+ Home + Appendices + Distinct Rhymes Map + Classical Allusions + Biblical Allusions
  • Old Testament
  • New Testament
+ Theological Texts
  • Augustine
  • Thomas Aquinas
  • Bernardus
+ Scientific Texts
  • Quadrivium
  • Ancient
  • Medieval
+ Scholarship
  • Commentary
  • Articles
  • Books
+ Related Projects
The Order of All Things: Mimetic Craft in Dante's Commedia
Index of Commedia - Vergil Intertext  

Viewing cited text:The following index of Commedia-Vergilian intertext is expandable. To toggle the text of the cited passages, click on the citation. Click again to hide the text. You may view the text of multiple citations at the same time.

Highlighting text: Select the button above to highlight all instances of a specific word, fragment or phrase in the index.All instances of the entered query will be highlighted in the text below whether it is hiden or open.

Toggle: + Click on the listed name to expand or collapse the list of canto and verse occurrences for each entry.

[ Expand All ]

  Sort by Commedia by Vergil
1) [1] Inferno 1.2-2 +     Aeneid 6.6-8
  • 2: mi ritrovai per una selva oscura
  • 6.6: litus in Hesperium; quaerit pars semina flammae
  • 6.7: abstrusa in venis silicis, pars densa ferarum
  • 6.8: tecta rapit silvas inventaque flumina monstrat.
2) [1] Inferno 1.2-2 +     Aeneid 6.179-189
  • 2: mi ritrovai per una selva oscura
  • 6.179: itur in antiquam silvam, stabula alta ferarum;
  • 6.180: procumbunt piceae, sonat icta securibus ilex
  • 6.181: fraxineaeque trabes cuneis et fissile robur
  • 6.182: scinditur, advolvunt ingentis montibus ornos.
  • 6.183: Nec non Aeneas opera inter talia primus
  • 6.184: hortatur socios paribusque accingitur armis.
  • 6.185: atque haec ipse suo tristi cum corde volutat
  • 6.186: aspectans silvam immensam, et sic forte precatur:
  • 6.187: «si nunc se nobis ille aureus arbore ramus
  • 6.188: ostendat nemore in tanto! quando omnia vere
  • 6.189: heu nimium de te vates, Misene, locuta est.»
3) [1] Inferno 1.2-2 +     Aeneid 6.186-186
  • 2: mi ritrovai per una selva oscura
  • 6.186: aspectans silvam immensam, et sic forte precatur:
4) [1] Inferno 1.2-5 +     Aeneid 9.381-383
  • 2: mi ritrovai per una selva oscura
  • 3: ché la diritta via era smarrita.
  • 4: Ahi quanto a dir qual era é cosa dura
  • 5: esta selva selvaggia e aspra e forte
  • 9.381: silva fuit late dumis atque ilice nigra
  • 9.382: horrida, quam densi complerant undique sentes;
  • 9.383: rara per occultos lucebat semita callis.
5) [1] Inferno 1.5-5 +     Aeneid 2.53-53
  • 5: esta selva selvaggia e aspra e forte
  • 2.53: insonuere cavae gemitumque dedere cavernae.
6) [1] Inferno 1.5-5 +     Georgics 1.152-152
  • 5: esta selva selvaggia e aspra e forte
  • 13.152: carduus; intereunt segetes, subit aspera silua
7) [1] Inferno 1.6-6 +     Aeneid 2.3-3
  • 6: che nel pensier rinova la paura!
  • 2.3: Infandum, regina, iubes renovare dolorem,
8) [1] Inferno 1.22-27 +     Aeneid 1.180-184
  • 22: E come quei che con lena affannata
  • 23: uscito fuor del pelago a la riva
  • 24: si volge a l'acqua perigliosa e guata,
  • 25: così l'animo mio, ch'ancor fuggiva,
  • 26: si volse a retro a rimirar lo passo
  • 27: che non lasciò già mai persona viva.
  • 1.180: Aeneas scopulum interea conscendit, et omnem
  • 1.181: prospectum late pelago petit, Anthea si quem
  • 1.182: iactatum vento videat Phrygiasque biremis
  • 1.183: aut Capyn aut celsis in puppibus arma Caici.
  • 1.184: navem in conspectu nullam, tris litore cervos
9) [1] Inferno 1.22-22 +     Aeneid 5.254-254
  • 22: E come quei che con lena affannata
  • 5.254: acer, anhelanti similis, quem praepes ab Ida
10) [1] Inferno 1.33-33 +     Aeneid 1.323-323
  • 33: che di pel macolato era coverta;
  • 1.323: succinctam pharetra et maculosae tegmine lyncis,
11) [1] Inferno 1.47-47 +     Aeneid 6.421-421
  • 47: con la test'alta e con rabbiosa fame,
  • 6.421: obicit. ille fame rabida tria guttura pandens
12) [1] Inferno 1.60-60 +     Aeneid 2.255-255
  • 60: mi ripigneva là dove 'l sol tace.
  • 2.255: a Tenedo tacitae per amica silentia lunae
13) [1] Inferno 1.62-62 +     Aeneid 7.420-420
  • 62: dinanzi a li occhi mi si fu offerto
  • 7.420: et iuveni ante oculos his se cum vocibus offert:
14) [1] Inferno 1.63-63 +     Aeneid 6.149-149
  • 63: chi per lungo silenzio parea fioco.
  • 6.149: praeterea iacet exanimum tibi corpus amici
15) [1] Inferno 1.63-63 +     Aeneid 6.264-264
  • 63: chi per lungo silenzio parea fioco.
  • 6.264: Di, quibus imperium est animarum, umbraeque silentes
16) [1] Inferno 1.63-63 +     Aeneid 6.432-433
  • 63: chi per lungo silenzio parea fioco.
  • 6.432: quaesitor Minos urnam movet; ille silentum
  • 6.433: consiliumque vocat vitasque et crimina discit.
17) [1] Inferno 1.65-66 +     Aeneid 1.327-330
  • 65: «Miserere di me», gridai a lui,
  • 66: «qual che tu sii, od ombra od omo certo!».
  • 1.327: o quam te memorem, virgo? namque haud tibi vultus
  • 1.328: mortalis, nec vox hominem sonat; o, dea certe
  • 1.329: (an Phoebi soror? an Nympharum sanguinis una?),
  • 1.330: sis felix nostrumque leves, quaecumque, laborem
18) [1] Inferno 1.73-74 +     Aeneid 1.544-545
  • 73: Poeta fui, e cantai di quel giusto
  • 74: figliuol d'Anchise che venne di Troia,
  • 1.544: rex erat Aeneas nobis, quo iustior alter
  • 1.545: nec pietate fuit, nec bello maior et armis.
19) [1] Inferno 1.75-75 +     Aeneid 2.624-625
  • 75: poi che 'l superbo Ilión fu combusto.
  • 2.624: Tum vero omne mihi visum considere in ignis
  • 2.625: Ilium et ex imo verti Neptunia Troia:
20) [1] Inferno 1.75-75 +     Aeneid 3.2-3
  • 75: poi che 'l superbo Ilión fu combusto.
  • 3.2: immeritam visum superis, ceciditque superbum
  • 3.3: Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troia,
21) [1] Inferno 1.98-105 +     Aeneid 1.286-296
  • 98: che mai non empie la bramosa voglia,
  • 99: e dopo 'l pasto ha più fame che pria.
  • 100: Molti son li animali a cui s'ammoglia,
  • 101: e più saranno ancora, infin che 'l veltro
  • 102: verrà, che la farà morir con doglia.
  • 103: Questi non ciberà terra né peltro,
  • 104: ma sapienza, amore e virtute,
  • 105: e sua nazion sarà tra feltro e feltro.
  • 1.286: nascetur pulchra Troianus origine Caesar,
  • 1.287: imperium Oceano, famam qui terminet astris,
  • 1.288: Iulius, a magno demissum nomen Iulo.
  • 1.289: hunc tu olim caelo spoliis Orientis onustum
  • 1.290: accipies secura; vocabitur hic quoque votis.
  • 1.291: aspera tum positis mitescent saecula bellis:
  • 1.292: cana Fides et Vesta, Remo cum fratre Quirinus
  • 1.293: iura dabunt; dirae ferro et compagibus artis
  • 1.294: claudentur Belli portae; Furor impius intus
  • 1.295: saeva sedens super arma et centum vinctus aënis
  • 1.296: post tergum nodis fremet horridus ore cruento.»
22) [1] Inferno 1.106-106 +     Aeneid 3.522-523
  • 106: Di quella umile Italia fia salute
  • 3.522: cum procul obscuros collis humilemque videmus
  • 3.523: Italiam. Italiam primus conclamat Achates,
23) [1] Inferno 1.107-107 +     Aeneid 11.759-831
  • 107: per cui morì la vergine Cammilla,
  • 11.759: Maeonidae incurrunt. tum fatis debitus Arruns
  • 11.760: velocem iaculo et multa prior arte Camillam
  • 11.761: circuit, et quae sit fortuna facillima temptat.
  • 11.762: qua se cumque furens medio tulit agmine virgo,
  • 11.763: hac Arruns subit et tacitus vestigia lustrat;
  • 11.764: qua victrix redit illa pedemque ex hoste reportat,
  • 11.765: hac iuvenis furtim celeris detorquet habenas.
  • 11.766: hos aditus iamque hos aditus omnemque pererrat
  • 11.767: undique circuitum et certam quatit improbus hastam.
  • 11.768: Forte sacer Cybelo Chloreus olimque sacerdos
  • 11.769: insignis longe Phrygiis fulgebat in armis
  • 11.770: spumantemque agitabat equum, quem pellis aënis
  • 11.771: in plumam squamis auro conserta tegebat.
  • 11.772: ipse peregrina ferrugine clarus et ostro
  • 11.773: spicula torquebat Lycio Gortynia cornu;
  • 11.774: aureus ex umeris erat arcus et aurea vati
  • 11.775: cassida; tum croceam chlamydemque sinusque crepantis
  • 11.776: carbaseos fulvo in nodum collegerat auro
  • 11.777: pictus acu tunicas et barbara tegmina crurum.
  • 11.778: hunc virgo, sive ut templis praefigeret arma
  • 11.779: Troia, captivo sive ut se ferret in auro
  • 11.780: venatrix, unum ex omni certamine pugnae
  • 11.781: caeca sequebatur totumque incauta per agmen
  • 11.782: femineo praedae et spoliorum ardebat amore,
  • 11.783: telum ex insidiis cum tandem tempore capto
  • 11.784: concitat et superos Arruns sic voce precatur:
  • 11.785: «summe deum, sancti custos Soractis Apollo,
  • 11.786: quem primi colimus, cui pineus ardor acervo
  • 11.787: pascitur, et medium freti pietate per ignem
  • 11.788: cultores multa premimus vestigia pruna,
  • 11.789: da, pater, hoc nostris aboleri dedecus armis,
  • 11.790: omnipotens. non exuvias pulsaeve tropaeum
  • 11.791: virginis aut spolia ulla peto, mihi cetera laudem
  • 11.792: facta ferent; haec dira meo dum vulnere pestis
  • 11.793: pulsa cadat, patrias remeabo inglorius urbes.»
  • 11.794: Audiit et voti Phoebus succedere partem
  • 11.795: mente dedit, partem volucris dispersit in auras:
  • 11.796: sterneret ut subita turbatam morte Camillam
  • 11.797: adnuit oranti; reducem ut patria alta videret
  • 11.798: non dedit, inque Notos vocem vertere procellae.
  • 11.799: ergo ut missa manu sonitum dedit hasta per auras,
  • 11.800: convertere animos acris oculosque tulere
  • 11.801: cuncti ad reginam Volsci. nihil ipsa nec aurae
  • 11.802: nec sonitus memor aut venientis ab aethere teli,
  • 11.803: hasta sub exsertam donec perlata papillam
  • 11.804: haesit virgineumque alte bibit acta cruorem.
  • 11.805: concurrunt trepidae comites dominamque ruentem
  • 11.806: suscipiunt. fugit ante omnis exterritus Arruns
  • 11.807: laetitia mixtoque metu, nec iam amplius hastae
  • 11.808: credere nec telis occurrere virginis audet.
  • 11.809: ac velut ille, prius quam tela inimica sequantur,
  • 11.810: continuo in montis sese avius abdidit altos
  • 11.811: occiso pastore lupus magnove iuvenco,
  • 11.812: conscius audacis facti, caudamque remulcens
  • 11.813: subiecit pavitantem utero silvasque petivit:
  • 11.814: haud secus ex oculis se turbidus abstulit Arruns
  • 11.815: contentusque fuga mediis se immiscuit armis.
  • 11.816: illa manu moriens telum trahit, ossa sed inter
  • 11.817: ferreus ad costas alto stat vulnere mucro.
  • 11.818: labitur exsanguis, labuntur frigida leto
  • 11.819: lumina, purpureus quondam color ora reliquit.
  • 11.820: tum sic exspirans Accam ex aequalibus unam
  • 11.821: adloquitur, fida ante alias quae sola Camillae
  • 11.822: quicum partiri curas, atque haec ita fatur:
  • 11.823: «hactenus, Acca soror, potui: nunc vulnus acerbum
  • 11.824: conficit, et tenebris nigrescunt omnia circum.
  • 11.825: effuge et haec Turno mandata novissima perfer:
  • 11.826: succedat pugnae Troianosque arceat urbe.
  • 11.827: iamque vale.» simul his dictis linquebat habenas
  • 11.828: ad terram non sponte fluens. tum frigida toto
  • 11.829: paulatim exsolvit se corpore, lentaque colla
  • 11.830: et captum leto posuit caput, arma relinquens,
  • 11.831: vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras. *
24) [1] Inferno 1.107-107 +     Aeneid 12.950-952
  • 107: per cui morì la vergine Cammilla,
  • 12.950: hoc dicens ferrum adverso sub pectore condit
  • 12.951: fervidus; ast illi solvuntur frigore membra
  • 12.952: vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras. *
25) [1] Inferno 1.108-108 +     Aeneid 9.176-449
  • 108: Eurialo e Turno e Niso di ferute.
  • 9.176: Nisus erat portae custos, acerrimus armis,
  • 9.177: Hyrtacides, comitem Aeneae quem miserat Ida
  • 9.178: venatrix iaculo celerem levibusque sagittis,
  • 9.179: et iuxta comes Euryalus, quo pulchrior alter
  • 9.180: non fuit Aeneadum Troiana neque induit arma,
  • 9.181: ora puer prima signans intonsa iuventa.
  • 9.182: his amor unus erat pariterque in bella ruebant;
  • 9.183: tum quoque communi portam statione tenebant.
  • 9.184: Nisus ait: «dine hunc ardorem mentibus addunt,
  • 9.185: Euryale, an sua cuique deus fit dira cupido?
  • 9.186: aut pugnam aut aliquid iamdudum invadere magnum
  • 9.187: mens agitat mihi, nec placida contenta quiete est.
  • 9.188: cernis quae Rutulos habeat fiducia rerum:
  • 9.189: lumina rara micant, somno vinoque soluti
  • 9.190: procubuere, silent late loca. percipe porro
  • 9.191: quid dubitem et quae nunc animo sententia surgat.
  • 9.192: Aenean acciri omnes, populusque patresque,
  • 9.193: exposcunt, mittique viros qui certa reportent.
  • 9.194: si tibi quae posco promittunt (nam mihi facti
  • 9.195: fama sat est), tumulo videor reperire sub illo
  • 9.196: posse viam ad muros et moenia Pallantea.»
  • 9.197: obstipuit magno laudum percussus amore
  • 9.198: Euryalus, simul his ardentem adfatur amicum:
  • 9.199: «mene igitur socium summis adiungere rebus,
  • 9.200: Nise, fugis? solum te in tanta pericula mittam?
  • 9.201: non ita me genitor, bellis adsuetus Opheltes,
  • 9.202: Argolicum terrorem inter Troiaeque labores
  • 9.203: sublatum erudiit, nec tecum talia gessi
  • 9.204: magnanimum Aenean et fata extrema secutus:
  • 9.205: est hic, est animus lucis contemptor et istum
  • 9.206: qui vita bene credat emi, quo tendis, honorem.»
  • 9.207: Nisus ad haec: «equidem de te nil tale verebar,
  • 9.208: nec fas; non ita me referat tibi magnus ovantem
  • 9.209: Iuppiter aut quicumque oculis haec aspicit aequis.
  • 9.210: sed si quis (quae multa vides discrimine tali)
  • 9.211: si quis in adversum rapiat casusve deusve,
  • 9.212: te superesse velim, tua vita dignior aetas.
  • 9.213: sit qui me raptum pugna pretiove redemptum
  • 9.214: mandet humo, solita aut si qua id Fortuna vetabit,
  • 9.215: absenti ferat inferias decoretque sepulcro.
  • 9.216: neu matri miserae tanti sim causa doloris,
  • 9.217: quae te sola, puer, multis e matribus ausa
  • 9.218: persequitur, magni nec moenia curat Acestae.»
  • 9.219: ille autem: «causas nequiquam nectis inanis
  • 9.220: nec mea iam mutata loco sententia cedit.
  • 9.221: acceleremus» ait, vigiles simul excitat. illi
  • 9.222: succedunt servantque vices; statione relicta
  • 9.223: ipse comes Niso graditur regemque requirunt.
  • 9.224: Cetera per terras omnis animalia somno
  • 9.225: laxabant curas et corda oblita laborum:
  • 9.226: ductores Teucrum primi, delecta iuventus,
  • 9.227: consilium summis regni de rebus habebant,
  • 9.228: quid facerent quisve Aeneae iam nuntius esset.
  • 9.229: stant longis adnixi hastis et scuta tenentes
  • 9.230: castrorum et campi medio. tum Nisus et una
  • 9.231: Euryalus confestim alacres admittier orant:
  • 9.232: rem magnam pretiumque morae fore. primus Iulus
  • 9.233: accepit trepidos ac Nisum dicere iussit.
  • 9.234: tum sic Hyrtacides: «audite o mentibus aequis
  • 9.235: Aeneadae, neve haec nostris spectentur ab annis
  • 9.236: quae ferimus. Rutuli somno vinoque soluti
  • 9.237: conticuere. locum insidiis conspeximus ipsi,
  • 9.238: qui patet in bivio portae quae proxima ponto.
  • 9.239: interrupti ignes aterque ad sidera fumus
  • 9.240: erigitur. si fortuna permittitis uti
  • 9.241: quaesitum Aenean et moenia Pallantea,
  • 9.242: mox hic cum spoliis ingenti caede peracta
  • 9.243: adfore cernetis. nec nos via fallit euntis:
  • 9.244: vidimus obscuris primam sub vallibus urbem
  • 9.245: venatu adsiduo et totum cognovimus amnem.»
  • 9.246: hic annis gravis atque animi maturus Aletes:
  • 9.247: «di patrii, quorum semper sub numine Troia est,
  • 9.248: non tamen omnino Teucros delere paratis,
  • 9.249: cum talis animos iuvenum et tam certa tulistis
  • 9.250: pectora.» sic memorans umeros dextrasque tenebat
  • 9.251: amborum et vultum lacrimis atque ora rigabat.
  • 9.252: «quae vobis, quae digna, viri, pro laudibus istis
  • 9.253: praemia posse rear solvi? pulcherrima primum
  • 9.254: di moresque dabunt vestri: tum cetera reddet
  • 9.255: actutum pius Aeneas atque integer aevi
  • 9.256: Ascanius meriti tanti non immemor umquam.»
  • 9.257: «immo ego vos, cui sola salus genitore reducto,»
  • 9.258: excipit Ascanius «per magnos, Nise, penatis
  • 9.259: Assaracique larem et canae penetralia Vestae
  • 9.260: obtestor, quaecumque mihi fortuna fidesque est,
  • 9.261: in vestris pono gremiis. revocate parentem,
  • 9.262: reddite conspectum; nihil illo triste recepto.
  • 9.263: bina dabo argento perfecta atque aspera signis
  • 9.264: pocula, devicta genitor quae cepit Arisba,
  • 9.265: et tripodas geminos, auri duo magna talenta,
  • 9.266: cratera antiquum quem dat Sidonia Dido.
  • 9.267: si vero capere Italiam sceptrisque potiri
  • 9.268: contigerit victori et praedae dicere sortem,
  • 9.269: vidisti, quo Turnus equo, quibus ibat in armis
  • 9.270: aureus; ipsum illum, clipeum cristasque rubentis
  • 9.271: excipiam sorti, iam nunc tua praemia, Nise.
  • 9.272: praeterea bis sex genitor lectissima matrum
  • 9.273: corpora captivosque dabit suaque omnibus arma,
  • 9.274: insuper his campi quod rex habet ipse Latinus.
  • 9.275: te vero, mea quem spatiis propioribus aetas
  • 9.276: insequitur, venerande puer, iam pectore toto
  • 9.277: accipio et comitem casus complector in omnis.
  • 9.278: nulla meis sine te quaeretur gloria rebus:
  • 9.279: seu pacem seu bella geram, tibi maxima rerum
  • 9.280: verborumque fides.» contra quem talia fatur
  • 9.281: Euryalus: «me nulla dies tam fortibus ausis
  • 9.282: dissimilem arguerit; tantum fortuna secunda
  • 9.283: haud adversa cadat. sed te super omnia dona
  • 9.284: unum oro: genetrix Priami de gente vetusta
  • 9.285: est mihi, quam miseram tenuit non Ilia tellus
  • 9.286: mecum excedentem, non moenia regis Acestae.
  • 9.287: hanc ego nunc ignaram huius quodcumque pericli
  • 9.288: inque salutatam linquo (nox et tua testis
  • 9.289: dextera), quod nequeam lacrimas perferre parentis.
  • 9.290: at tu, oro, solare inopem et succurre relictae.
  • 9.291: hanc sine me spem ferre tui, audentior ibo
  • 9.292: in casus omnis.» percussa mente dedere
  • 9.293: Dardanidae lacrimas, ante omnis pulcher Iulus,
  • 9.294: atque animum patriae strinxit pietatis imago.
  • 9.295: tum sic effatur:
  • 9.296: «sponde digna tuis ingentibus omnia coeptis.
  • 9.297: namque erit ista mihi genetrix nomenque Creusae
  • 9.298: solum defuerit, nec partum gratia talem
  • 9.299: parva manet. casus factum quicumque sequentur,
  • 9.300: per caput hoc iuro, per quod pater ante solebat:
  • 9.301: quae tibi polliceor reduci rebusque secundis,
  • 9.302: haec eadem matrique tuae generique manebunt.»
  • 9.303: sic ait inlacrimans; umero simul exuit ensem
  • 9.304: auratum, mira quem fecerat arte Lycaon
  • 9.305: Cnosius atque habilem vagina aptarat eburna.
  • 9.306: dat Niso Mnestheus pellem horrentisque leonis
  • 9.307: exuvias, galeam fidus permutat Aletes.
  • 9.308: protinus armati incedunt; quos omnis euntis
  • 9.309: primorum manus ad portas, iuvenumque senumque,
  • 9.310: prosequitur votis. nec non et pulcher Iulus,
  • 9.311: ante annos animumque gerens curamque virilem,
  • 9.312: multa patri mandata dabat portanda; sed aurae
  • 9.313: omnia discerpunt et nubibus inrita donant.
  • 9.314: Egressi superant fossas noctisque per umbram
  • 9.315: castra inimica petunt, multis tamen ante futuri
  • 9.316: exitio. passim somno vinoque per herbam
  • 9.317: corpora fusa vident, arrectos litore currus,
  • 9.318: inter lora rotasque viros, simul arma iacere,
  • 9.319: vina simul. prior Hyrtacides sic ore locutus:
  • 9.320: «Euryale, audendum dextra: nunc ipsa vocat res.
  • 9.321: hac iter est. tu, ne qua manus se attollere nobis
  • 9.322: a tergo possit, custodi et consule longe;
  • 9.323: haec ego vasta dabo et lato te limite ducam.»
  • 9.324: sic memorat vocemque premit, simul ense superbum
  • 9.325: Rhamnetem adgreditur, qui forte tapetibus altis
  • 9.326: exstructus toto proflabat pectore somnum,
  • 9.327: rex idem et regi Turno gratissimus augur,
  • 9.328: sed non augurio potuit depellere pestem.
  • 9.329: tris iuxta famulos temere inter tela iacentis
  • 9.330: armigerumque Remi premit aurigamque sub ipsis
  • 9.331: nactus equis ferroque secat pendentia colla.
  • 9.332: tum caput ipsi aufert domino truncumque relinquit
  • 9.333: sanguine singultantem; atro tepefacta cruore
  • 9.334: terra torique madent. nec non Lamyrumque Lamumque
  • 9.335: et iuvenem Serranum, illa qui plurima nocte
  • 9.336: luserat, insignis facie, multoque iacebat
  • 9.337: membra deo victus - felix, si protinus illum
  • 9.338: aequasset nocti ludum in lucemque tulisset:
  • 9.339: impastus ceu plena leo per ovilia turbans
  • 9.340: (suadet enim vesana fames) manditque trahitque
  • 9.341: molle pecus mutumque metu, fremit ore cruento.
  • 9.342: nec minor Euryali caedes; incensus et ipse
  • 9.343: perfurit ac multam in medio sine nomine plebem,
  • 9.344: Fadumque Herbesumque subit Rhoetumque Abarimque
  • 9.345: ignaros; Rhoetum vigilantem et cuncta videntem,
  • 9.346: sed magnum metuens se post cratera tegebat.
  • 9.347: pectore in adverso totum cui comminus ensem
  • 9.348: condidit adsurgenti et multa morte recepit.
  • 9.349: purpuream vomit ille animam et cum sanguine mixta
  • 9.350: vina refert moriens, hic furto fervidus instat.
  • 9.351: iamque ad Messapi socios tendebat; ibi ignem
  • 9.352: deficere extremum et religatos rite videbat
  • 9.353: carpere gramen equos, breviter cum talia Nisus
  • 9.354: (sensit enim nimia caede atque cupidine ferri)
  • 9.355: «absistamus» ait, «nam lux inimica propinquat.
  • 9.356: poenarum exhaustum satis est, via facta per hostis.»
  • 9.357: multa virum solido argento perfecta relinquunt
  • 9.358: armaque craterasque simul pulchrosque tapetas.
  • 9.359: Euryalus phaleras Rhamnetis et aurea bullis
  • 9.360: cingula, Tiburti Remulo ditissimus olim
  • 9.361: quae mittit dona, hospitio cum iungeret absens,
  • 9.362: Caedicus; ille suo moriens dat habere nepoti;
  • 9.363: post mortem bello Rutuli pugnaque potiti:
  • 9.364: haec rapit atque umeris nequiquam fortibus aptat.
  • 9.365: tum galeam Messapi habilem cristisque decoram
  • 9.366: induit. excedunt castris et tuta capessunt.
  • 9.367: Interea praemissi equites ex urbe Latina,
  • 9.368: cetera dum legio campis instructa moratur,
  • 9.369: ibant et Turno regi responsa ferebant,
  • 9.370: ter centum, scutati omnes, Volcente magistro.
  • 9.371: iamque propinquabant castris murosque subibant
  • 9.372: cum procul hos laevo flectentis limite cernunt,
  • 9.373: et galea Euryalum sublustri noctis in umbra
  • 9.374: prodidit immemorem radiisque adversa refulsit.
  • 9.375: haud temere est visum. conclamat ab agmine Volcens:
  • 9.376: «state, viri. quae causa viae? quive estis in armis?
  • 9.377: quove tenetis iter?» nihil illi tendere contra,
  • 9.378: sed celerare fugam in silvas et fidere nocti.
  • 9.379: obiciunt equites sese ad divortia nota
  • 9.380: hinc atque hinc, omnemque aditum custode coronant.
  • 9.381: silva fuit late dumis atque ilice nigra
  • 9.382: horrida, quam densi complerant undique sentes;
  • 9.383: rara per occultos lucebat semita callis.
  • 9.384: Euryalum tenebrae ramorum onerosaque praeda
  • 9.385: impediunt, fallitque timor regione viarum.
  • 9.386: Nisus abit; iamque imprudens evaserat hostis
  • 9.387: atque locos qui post Albae de nomine dicti
  • 9.388: Albani (tum rex stabula alta Latinus habebat),
  • 9.389: ut stetit et frustra absentem respexit amicum:
  • 9.390: «Euryale infelix, qua te regione reliqui?
  • 9.391: quave sequar?» rursus perplexum iter omne revolvens
  • 9.392: fallacis silvae simul et vestigia retro
  • 9.393: observata legit dumisque silentibus errat.
  • 9.394: audit equos, audit strepitus et signa sequentum;
  • 9.395: nec longum in medio tempus, cum clamor ad auris
  • 9.396: pervenit ac videt Euryalum, quem iam manus omnis
  • 9.397: fraude loci et noctis, subito turbante tumultu,
  • 9.398: oppressum rapit et conantem plurima frustra.
  • 9.399: quid faciat? qua vi iuvenem, quibus audeat armis
  • 9.400: eripere? an sese medios moriturus in enses
  • 9.401: inferat et pulchram properet per vulnera mortem?
  • 9.402: ocius adducto torquet hastile lacerto
  • 9.403: suspiciens altam Lunam et sic voce precatur:
  • 9.404: «tu, dea, tu praesens nostro succurre labori,
  • 9.405: astrorum decus et nemorum Latonia custos.
  • 9.406: si qua tuis umquam pro me pater Hyrtacus aris
  • 9.407: dona tulit, si qua ipse meis venatibus auxi
  • 9.408: suspendive tholo aut sacra ad fastigia fixi,
  • 9.409: hunc sine me turbare globum et rege tela per auras.»
  • 9.410: dixerat et toto conixus corpore ferrum
  • 9.411: conicit. hasta volans noctis diverberat umbras
  • 9.412: et venit aversi in tergum Sulmonis ibique
  • 9.413: frangitur, ac fisso transit praecordia ligno.
  • 9.414: volvitur ille vomens calidum de pectore flumen
  • 9.415: frigidus et longis singultibus ilia pulsat.
  • 9.416: diversi circumspiciunt. hoc acrior idem
  • 9.417: ecce aliud summa telum librabat ab aure.
  • 9.418: dum trepidant, it hasta Tago per tempus utrumque
  • 9.419: stridens traiectoque haesit tepefacta cerebro.
  • 9.420: saevit atrox Volcens nec teli conspicit usquam
  • 9.421: auctorem nec quo se ardens immittere possit.
  • 9.422: «tu tamen interea calido mihi sanguine poenas
  • 9.423: persolves amborum» inquit; simul ense recluso
  • 9.424: ibat in Euryalum. tum vero exterritus, amens,
  • 9.425: conclamat Nisus nec se celare tenebris
  • 9.426: amplius aut tantum potuit perferre dolorem:
  • 9.427: «me, me, adsum qui feci, in me convertite ferrum,
  • 9.428: o Rutuli! mea fraus omnis, nihil iste nec ausus
  • 9.429: nec potuit; caelum hoc et conscia sidera testor;
  • 9.430: tantum infelicem nimium dilexit amicum.»
  • 9.431: talia dicta dabat, sed viribus ensis adactus
  • 9.432: transadigit costas et candida pectora rumpit.
  • 9.433: volvitur Euryalus leto, pulchrosque per artus
  • 9.434: it cruor inque umeros cervix conlapsa recumbit:
  • 9.435: purpureus veluti cum flos succisus aratro
  • 9.436: languescit moriens, lassove papavera collo
  • 9.437: demisere caput pluvia cum forte gravantur.
  • 9.438: at Nisus ruit in medios solumque per omnis
  • 9.439: Volcentem petit, in solo Volcente moratur.
  • 9.440: quem circum glomerati hostes hinc comminus atque hinc
  • 9.441: proturbant. instat non setius ac rotat ensem
  • 9.442: fulmineum, donec Rutuli clamantis in ore
  • 9.443: condidit adverso et moriens animam abstulit hosti.
  • 9.444: tum super exanimum sese proiecit amicum
  • 9.445: confossus, placidaque ibi demum morte quievit.
  • 9.446: Fortunati ambo! si quid mea carmina possunt,
  • 9.447: nulla dies umquam memori vos eximet aevo,
  • 9.448: dum domus Aeneae Capitoli immobile saxum
  • 9.449: accolet imperiumque pater Romanus habebit.
26) [1] Inferno 1.108-108 +     Aeneid 11.816-831
  • 108: Eurialo e Turno e Niso di ferute.
  • 11.816: illa manu moriens telum trahit, ossa sed inter
  • 11.817: ferreus ad costas alto stat vulnere mucro.
  • 11.818: labitur exsanguis, labuntur frigida leto
  • 11.819: lumina, purpureus quondam color ora reliquit.
  • 11.820: tum sic exspirans Accam ex aequalibus unam
  • 11.821: adloquitur, fida ante alias quae sola Camillae
  • 11.822: quicum partiri curas, atque haec ita fatur:
  • 11.823: «hactenus, Acca soror, potui: nunc vulnus acerbum
  • 11.824: conficit, et tenebris nigrescunt omnia circum.
  • 11.825: effuge et haec Turno mandata novissima perfer:
  • 11.826: succedat pugnae Troianosque arceat urbe.
  • 11.827: iamque vale.» simul his dictis linquebat habenas
  • 11.828: ad terram non sponte fluens. tum frigida toto
  • 11.829: paulatim exsolvit se corpore, lentaque colla
  • 11.830: et captum leto posuit caput, arma relinquens,
  • 11.831: vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras. *
27) [1] Inferno 1.108-108 +     Aeneid 12.505-508
  • 108: Eurialo e Turno e Niso di ferute.
  • 12.505: Aeneas Rutulum Sucronem (ea prima ruentis
  • 12.506: pugna loco statuit Teucros) haud multa morantem
  • 12.507: excipit in latus et, qua fata celerrima, crudum
  • 12.508: transadigit costas et cratis pectoris ensem.
28) [1] Inferno 1.108-108 +     Aeneid 12.887-952
  • 108: Eurialo e Turno e Niso di ferute.
  • 12.887: Aeneas instat contra telumque coruscat
  • 12.888: ingens arboreum, et saevo sic pectore fatur:
  • 12.889: «quae nunc deinde mora est? aut quid iam, Turne, retractas?
  • 12.890: non cursu, saevis certandum est comminus armis.
  • 12.891: verte omnis tete in facies et contrahe quidquid
  • 12.892: sive animis sive arte vales; opta ardua pennis
  • 12.893: astra sequi clausumque cava te condere terra.»
  • 12.894: ille caput quassans: «non me tua fervida terrent
  • 12.895: dicta, ferox; di me terrent et Iuppiter hostis.»
  • 12.896: nec plura effatus saxum circumspicit ingens,
  • 12.897: saxum antiquum ingens, campo quod forte iacebat,
  • 12.898: limes agro positus litem ut discerneret arvis.
  • 12.899: vix illum lecti bis sex cervice subirent,
  • 12.900: qualia nunc hominum producit corpora tellus;
  • 12.901: ille manu raptum trepida torquebat in hostem
  • 12.902: altior insurgens et cursu concitus heros.
  • 12.903: sed neque currentem se nec cognoscit euntem
  • 12.904: tollentemve manu saxumve immane moventem;
  • 12.905: genua labant, gelidus concrevit frigore sanguis.
  • 12.906: tum lapis ipse viri vacuum per inane volutus
  • 12.907: nec spatium evasit totum neque pertulit ictum.
  • 12.908: ac velut in somnis, oculos ubi languida pressit
  • 12.909: nocte quies, nequiquam avidos extendere cursus
  • 12.910: velle videmur et in mediis conatibus aegri
  • 12.911: succidimus; non lingua valet, non corpore notae
  • 12.912: sufficiunt vires nec vox aut verba sequuntur:
  • 12.913: sic Turno, quacumque viam virtute petivit,
  • 12.914: successum dea dira negat. tum pectore sensus
  • 12.915: vertuntur varii; Rutulos aspectat et urbem
  • 12.916: cunctaturque metu letumque instare tremescit,
  • 12.917: nec quo se eripiat, nec qua vi tendat in hostem,
  • 12.918: nec currus usquam videt aurigamve sororem.
  • 12.919: Cunctanti telum Aeneas fatale coruscat,
  • 12.920: sortitus fortunam oculis, et corpore toto
  • 12.921: eminus intorquet. murali concita numquam
  • 12.922: tormento sic saxa fremunt nec fulmine tanti
  • 12.923: dissultant crepitus. volat atri turbinis instar
  • 12.924: exitium dirum hasta ferens orasque recludit
  • 12.925: loricae et clipei extremos septemplicis orbis;
  • 12.926: per medium stridens transit femur. incidit ictus
  • 12.927: ingens ad terram duplicato poplite Turnus.
  • 12.928: consurgunt gemitu Rutuli totusque remugit
  • 12.929: mons circum et vocem late nemora alta remittunt.
  • 12.930: ille humilis supplex oculos dextramque precantem
  • 12.931: protendens «equidem merui nec deprecor» inquit;
  • 12.932: «utere sorte tua. miseri te si qua parentis
  • 12.933: tangere cura potest, oro (fuit et tibi talis
  • 12.934: Anchises genitor) Dauni miserere senectae
  • 12.935: et me, seu corpus spoliatum lumine mavis,
  • 12.936: redde meis. vicisti et victum tendere palmas
  • 12.937: Ausonii videre; tua est Lavinia coniunx,
  • 12.938: ulterius ne tende odiis.» stetit acer in armis
  • 12.939: Aeneas volvens oculos dextramque repressit;
  • 12.940: et iam iamque magis cunctantem flectere sermo
  • 12.941: coeperat, infelix umero cum apparuit alto
  • 12.942: balteus et notis fulserunt cingula bullis
  • 12.943: Pallantis pueri, victum quem vulnere Turnus
  • 12.944: straverat atque umeris inimicum insigne gerebat.
  • 12.945: ille, oculis postquam saevi monimenta doloris
  • 12.946: exuviasque hausit, furiis accensus et ira
  • 12.947: terribilis: «tune hinc spoliis indute meorum
  • 12.948: eripiare mihi? Pallas te hoc vulnere, Pallas
  • 12.949: immolat et poenam scelerato ex sanguine sumit.»
  • 12.950: hoc dicens ferrum adverso sub pectore condit
  • 12.951: fervidus; ast illi solvuntur frigore membra
  • 12.952: vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras. *
29) [2] Inferno 2.1-3 +     Aeneid 3.147-147
  • 1: Lo giorno se n'andava, e l'aere bruno
  • 2: toglieva li animai che sono in terra
  • 3: da le fatiche loro; e io sol uno
  • 3.147: Nox erat et terris animalia somnus habebat: *
30) [2] Inferno 2.1-3 +     Aeneid 4.522-528
  • 1: Lo giorno se n'andava, e l'aere bruno
  • 2: toglieva li animai che sono in terra
  • 3: da le fatiche loro; e io sol uno
  • 4.522: Nox erat et placidum carpebant fessa soporem
  • 4.523: corpora per terras, silvaeque et saeva quierant
  • 4.524: aequora, cum medio volvuntur sidera lapsu,
  • 4.525: cum tacet omnis ager, pecudes pictaeque volucres,
  • 4.526: quaeque lacus late liquidos quaeque aspera dumis
  • 4.527: rura tenent, somno positae sub nocte silenti.
  • 4.528: [lenibant curas et corda oblita laborum.]
31) [2] Inferno 2.1-3 +     Aeneid 8.26-27
  • 1: Lo giorno se n'andava, e l'aere bruno
  • 2: toglieva li animai che sono in terra
  • 3: da le fatiche loro; e io sol uno
  • 8.26: nox erat et terras animalia fessa per omnis *
  • 8.27: alituum pecudumque genus sopor altus habebat,
32) [2] Inferno 2.1-3 +     Aeneid 9.224-225
  • 1: Lo giorno se n'andava, e l'aere bruno
  • 2: toglieva li animai che sono in terra
  • 3: da le fatiche loro; e io sol uno
  • 9.224: Cetera per terras omnis animalia somno
  • 9.225: laxabant curas et corda oblita laborum:
33) [2] Inferno 2.1-3 +     Georgics 4.427-428
  • 1: Lo giorno se n'andava, e l'aere bruno
  • 2: toglieva li animai che sono in terra
  • 3: da le fatiche loro; e io sol uno
  • 16.427: hauserat; arebant herbae et cava flumina siccis
  • 16.428: faucibus ad limum radii tepefacta coquebant:
34) [2] Inferno 2.3-5 +     Aeneid 6.125-131
  • 3: da le fatiche loro; e io sol uno
  • 4: m'apparecchiava a sostener la guerra
  • 5: sì del cammino e sì de la pietate,
  • 6.125: cum sic orsa loqui vates: «sate sanguine divum,
  • 6.126: Tros Anchisiade, facilis descensus Averno:
  • 6.127: noctes atque dies patet atri ianua Ditis;
  • 6.128: sed revocare gradum superasque evadere ad auras,
  • 6.129: hoc opus, hic labor est. pauci, quos aequus amavit
  • 6.130: Iuppiter aut ardens evexit ad aethera virtus,
  • 6.131: dis geniti potuere. tenent media omnia silvae,
35) [2] Inferno 2.6-6 +     Aeneid 1.607-609
  • 6: che ritrarrà la mente che non erra.
  • 1.607: in freta dum fluvii current, dum montibus umbrae
  • 1.608: lustrabunt convexa, polus dum sidera pascet,
  • 1.609: semper honos nomenque tuum laudesque manebunt,
36) [2] Inferno 2.6-6 +     Aeneid 4.173-175
  • 6: che ritrarrà la mente che non erra.
  • 4.173: Extemplo Libyae magnas it Fama per urbes,
  • 4.174: Fama, malum qua non aliud velocius ullum:
  • 4.175: mobilitate viget virisque adquirit eundo,
37) [2] Inferno 2.7-8 +     Aeneid 1.8-8
  • 7: O muse, o alto ingegno, or m'aiutate;
  • 8: o mente che scrivesti ciò ch'io vidi,
  • 1.8: Musa, mihi causas memora, quo numine laeso
38) [2] Inferno 2.7-9 +     Aeneid 6.264-267
  • 7: O muse, o alto ingegno, or m'aiutate;
  • 8: o mente che scrivesti ciò ch'io vidi,
  • 9: qui si parrà la tua nobilitate.
  • 6.264: Di, quibus imperium est animarum, umbraeque silentes
  • 6.265: et Chaos et Phlegethon, loca nocte tacentia late,
  • 6.266: sit mihi fas audita loqui, sit numine vestro
  • 6.267: pandere res alta terra et caligine mersas.
39) [2] Inferno 2.13-13 +     Aeneid 6.763-766
  • 13: Tu dici che di Silvio il parente,
  • 6.763: Silvius, Albanum nomen, tua postuma proles,
  • 6.764: quem tibi longaevo serum Lavinia coniunx
  • 6.765: educet silvis regem regumque parentem,
  • 6.766: unde genus Longa nostrum dominabitur Alba.
40) [2] Inferno 2.18-18 +     Aeneid 6.777-779
  • 18: ch'uscir dovea di lui e 'l chi e 'l quale,
  • 6.777: quin et avo comitem sese Mavortius addet
  • 6.778: Romulus, Assaraci quem sanguinis Ilia mater
  • 6.779: educet. viden, ut geminae stant vertice cristae
41) [2] Inferno 2.32-32 +     Aeneid 6.122-123
  • 32: Io non Enea, io non Paulo sono:
  • 6.122: itque reditque viam totiens. quid Thesea, magnum
  • 6.123: quid memorem Alciden? et mi genus ab Iove summo.»
42) [2] Inferno 2.48-48 +     Aeneid 10.592-593
  • 48: come falso veder bestia quand'ombra.
  • 10.592: «Lucage, nulla tuos currus fuga segnis equorum
  • 10.593: prodidit aut vanae vertere ex hostibus umbrae:
43) [2] Inferno 2.58-58 +     Aeneid 1.66-67
  • 58: O anima cortese mantoana,
  • 1.66: et mulcere dedit fluctus et tollere vento),
  • 1.67: gens inimica mihi Tyrrhenum navigat aequor
44) [2] Inferno 2.59-60 +     Aeneid 1.609-609
  • 59: di cui la fama ancor nel mondo dura,
  • 60: e durerà quanto 'l mondo lontana,
  • 1.609: semper honos nomenque tuum laudesque manebunt,
45) [2] Inferno 2.81-81 +     Aeneid 1.76-77
  • 81: più non t'é uo' ch'aprirmi il tuo talento.
  • 1.76: Aeolus haec contra: «tuus, o regina, quid optes
  • 1.77: explorare labor; mihi iussa capessere fas est.
46) [2] Inferno 2.96-96 +     Aeneid 6.882-882
  • 96: sì che duro giudicio là sù frange.
  • 6.882: heu, miserande puer, si qua fata aspera rumpas,
47) [2] Inferno 2.116-116 +     Aeneid 1.228-228
  • 116: li occhi lucenti lagrimando volse;
  • 1.228: tristior et lacrimis oculos suffusa nitentis
48) [2] Inferno 2.127-132 +     Aeneid 9.435-437
  • 127: Quali fioretti dal notturno gelo
  • 128: chinati e chiusi, poi che 'l sol li 'mbianca
  • 129: si drizzan tutti aperti in loro stelo,
  • 130: tal mi fec'io di mia virtude stanca,
  • 131: e tanto buono ardire al cor mi corse,
  • 132: ch'i' cominciai come persona franca:
  • 9.435: purpureus veluti cum flos succisus aratro
  • 9.436: languescit moriens, lassove papavera collo
  • 9.437: demisere caput pluvia cum forte gravantur.
49) [2] Inferno 2.133-135 +     Aeneid 1.409-409
  • 133: «Oh pietosa colei che mi soccorse!
  • 134: e te cortese ch'ubidisti tosto
  • 135: a le vere parole che ti porse!
  • 1.409: non datur ac veras audire et reddere voces?»
50) [3] Inferno 3.1-3 +     Aeneid 6.127-127
  • 1: PER ME SI VA NE LA CITTÀ DOLENTE,
  • 2: PER ME SI VA NE L'ETTERNO DOLORE,
  • 3: PER ME SI VA TRA LA PERDUTA GENTE.
  • 6.127: noctes atque dies patet atri ianua Ditis;
51) [3] Inferno 3.14-15 +     Aeneid 6.261-261
  • 14: «Qui si convien lasciare ogne sospetto;
  • 15: ogne viltà convien che qui sia morta.
  • 6.261: nunc animis opus, Aenea, nunc pectore firmo.»
52) [3] Inferno 3.21-21 +     Aeneid 6.264-267
  • 21: mi mise dentro a le segrete cose.
  • 6.264: Di, quibus imperium est animarum, umbraeque silentes
  • 6.265: et Chaos et Phlegethon, loca nocte tacentia late,
  • 6.266: sit mihi fas audita loqui, sit numine vestro
  • 6.267: pandere res alta terra et caligine mersas.
53) [3] Inferno 3.22-23 +     Aeneid 6.557-557
  • 22: Quivi sospiri, pianti e alti guai
  • 23: risonavan per l'aere sanza stelle,
  • 6.557: hinc exaudiri gemitus et saeva sonare
54) [3] Inferno 3.23-23 +     Aeneid 6.534-534
  • 23: risonavan per l'aere sanza stelle,
  • 6.534: ut tristis sine sole domos, loca turbida, adires?»
55) [3] Inferno 3.27-27 +     Aeneid 6.492-493
  • 27: voci alte e fioche, e suon di man con elle
  • 6.492: ceu quondam petiere rates, pars tollere vocem
  • 6.493: exiguam: inceptus clamor frustratur hiantis.
56) [3] Inferno 3.31-31 +     Aeneid 2.559-559
  • 31: E io ch'avea d'error la testa cinta,
  • 2.559: At me tum primum saevus circumstetit horror.
57) [3] Inferno 3.32-33 +     Aeneid 6.560-561
  • 32: dissi: «Maestro, che é quel ch'i' odo?
  • 33: e che gent'é che par nel duol sì vinta?».
  • 6.560: «quae scelerum facies? o virgo, effare; quibusve
  • 6.561: urgentur poenis? quis tantus plangor ad auras?»
58) [3] Inferno 3.70-70 +     Aeneid 6.295-295
  • 70: E poi ch'a riguardar oltre mi diedi,
  • 6.295: Hinc via Tartarei quae fert Acherontis ad undas.
59) [3] Inferno 3.71-78 +     Aeneid 6.295-330
  • 71: vidi genti a la riva d'un gran fiume;
  • 72: per ch'io dissi: «Maestro, or mi concedi
  • 73: ch'i' sappia quali sono, e qual costume
  • 74: le fa di trapassar parer sì pronte,
  • 75: com'io discerno per lo fioco lume».
  • 76: Ed elli a me: «Le cose ti fier conte
  • 77: quando noi fermerem li nostri passi
  • 78: su la trista riviera d'Acheronte».
  • 6.295: Hinc via Tartarei quae fert Acherontis ad undas.
  • 6.296: turbidus hic caeno vastaque voragine gurges
  • 6.297: aestuat atque omnem Cocyto eructat harenam.
  • 6.298: portitor has horrendus aquas et flumina servat
  • 6.299: terribili squalore Charon, cui plurima mento
  • 6.300: canities inculta iacet, stant lumina flamma,
  • 6.301: sordidus ex umeris nodo dependet amictus.
  • 6.302: ipse ratem conto subigit velisque ministrat
  • 6.303: et ferruginea subvectat corpora cumba,
  • 6.304: iam senior, sed cruda deo viridisque senectus.
  • 6.305: huc omnis turba ad ripas effusa ruebat,
  • 6.306: matres atque viri defunctaque corpora vita
  • 6.307: magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,
  • 6.308: impositique rogis iuvenes ante ora parentum:
  • 6.309: quam multa in silvis autumni frigore primo
  • 6.310: lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto
  • 6.311: quam multae glomerantur aves, ubi frigidus annus
  • 6.312: trans pontum fugat et terris immittit apricis.
  • 6.313: stabant orantes primi transmittere cursum
  • 6.314: tendebantque manus ripae ulterioris amore.
  • 6.315: navita sed tristis nunc hos nunc accipit illos,
  • 6.316: ast alios longe summotos arcet harena.
  • 6.317: Aeneas miratus enim motusque tumultu
  • 6.318: «dic,» ait, «o virgo, quid vult concursus ad amnem?
  • 6.319: quidve petunt animae? vel quo discrimine ripas
  • 6.320: hae linquunt, illae remis vada livida verrunt?»
  • 6.321: olli sic breviter fata est longaeva sacerdos:
  • 6.322: «Anchisa generate, deum certissima proles,
  • 6.323: Cocyti stagna alta vides Stygiamque paludem,
  • 6.324: di cuius iurare timent et fallere numen.
  • 6.325: haec omnis, quam cernis, inops inhumataque turba est;
  • 6.326: portitor ille Charon; hi, quos vehit unda, sepulti.
  • 6.327: nec ripas datur horrendas et rauca fluenta
  • 6.328: transportare prius quam sedibus ossa quierunt.
  • 6.329: centum errant annos volitantque haec litora circum;
  • 6.330: tum demum admissi stagna exoptata revisunt.»
60) [3] Inferno 3.73-74 +     Aeneid 6.318-319
  • 73: ch'i' sappia quali sono, e qual costume
  • 74: le fa di trapassar parer sì pronte,
  • 6.318: «dic,» ait, «o virgo, quid vult concursus ad amnem?
  • 6.319: quidve petunt animae? vel quo discrimine ripas
61) [3] Inferno 3.79-84 +     Aeneid 6.384-389
  • 79: Allor con li occhi vergognosi e bassi,
  • 80: temendo no 'l mio dir li fosse grave,
  • 81: infino al fiume del parlar mi trassi.
  • 82: Ed ecco verso noi venir per nave
  • 83: un vecchio, bianco per antico pelo,
  • 84: gridando: «Guai a voi, anime prave!
  • 6.384: Ergo iter inceptum peragunt fluvioque propinquant.
  • 6.385: navita quos iam inde ut Stygia prospexit ab unda
  • 6.386: per tacitum nemus ire pedemque advertere ripae,
  • 6.387: sic prior adgreditur dictis atque increpat ultro:
  • 6.388: «quisquis es, armatus qui nostra ad flumina tendis,
  • 6.389: fare age, quid venias, iam istinc et comprime gressum.
62) [3] Inferno 3.81-81 +     Aeneid 6.295-295
  • 81: infino al fiume del parlar mi trassi.
  • 6.295: Hinc via Tartarei quae fert Acherontis ad undas.
63) [3] Inferno 3.81-81 +     Aeneid 6.385-385
  • 81: infino al fiume del parlar mi trassi.
  • 6.385: navita quos iam inde ut Stygia prospexit ab unda
64) [3] Inferno 3.83-83 +     Aeneid 6.300-304
  • 83: un vecchio, bianco per antico pelo,
  • 6.300: canities inculta iacet, stant lumina flamma,
  • 6.301: sordidus ex umeris nodo dependet amictus.
  • 6.302: ipse ratem conto subigit velisque ministrat
  • 6.303: et ferruginea subvectat corpora cumba,
  • 6.304: iam senior, sed cruda deo viridisque senectus.
65) [3] Inferno 3.88-89 +     Aeneid 6.388-391
  • 88: E tu che se' costì, anima viva,
  • 89: pàrtiti da cotesti che son morti».
  • 6.388: «quisquis es, armatus qui nostra ad flumina tendis,
  • 6.389: fare age, quid venias, iam istinc et comprime gressum.
  • 6.390: umbrarum hic locus est, somni noctisque soporae:
  • 6.391: corpora viva nefas Stygia vectare carina.
66) [3] Inferno 3.94-96 +     Aeneid 6.399-410
  • 94: E 'l duca lui: «Caron, non ti crucciare:
  • 95: vuolsi così colà dove si puote
  • 96: ciò che si vuole, e più non dimandare».
  • 6.399: «nullae hic insidiae tales (absiste moveri),
  • 6.400: nec vim tela ferunt; licet ingens ianitor antro
  • 6.401: aeternum latrans exsanguis terreat umbras,
  • 6.402: casta licet patrui servet Proserpina limen.
  • 6.403: Troius Aeneas, pietate insignis et armis,
  • 6.404: ad genitorem imas Erebi descendit ad umbras.
  • 6.405: si te nulla movet tantae pietatis imago,
  • 6.406: at ramum hunc» (aperit ramum qui veste latebat)
  • 6.407: «agnoscas.» tumida ex ira tum corda residunt;
  • 6.408: nec plura his. ille admirans venerabile donum
  • 6.409: fatalis virgae longo post tempore visum
  • 6.410: caeruleam advertit puppim ripaeque propinquat.
67) [3] Inferno 3.98-98 +     Aeneid 6.320-320
  • 98: al nocchier de la livida palude,
  • 6.320: hae linquunt, illae remis vada livida verrunt?»
68) [3] Inferno 3.106-107 +     Aeneid 6.305-305
  • 106: Poi si ritrasser tutte quante insieme,
  • 107: forte piangendo, a la riva malvagia
  • 6.305: huc omnis turba ad ripas effusa ruebat,
69) [3] Inferno 3.109-109 +     Aeneid 6.300-300
  • 109: Caron dimonio, con occhi di bragia,
  • 6.300: canities inculta iacet, stant lumina flamma,
70) [3] Inferno 3.111-111 +     Aeneid 6.411-411
  • 111: batte col remo qualunque s'adagia.
  • 6.411: inde alias animas, quae per iuga longa sedebant,
71) [3] Inferno 3.112-120 +     Aeneid 6.305-316
  • 112: Come d'autunno si levan le foglie
  • 113: l'una appresso de l'altra, fin che 'l ramo
  • 114: vede a la terra tutte le sue spoglie,
  • 115: similemente il mal seme d'Adamo
  • 116: gittansi di quel lito ad una ad una,
  • 117: per cenni come augel per suo richiamo.
  • 118: Così sen vanno su per l'onda bruna,
  • 119: e avanti che sien di là discese,
  • 120: anche di qua nuova schiera s'auna.
  • 6.305: huc omnis turba ad ripas effusa ruebat,
  • 6.306: matres atque viri defunctaque corpora vita
  • 6.307: magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,
  • 6.308: impositique rogis iuvenes ante ora parentum:
  • 6.309: quam multa in silvis autumni frigore primo
  • 6.310: lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto
  • 6.311: quam multae glomerantur aves, ubi frigidus annus
  • 6.312: trans pontum fugat et terris immittit apricis.
  • 6.313: stabant orantes primi transmittere cursum
  • 6.314: tendebantque manus ripae ulterioris amore.
  • 6.315: navita sed tristis nunc hos nunc accipit illos,
  • 6.316: ast alios longe summotos arcet harena.
72) [3] Inferno 3.112-117 +     Aeneid 6.309-311
  • 112: Come d'autunno si levan le foglie
  • 113: l'una appresso de l'altra, fin che 'l ramo
  • 114: vede a la terra tutte le sue spoglie,
  • 115: similemente il mal seme d'Adamo
  • 116: gittansi di quel lito ad una ad una,
  • 117: per cenni come augel per suo richiamo.
  • 6.309: quam multa in silvis autumni frigore primo
  • 6.310: lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto
  • 6.311: quam multae glomerantur aves, ubi frigidus annus
73) [3] Inferno 3.114-114 +     Georgics 2.82-82
  • 114: vede a la terra tutte le sue spoglie,
  • 14.82: miratastque nouas frondes et non sua poma.
74) [3] Inferno 3.116-116 +     Aeneid 6.305-305
  • 116: gittansi di quel lito ad una ad una,
  • 6.305: huc omnis turba ad ripas effusa ruebat,
75) [3] Inferno 3.118-118 +     Aeneid 5.2-2
  • 118: Così sen vanno su per l'onda bruna,
  • 5.2: certus iter fluctusque atros Aquilone secabat
76) [3] Inferno 3.124-126 +     Aeneid 6.313-314
  • 124: e pronti sono a trapassar lo rio,
  • 125: ché la divina giustizia li sprona,
  • 126: sì che la tema si volve in disio.
  • 6.313: stabant orantes primi transmittere cursum
  • 6.314: tendebantque manus ripae ulterioris amore.
77) [3] Inferno 3.127-127 +     Aeneid 6.563-563
  • 127: Quinci non passa mai anima buona;
  • 6.563: nulli fas casto sceleratum insistere limen;
78) [3] Inferno 3.132-132 +     Aeneid 7.458-459
  • 132: la mente di sudore ancor mi bagna.
  • 7.458: olli somnum ingens rumpit pavor, ossaque et artus
  • 7.459: perfundit toto proruptus corpore sudor.
79) [3] Inferno 3.136-136 +     Aeneid 5.857-859
  • 136: e caddi come l'uom cui sonno piglia.
  • 5.857: vix primos inopina quies laxaverat artus,
  • 5.858: et super incumbens cum puppis parte revulsa
  • 5.859: cumque gubernaclo liquidas proiecit in undas
80) [4] Inferno 4.1-1 +     Aeneid 8.27-27
  • 1: Ruppemi l'alto sonno ne la testa
  • 8.27: alituum pecudumque genus sopor altus habebat,
81) [4] Inferno 4.3-3 +     Aeneid 6.306-307
  • 3: come persona ch'é per forza desta;
  • 6.306: matres atque viri defunctaque corpora vita
  • 6.307: magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,
82) [4] Inferno 4.14-14 +     Aeneid 6.332-332
  • 14: cominciò il poeta tutto smorto.
  • 6.332: multa putans sortemque animo miseratus iniquam.
83) [4] Inferno 4.30-30 +     Aeneid 6.306-307
  • 30: d'infanti e di femmine e di viri.
  • 6.306: matres atque viri defunctaque corpora vita
  • 6.307: magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,
84) [4] Inferno 4.80-80 +     Aeneid 6.660-671
  • 80: «Onorate l'altissimo poeta:
  • 6.660: hic manus ob patriam pugnando vulnera passi,
  • 6.661: quique sacerdotes casti, dum vita manebat,
  • 6.662: quique pii vates et Phoebo digna locuti,
  • 6.663: inventas aut qui vitam excoluere per artis
  • 6.664: quique sui memores aliquos fecere merendo:
  • 6.665: omnibus his nivea cinguntur tempora vitta.
  • 6.666: quos circumfusos sic est adfata Sibylla,
  • 6.667: Musaeum ante omnis (medium nam plurima turba
  • 6.668: hunc habet atque umeris exstantem suspicit altis):
  • 6.669: «dicite, felices animae tuque optime vates,
  • 6.670: quae regio Anchisen, quis habet locus? illius ergo
  • 6.671: venimus et magnos Erebi tranavimus amnis.»
85) [4] Inferno 4.80-80 +     Aeneid 6.660-671
  • 80: «Onorate l'altissimo poeta:
  • 6.660: hic manus ob patriam pugnando vulnera passi,
  • 6.661: quique sacerdotes casti, dum vita manebat,
  • 6.662: quique pii vates et Phoebo digna locuti,
  • 6.663: inventas aut qui vitam excoluere per artis
  • 6.664: quique sui memores aliquos fecere merendo:
  • 6.665: omnibus his nivea cinguntur tempora vitta.
  • 6.666: quos circumfusos sic est adfata Sibylla,
  • 6.667: Musaeum ante omnis (medium nam plurima turba
  • 6.668: hunc habet atque umeris exstantem suspicit altis):
  • 6.669: «dicite, felices animae tuque optime vates,
  • 6.670: quae regio Anchisen, quis habet locus? illius ergo
  • 6.671: venimus et magnos Erebi tranavimus amnis.»
86) [4] Inferno 4.80-80 +     Aeneid 6.669-669
  • 80: «Onorate l'altissimo poeta:
  • 6.669: «dicite, felices animae tuque optime vates,
87) [4] Inferno 4.80-80 +     Aeneid 6.669-669
  • 80: «Onorate l'altissimo poeta:
  • 6.669: «dicite, felices animae tuque optime vates,
88) [4] Inferno 4.80-80 +     Eclogue 7.25-25
  • 80: «Onorate l'altissimo poeta:
  • 23.25: Pastores, hedera nascentem ornate poetam,
89) [4] Inferno 4.85-105 +     Eclogue 7.25-25
  • 85: Lo buon maestro cominciò a dire:
  • 86: «Mira colui con quella spada in mano,
  • 87: che vien dinanzi ai tre sì come sire:
  • 88: quelli é Omero poeta sovrano;
  • 89: l'altro é Orazio satiro che vene;
  • 90: Ovidio é 'l terzo, e l'ultimo Lucano.
  • 91: Però che ciascun meco si convene
  • 92: nel nome che sonò la voce sola,
  • 93: fannomi onore, e di ciò fanno bene».
  • 94: Così vid'i' adunar la bella scola
  • 95: di quel segnor de l'altissimo canto
  • 96: che sovra li altri com'aquila vola.
  • 97: Da ch'ebber ragionato insieme alquanto,
  • 98: volsersi a me con salutevol cenno,
  • 99: e 'l mio maestro sorrise di tanto;
  • 100: e più d'onore ancora assai mi fenno,
  • 101: ch'e' sì mi fecer de la loro schiera,
  • 102: sì ch'io fui sesto tra cotanto senno.
  • 103: Così andammo infino a la lumera,
  • 104: parlando cose che 'l tacere é bello,
  • 105: sì com'era 'l parlar colà dov'era.
  • 23.25: Pastores, hedera nascentem ornate poetam,
90) [4] Inferno 4.106-111 +     Aeneid 6.477-478
  • 106: Venimmo al pié d'un nobile castello,
  • 107: sette volte cerchiato d'alte mura,
  • 108: difeso intorno d'un bel fiumicello.
  • 109: Questo passammo come terra dura;
  • 110: per sette porte intrai con questi savi:
  • 111: giugnemmo in prato di fresca verdura.
  • 6.477: Inde datum molitur iter. iamque arva tenebant
  • 6.478: ultima, quae bello clari secreta frequentant.
91) [4] Inferno 4.106-111 +     Aeneid 6.638-638
  • 106: Venimmo al pié d'un nobile castello,
  • 107: sette volte cerchiato d'alte mura,
  • 108: difeso intorno d'un bel fiumicello.
  • 109: Questo passammo come terra dura;
  • 110: per sette porte intrai con questi savi:
  • 111: giugnemmo in prato di fresca verdura.
  • 6.638: devenere locos laetos et amoena virecta
92) [4] Inferno 4.115-117 +     Aeneid 6.752-755
  • 115: Traemmoci così da l'un de' canti,
  • 116: in loco aperto, luminoso e alto,
  • 117: sì che veder si potien tutti quanti.
  • 6.752: Dixerat Anchises natumque unaque Sibyllam
  • 6.753: conventus trahit in medios turbamque sonantem,
  • 6.754: et tumulum capit unde omnis longo ordine posset
  • 6.755: adversos legere et venientum discere vultus.
93) [4] Inferno 4.116-116 +     Aeneid 6.754-755
  • 116: in loco aperto, luminoso e alto,
  • 6.754: et tumulum capit unde omnis longo ordine posset
  • 6.755: adversos legere et venientum discere vultus.
94) [4] Inferno 4.121-121 +     Aeneid 8.134-137
  • 121: I' vidi Eletra con molti compagni,
  • 8.134: Dardanus, Iliacae primus pater urbis et auctor,
  • 8.135: Electra, ut Grai perhibent, Atlantide cretus,
  • 8.136: advehitur Teucros; Electram maximus Atlas
  • 8.137: edidit, aetherios umero qui sustinet orbis.
95) [4] Inferno 4.124-124 +     Aeneid 1.490-493
  • 124: Vidi Cammilla e la Pantasilea;
  • 1.490: ducit Amazonidum lunatis agmina peltis
  • 1.491: Penthesilea furens mediisque in milibus ardet,
  • 1.492: aurea subnectens exsertae cingula mammae
  • 1.493: bellatrix, audetque viris concurrere virgo.
96) [4] Inferno 4.124-124 +     Aeneid 11.659-663
  • 124: Vidi Cammilla e la Pantasilea;
  • 11.659: quales Threiciae cum flumina Thermodontis
  • 11.660: pulsant et pictis bellantur Amazones armis,
  • 11.661: seu circum Hippolyten seu cum se Martia curru
  • 11.662: Penthesilea refert, magnoque ululante tumultu
  • 11.663: feminea exsultant lunatis agmina peltis.
97) [4] Inferno 4.125-126 +     Aeneid 7.72-72
  • 125: da l'altra parte, vidi 'l re Latino
  • 126: che con Lavina sua figlia sedea.
  • 7.72: et iuxta genitorem astat Lavinia virgo,
98) [4] Inferno 4.140-141 +     Eclogue 4.55-57
  • 140: Diascoride dico; e vidi Orfeo,
  • 141: Tulio e Lino e Seneca morale;
  • 20.55: non me carminibus vincat nec Thracius Orpheus
  • 20.56: nec Linus, huic mater quamvis atque huic pater adsit,
  • 20.57: Orphei Calliopea, Lino formosus Apollo.
99) [5] Inferno 5.1-15 +     Aeneid 6.566-569
  • 1: Così discesi del cerchio primaio
  • 2: giù nel secondo, che men loco cinghia,
  • 3: e tanto più dolor, che punge a guaio.
  • 4: Stavvi Minòs orribilmente, e ringhia:
  • 5: essamina le colpe ne l'intrata;
  • 6: giudica e manda secondo ch'avvinghia.
  • 7: Dico che quando l'anima mal nata
  • 8: li vien dinanzi, tutta si confessa;
  • 9: e quel conoscitor de le peccata
  • 10: vede qual loco d'inferno é da essa;
  • 11: cignesi con la coda tante volte
  • 12: quantunque gradi vuol che giù sia messa.
  • 13: Sempre dinanzi a lui ne stanno molte;
  • 14: vanno a vicenda ciascuna al giudizio;
  • 15: dicono e odono, e poi son giù volte.
  • 6.566: Cnosius haec Rhadamanthus habet durissima regna
  • 6.567: castigatque auditque dolos subigitque fateri
  • 6.568: quae quis apud superos furto laetatus inani
  • 6.569: distulit in seram commissa piacula mortem.
100) [5] Inferno 5.2-2 +     Aeneid 6.126-126
  • 2: giù nel secondo, che men loco cinghia,
  • 6.126: Tros Anchisiade, facilis descensus Averno:
101) [5] Inferno 5.4-5 +     Aeneid 6.432-433
  • 4: Stavvi Minòs orribilmente, e ringhia:
  • 5: essamina le colpe ne l'intrata;
  • 6.432: quaesitor Minos urnam movet; ille silentum
  • 6.433: consiliumque vocat vitasque et crimina discit.
102) [5] Inferno 5.7-10 +     Aeneid 6.566-569
  • 7: Dico che quando l'anima mal nata
  • 8: li vien dinanzi, tutta si confessa;
  • 9: e quel conoscitor de le peccata
  • 10: vede qual loco d'inferno é da essa;
  • 6.566: Cnosius haec Rhadamanthus habet durissima regna
  • 6.567: castigatque auditque dolos subigitque fateri
  • 6.568: quae quis apud superos furto laetatus inani
  • 6.569: distulit in seram commissa piacula mortem.
103) [5] Inferno 5.20-20 +     Aeneid 6.126-129
  • 20: non t'inganni l'ampiezza de l'intrare!».
  • 6.126: Tros Anchisiade, facilis descensus Averno:
  • 6.127: noctes atque dies patet atri ianua Ditis;
  • 6.128: sed revocare gradum superasque evadere ad auras,
  • 6.129: hoc opus, hic labor est. pauci, quos aequus amavit
104) [5] Inferno 5.22-24 +     Aeneid 6.399-410
  • 22: Non impedir lo suo fatale andare:
  • 23: vuolsi così colà dove si puote
  • 24: ciò che si vuole, e più non dimandare».
  • 6.399: «nullae hic insidiae tales (absiste moveri),
  • 6.400: nec vim tela ferunt; licet ingens ianitor antro
  • 6.401: aeternum latrans exsanguis terreat umbras,
  • 6.402: casta licet patrui servet Proserpina limen.
  • 6.403: Troius Aeneas, pietate insignis et armis,
  • 6.404: ad genitorem imas Erebi descendit ad umbras.
  • 6.405: si te nulla movet tantae pietatis imago,
  • 6.406: at ramum hunc» (aperit ramum qui veste latebat)
  • 6.407: «agnoscas.» tumida ex ira tum corda residunt;
  • 6.408: nec plura his. ille admirans venerabile donum
  • 6.409: fatalis virgae longo post tempore visum
  • 6.410: caeruleam advertit puppim ripaeque propinquat.
105) [5] Inferno 5.22-22 +     Aeneid 6.461-463
  • 22: Non impedir lo suo fatale andare:
  • 6.461: sed me iussa deum, quae nunc has ire per umbras,
  • 6.462: per loca senta situ cogunt noctemque profundam,
  • 6.463: imperiis egere suis; nec credere quivi
106) [5] Inferno 5.25-25 +     Aeneid 6.557-557
  • 25: Or incomincian le dolenti note
  • 6.557: hinc exaudiri gemitus et saeva sonare
107) [5] Inferno 5.25-25 +     Aeneid 7.15-15
  • 25: Or incomincian le dolenti note
  • 7.15: hinc exaudiri gemitus iraeque leonum
108) [5] Inferno 5.27-27 +     Aeneid 6.441-441
  • 27: là dove molto pianto mi percuote.
  • 6.441: Lugentes campi; sic illos nomine dicunt.
109) [5] Inferno 5.31-45 +     Aeneid 4.376-376
  • 31: La bufera infernal, che mai non resta,
  • 32: mena li spirti con la sua rapina;
  • 33: voltando e percotendo li molesta.
  • 34: Quando giungon davanti a la ruina,
  • 35: quivi le strida, il compianto, il lamento;
  • 36: bestemmian quivi la virtù divina.
  • 37: Intesi ch'a così fatto tormento
  • 38: enno dannati i peccator carnali,
  • 39: che la ragion sommettono al talento.
  • 40: E come li stornei ne portan l'ali
  • 41: nel freddo tempo, a schiera larga e piena,
  • 42: così quel fiato li spiriti mali
  • 43: di qua, di là, di giù, di sù li mena;
  • 44: nulla speranza li conforta mai,
  • 45: non che di posa, ma di minor pena.
  • 4.376: (heu furiis incensa feror!): nunc augur Apollo,
110) [5] Inferno 5.40-43 +     Aeneid 6.311-312
  • 40: E come li stornei ne portan l'ali
  • 41: nel freddo tempo, a schiera larga e piena,
  • 42: così quel fiato li spiriti mali
  • 43: di qua, di là, di giù, di sù li mena;
  • 6.311: quam multae glomerantur aves, ubi frigidus annus
  • 6.312: trans pontum fugat et terris immittit apricis.
111) [5] Inferno 5.40-43 +     Aeneid 4.285-286
  • 40: E come li stornei ne portan l'ali
  • 41: nel freddo tempo, a schiera larga e piena,
  • 42: così quel fiato li spiriti mali
  • 43: di qua, di là, di giù, di sù li mena;
  • 4.285: atque animum nunc huc celerem nunc dividit illuc
  • 4.286: in partisque rapit varias perque omnia versat.
112) [5] Inferno 5.40-43 +     Aeneid 8.20-21
  • 40: E come li stornei ne portan l'ali
  • 41: nel freddo tempo, a schiera larga e piena,
  • 42: così quel fiato li spiriti mali
  • 43: di qua, di là, di giù, di sù li mena;
  • 8.20: atque animum nunc huc celerem nunc dividit illuc
  • 8.21: in partisque rapit varias perque omnia versat,
113) [5] Inferno 5.46-49 +     Aeneid 10.264-266
  • 46: E come i gru van cantando lor lai,
  • 47: faccendo in aere di sé lunga riga,
  • 48: così vid'io venir, traendo guai,
  • 49: ombre portate da la detta briga;
  • 10.264: tela manu iaciunt, quales sub nubibus atris
  • 10.265: Strymoniae dant signa grues atque aethera tranant
  • 10.266: cum sonitu, fugiuntque Notos clamore secundo.
114) [5] Inferno 5.61-62 +     Aeneid 4.552-552
  • 61: L'altra é colei che s'ancise amorosa,
  • 62: e ruppe fede al cener di Sicheo;
  • 4.552: non servata fides cineri promissa Sychaeo.»
115) [5] Inferno 5.61-62 +     Aeneid 4.552-552
  • 61: L'altra é colei che s'ancise amorosa,
  • 62: e ruppe fede al cener di Sicheo;
  • 4.15: si mihi non animo fixum immotumque sederet
  • 4.16: ne cui me vinclo vellem sociare iugali,
  • 4.17: postquam primus amor deceptam morte fefellit;
  • 4.18: si non pertaesum thalami taedaeque fuisset,
  • 4.19: huic uni forsan potui succumbere culpae.
116) [5] Inferno 5.69-69 +     Aeneid 6.440-476
  • 69: ch'amor di nostra vita dipartille.
  • 6.440: Nec procul hinc partem fusi monstrantur in omnem
  • 6.441: Lugentes campi; sic illos nomine dicunt.
  • 6.442: hic quos durus amor crudeli tabe peredit
  • 6.443: secreti celant calles et myrtea circum
  • 6.444: silva tegit; curae non ipsa in morte relinquunt.
  • 6.445: his Phaedram Procrinque locis maestamque Eriphylen
  • 6.446: crudelis nati monstrantem vulnera cernit,
  • 6.447: Euadnenque et Pasiphaen; his Laodamia
  • 6.448: it comes et iuvenis quondam, nunc femina, Caeneus
  • 6.449: rursus et in veterem fato revoluta figuram.
  • 6.450: inter quas Phoenissa recens a vulnere Dido
  • 6.451: errabat silva in magna; quam Troius heros
  • 6.452: ut primum iuxta stetit agnovitque per umbras
  • 6.453: obscuram, qualem primo qui surgere mense
  • 6.454: aut videt aut vidisse putat per nubila lunam,
  • 6.455: demisit lacrimas dulcique adfatus amore est:
  • 6.456: «infelix Dido, verus mihi nuntius ergo
  • 6.457: venerat exstinctam ferroque extrema secutam?
  • 6.458: funeris heu tibi causa fui? per sidera iuro,
  • 6.459: per superos et si qua fides tellure sub ima est,
  • 6.460: invitus, regina, tuo de litore cessi.
  • 6.461: sed me iussa deum, quae nunc has ire per umbras,
  • 6.462: per loca senta situ cogunt noctemque profundam,
  • 6.463: imperiis egere suis; nec credere quivi
  • 6.464: hunc tantum tibi me discessu ferre dolorem.
  • 6.465: siste gradum teque aspectu ne subtrahe nostro.
  • 6.466: quem fugis? extremum fato quod te adloquor hoc est.»
  • 6.467: talibus Aeneas ardentem et torva tuentem
  • 6.468: lenibat dictis animum lacrimasque ciebat.
  • 6.469: illa solo fixos oculos aversa tenebat
  • 6.470: nec magis incepto vultum sermone movetur
  • 6.471: quam si dura silex aut stet Marpesia cautes.
  • 6.472: tandem corripuit sese atque inimica refugit
  • 6.473: in nemus umbriferum, coniunx ubi pristinus illi
  • 6.474: respondet curis aequatque Sychaeus amorem.
  • 6.475: nec minus Aeneas casu percussus iniquo
  • 6.476: prosequitur lacrimis longe et miseratur euntem.
117) [5] Inferno 5.69-69 +     Aeneid 6.442-442
  • 69: ch'amor di nostra vita dipartille.
  • 6.442: hic quos durus amor crudeli tabe peredit
118) [5] Inferno 5.76-78 TBD ...
  • 76: Ed elli a me: «Vedrai quando saranno
  • 77: più presso a noi; e tu allor li priega
  • 78: per quello amor che i mena, ed ei verranno».
  • ...: TBD
119) [5] Inferno 5.82-84 +     Aeneid 2.516-516
  • 82: Quali colombe dal disio chiamate
  • 83: con l'ali alzate e ferme al dolce nido
  • 84: vegnon per l'aere dal voler portate;
  • 2.516: praecipites atra ceu tempestate columbae,
120) [5] Inferno 5.82-84 +     Aeneid 5.213-217
  • 82: Quali colombe dal disio chiamate
  • 83: con l'ali alzate e ferme al dolce nido
  • 84: vegnon per l'aere dal voler portate;
  • 5.213: qualis spelunca subito commota columba,
  • 5.214: cui domus et dulces latebroso in pumice nidi,
  • 5.215: fertur in arva volans plausumque exterrita pennis
  • 5.216: dat tecto ingentem, mox aëre lapsa quieto
  • 5.217: radit iter liquidum celeris neque commovet alas:
121) [5] Inferno 5.85-85 +     Aeneid 6.450-451
  • 85: cotali uscir de la schiera ov'é Dido,
  • 6.450: inter quas Phoenissa recens a vulnere Dido
  • 6.451: errabat silva in magna; quam Troius heros
122) [5] Inferno 5.105-105 +     Aeneid 6.444-444
  • 105: che, come vedi, ancor non m'abbandona.
  • 6.444: silva tegit; curae non ipsa in morte relinquunt.
123) [5] Inferno 5.121-123 +     Aeneid 2.3-3
  • 121: E quella a me: «Nessun maggior dolore
  • 122: che ricordarsi del tempo felice
  • 123: ne la miseria; e ciò sa 'l tuo dottore.
  • 2.3: Infandum, regina, iubes renovare dolorem,
124) [5] Inferno 5.124-126 +     Aeneid 2.10-13
  • 124: Ma s'a conoscer la prima radice
  • 125: del nostro amor tu hai cotanto affetto,
  • 126: dirò come colui che piange e dice.
  • 2.10: sed si tantus amor casus cognoscere nostros
  • 2.11: et breviter Troiae supremum audire laborem,
  • 2.12: quamquam animus meminisse horret luctuque refugit,
  • 2.13: incipiam. fracti bello fatisque repulsi
125) [6] Inferno 6.1-1 +     Aeneid 12.669-669
  • 1: Al tornar de la mente, che si chiuse
  • 12.669: ut primum discussae umbrae et lux reddita menti,
126) [6] Inferno 6.13-14 +     Aeneid 6.417-418
  • 13: Cerbero, fiera crudele e diversa,
  • 14: con tre gole caninamente latra
  • 6.417: Cerberus haec ingens latratu regna trifauci
  • 6.418: personat adverso recubans immanis in antro.
127) [6] Inferno 6.13-17 +     Aeneid 6.417-423
  • 13: Cerbero, fiera crudele e diversa,
  • 14: con tre gole caninamente latra
  • 15: sovra la gente che quivi é sommersa.
  • 16: Li occhi ha vermigli, la barba unta e atra,
  • 17: e 'l ventre largo, e unghiate le mani;
  • 6.417: Cerberus haec ingens latratu regna trifauci
  • 6.418: personat adverso recubans immanis in antro.
  • 6.419: cui vates horrere videns iam colla colubris
  • 6.420: melle soporatam et medicatis frugibus offam
  • 6.421: obicit. ille fame rabida tria guttura pandens
  • 6.422: corripit obiectam, atque immania terga resolvit
  • 6.423: fusus humi totoque ingens extenditur antro.
128) [6] Inferno 6.25-27 +     Aeneid 6.419-422
  • 25: E 'l duca mio distese le sue spanne,
  • 26: prese la terra, e con piene le pugna
  • 27: la gittò dentro a le bramose canne.
  • 6.419: cui vates horrere videns iam colla colubris
  • 6.420: melle soporatam et medicatis frugibus offam
  • 6.421: obicit. ille fame rabida tria guttura pandens
  • 6.422: corripit obiectam, atque immania terga resolvit
129) [6] Inferno 6.28-32 +     Aeneid 6.401-401
  • 28: Qual é quel cane ch'abbaiando agogna,
  • 29: e si racqueta poi che 'l pasto morde,
  • 30: ché solo a divorarlo intende e pugna,
  • 31: cotai si fecer quelle facce lorde
  • 32: de lo demonio Cerbero, che 'ntrona
  • 6.401: aeternum latrans exsanguis terreat umbras,
130) [6] Inferno 6.34-36 +     Aeneid 6.292-293
  • 34: Noi passavam su per l'ombre che adona
  • 35: la greve pioggia, e ponavam le piante
  • 36: sovra lor vanità che par persona.
  • 6.292: et ni docta comes tenuis sine corpore vitas
  • 6.293: admoneat volitare cava sub imagine formae,
131) [6] Inferno 6.49-51 +     Aeneid 6.428-428
  • 49: Ed elli a me: «La tua città, ch'é piena
  • 50: d'invidia sì che già trabocca il sacco,
  • 51: seco mi tenne in la vita serena.
  • 6.428: quos dulcis vitae exsortis et ab ubere raptos
132) [7] Inferno 7.22-23 +     Aeneid 3.420-423
  • 22: Come fa l'onda là sovra Cariddi,
  • 23: che si frange con quella in cui s'intoppa,
  • 3.420: dextrum Scylla latus, laevum implacata Charybdis
  • 3.421: obsidet, atque imo barathri ter gurgite vastos
  • 3.422: sorbet in abruptum fluctus rursusque sub auras
  • 3.423: erigit alternos, et sidera verberat unda.
133) [7] Inferno 7.25-30 +     Aeneid 6.608-611
  • 25: Qui vid'i' gente più ch'altrove troppa,
  • 26: e d'una parte e d'altra, con grand'urli,
  • 27: voltando pesi per forza di poppa.
  • 28: Percoteansi 'ncontro; e poscia pur lì
  • 29: si rivolgea ciascun, voltando a retro,
  • 30: gridando: «Perché tieni?» e «Perché burli?».
  • 6.608: hic, quibus invisi fratres, dum vita manebat,
  • 6.609: pulsatusve parens et fraus innexa clienti,
  • 6.610: aut qui divitiis soli incubuere repertis
  • 6.611: nec partem posuere suis (quae maxima turba est),
134) [7] Inferno 7.25-25 +     Aeneid 6.610-611
  • 25: Qui vid'i' gente più ch'altrove troppa,
  • 6.610: aut qui divitiis soli incubuere repertis
  • 6.611: nec partem posuere suis (quae maxima turba est),
135) [7] Inferno 7.25-30 +     Aeneid 6.616-616
  • 25: Qui vid'i' gente più ch'altrove troppa,
  • 26: e d'una parte e d'altra, con grand'urli,
  • 27: voltando pesi per forza di poppa.
  • 28: Percoteansi 'ncontro; e poscia pur lì
  • 29: si rivolgea ciascun, voltando a retro,
  • 30: gridando: «Perché tieni?» e «Perché burli?».
  • 6.616: saxum ingens volvunt alii, radiisque rotarum
136) [7] Inferno 7.27-27 +     Aeneid 6.616-616
  • 27: voltando pesi per forza di poppa.
  • 6.616: saxum ingens volvunt alii, radiisque rotarum
137) [7] Inferno 7.84-84 +     Eclogue 3.93-93
  • 84: che é occulto come in erba l'angue.
  • 19.93: frigidus—o pueri, fugite hinc—latet anguis in herba.
138) [7] Inferno 7.98-99 +     Aeneid 6.539-539
  • 98: già ogne stella cade che saliva
  • 99: quand'io mi mossi, e 'l troppo star si vieta».
  • 6.539: «nox ruit, Aenea; nos flendo ducimus horas.
139) [7] Inferno 7.106-107 +     Aeneid 6.134-323
  • 106: In la palude va c'ha nome Stige
  • 107: questo tristo ruscel, quand'é disceso
  • 6.134: bis Stygios innare lacus, bis nigra videre
  • 6.135: Tartara, et insano iuvat indulgere labori,
  • 6.136: accipe quae peragenda prius. latet arbore opaca
  • 6.137: aureus et foliis et lento vimine ramus,
  • 6.138: Iunoni infernae dictus sacer; hunc tegit omnis
  • 6.139: lucus et obscuris claudunt convallibus umbrae.
  • 6.140: sed non ante datur telluris operta subire
  • 6.141: auricomos quam quis decerpserit arbore fetus.
  • 6.142: hoc sibi pulchra suum ferri Proserpina munus
  • 6.143: instituit. primo avulso non deficit alter
  • 6.144: aureus, et simili frondescit virga metallo.
  • 6.145: ergo alte vestiga oculis et rite repertum
  • 6.146: carpe manu; namque ipse volens facilisque sequetur,
  • 6.147: si te fata vocant; aliter non viribus ullis
  • 6.148: vincere nec duro poteris convellere ferro.
  • 6.149: praeterea iacet exanimum tibi corpus amici
  • 6.150: (heu nescis) totamque incestat funere classem,
  • 6.151: dum consulta petis nostroque in limine pendes.
  • 6.152: sedibus hunc refer ante suis et conde sepulcro.
  • 6.153: duc nigras pecudes; ea prima piacula sunto.
  • 6.154: sic demum lucos Stygis et regna invia vivis
  • 6.155: aspicies.» dixit, pressoque obmutuit ore.
  • 6.156: Aeneas maesto defixus lumina vultu
  • 6.157: ingreditur linquens antrum, caecosque volutat
  • 6.158: eventus animo secum. cui fidus Achates
  • 6.159: it comes et paribus curis vestigia figit.
  • 6.160: multa inter sese vario sermone serebant,
  • 6.161: quem socium exanimum vates, quod corpus humandum
  • 6.162: diceret. atque illi Misenum in litore sicco,
  • 6.163: ut venere, vident indigna morte peremptum,
  • 6.164: Misenum Aeoliden, quo non praestantior alter
  • 6.165: aere ciere viros Martemque accendere cantu.
  • 6.166: Hectoris hic magni fuerat comes, Hectora circum
  • 6.167: et lituo pugnas insignis obibat et hasta.
  • 6.168: postquam illum vita victor spoliavit Achilles,
  • 6.169: Dardanio Aeneae sese fortissimus heros
  • 6.170: addiderat socium, non inferiora secutus.
  • 6.171: sed tum, forte cava dum personat aequora concha,
  • 6.172: demens, et cantu vocat in certamina divos,
  • 6.173: aemulus exceptum Triton, si credere dignum est,
  • 6.174: inter saxa virum spumosa immerserat unda.
  • 6.175: ergo omnes magno circum clamore fremebant,
  • 6.176: praecipue pius Aeneas. tum iussa Sibyllae,
  • 6.177: haud mora, festinant flentes aramque sepulcri
  • 6.178: congerere arboribus caeloque educere certant.
  • 6.179: itur in antiquam silvam, stabula alta ferarum;
  • 6.180: procumbunt piceae, sonat icta securibus ilex
  • 6.181: fraxineaeque trabes cuneis et fissile robur
  • 6.182: scinditur, advolvunt ingentis montibus ornos.
  • 6.183: Nec non Aeneas opera inter talia primus
  • 6.184: hortatur socios paribusque accingitur armis.
  • 6.185: atque haec ipse suo tristi cum corde volutat
  • 6.186: aspectans silvam immensam, et sic forte precatur:
  • 6.187: «si nunc se nobis ille aureus arbore ramus
  • 6.188: ostendat nemore in tanto! quando omnia vere
  • 6.189: heu nimium de te vates, Misene, locuta est.»
  • 6.190: vix ea fatus erat, geminae cum forte columbae
  • 6.191: ipsa sub ora viri caelo venere volantes,
  • 6.192: et viridi sedere solo. tum maximus heros
  • 6.193: maternas agnovit avis laetusque precatur:
  • 6.194: «este duces, o, si qua via est, cursumque per auras
  • 6.195: derigite in lucos ubi pinguem dives opacat
  • 6.196: ramus humum. tuque, o, dubiis ne defice rebus,
  • 6.197: diva parens.» sic effatus vestigia pressit
  • 6.198: observans quae signa ferant, quo tendere pergant.
  • 6.199: pascentes illae tantum prodire volando
  • 6.200: quantum acie possent oculi servare sequentum.
  • 6.201: inde ubi venere ad fauces grave olentis Averni,
  • 6.202: tollunt se celeres liquidumque per aëra lapsae
  • 6.203: sedibus optatis gemina super arbore sidunt,
  • 6.204: discolor unde auri per ramos aura refulsit.
  • 6.205: quale solet silvis brumali frigore viscum
  • 6.206: fronde virere nova, quod non sua seminat arbos,
  • 6.207: et croceo fetu teretis circumdare truncos,
  • 6.208: talis erat species auri frondentis opaca
  • 6.209: ilice, sic leni crepitabat brattea vento.
  • 6.210: corripit Aeneas extemplo avidusque refringit
  • 6.211: cunctantem, et vatis portat sub tecta Sibyllae.
  • 6.212: Nec minus interea Misenum in litore Teucri
  • 6.213: flebant et cineri ingrato suprema ferebant.
  • 6.214: principio pinguem taedis et robore secto
  • 6.215: ingentem struxere pyram, cui frondibus atris
  • 6.216: intexunt latera et feralis ante cupressos
  • 6.217: constituunt, decorantque super fulgentibus armis.
  • 6.218: pars calidos latices et aëna undantia flammis
  • 6.219: expediunt, corpusque lavant frigentis et unguunt.
  • 6.220: fit gemitus. tum membra toro defleta reponunt
  • 6.221: purpureasque super vestis, velamina nota,
  • 6.222: coniciunt. pars ingenti subiere feretro,
  • 6.223: triste ministerium, et subiectam more parentum
  • 6.224: aversi tenuere facem. congesta cremantur
  • 6.225: turea dona, dapes, fuso crateres olivo.
  • 6.226: postquam conlapsi cineres et flamma quievit,
  • 6.227: reliquias vino et bibulam lavere favillam,
  • 6.228: ossaque lecta cado texit Corynaeus aëno.
  • 6.229: idem ter socios pura circumtulit unda
  • 6.230: spargens rore levi et ramo felicis olivae,
  • 6.231: lustravitque viros dixitque novissima verba.
  • 6.232: at pius Aeneas ingenti mole sepulcrum
  • 6.233: imponit suaque arma viro remumque tubamque
  • 6.234: monte sub aërio, qui nunc Misenus ab illo
  • 6.235: dicitur aeternumque tenet per saecula nomen.
  • 6.236: His actis propere exsequitur praecepta Sibyllae.
  • 6.237: spelunca alta fuit vastoque immanis hiatu,
  • 6.238: scrupea, tuta lacu nigro nemorumque tenebris,
  • 6.239: quam super haud ullae poterant impune volantes
  • 6.240: tendere iter pennis: talis sese halitus atris
  • 6.241: faucibus effundens supera ad convexa ferebat.
  • 6.242: [unde locum Grai dixerunt nomine Aornum.]
  • 6.243: quattuor hic primum nigrantis terga iuvencos
  • 6.244: constituit frontique invergit vina sacerdos,
  • 6.245: et summas carpens media inter cornua saetas
  • 6.246: ignibus imponit sacris, libamina prima,
  • 6.247: voce vocans Hecaten caeloque Ereboque potentem.
  • 6.248: supponunt alii cultros tepidumque cruorem
  • 6.249: succipiunt pateris. ipse atri velleris agnam
  • 6.250: Aeneas matri Eumenidum magnaeque sorori
  • 6.251: ense ferit, sterilemque tibi, Proserpina, vaccam;
  • 6.252: tum Stygio regi nocturnas incohat aras
  • 6.253: et solida imponit taurorum viscera flammis,
  • 6.254: pingue super oleum fundens ardentibus extis.
  • 6.255: ecce autem primi sub limina solis et ortus
  • 6.256: sub pedibus mugire solum et iuga coepta moveri
  • 6.257: silvarum, visaeque canes ululare per umbram
  • 6.258: adventante dea. «procul, o procul este, profani,»
  • 6.259: conclamat vates, «totoque absistite luco;
  • 6.260: tuque invade viam vaginaque eripe ferrum:
  • 6.261: nunc animis opus, Aenea, nunc pectore firmo.»
  • 6.262: tantum effata furens antro se immisit aperto;
  • 6.263: ille ducem haud timidis vadentem passibus aequat.
  • 6.264: Di, quibus imperium est animarum, umbraeque silentes
  • 6.265: et Chaos et Phlegethon, loca nocte tacentia late,
  • 6.266: sit mihi fas audita loqui, sit numine vestro
  • 6.267: pandere res alta terra et caligine mersas.
  • 6.268: Ibant obscuri sola sub nocte per umbram
  • 6.269: perque domos Ditis vacuas et inania regna:
  • 6.270: quale per incertam lunam sub luce maligna
  • 6.271: est iter in silvis, ubi caelum condidit umbra
  • 6.272: Iuppiter, et rebus nox abstulit atra colorem.
  • 6.273: vestibulum ante ipsum primisque in faucibus Orci
  • 6.274: Luctus et ultrices posuere cubilia Curae,
  • 6.275: pallentesque habitant Morbi tristisque Senectus,
  • 6.276: et Metus et malesuada Fames ac turpis Egestas,
  • 6.277: terribiles visu formae, Letumque Labosque;
  • 6.278: tum consanguineus Leti Sopor et mala mentis
  • 6.279: Gaudia, mortiferumque adverso in limine Bellum,
  • 6.280: ferreique Eumenidum thalami et Discordia demens
  • 6.281: vipereum crinem vittis innexa cruentis.
  • 6.282: in medio ramos annosaque bracchia pandit
  • 6.283: ulmus opaca, ingens, quam sedem Somnia vulgo
  • 6.284: vana tenere ferunt, foliisque sub omnibus haerent.
  • 6.285: multaque praeterea variarum monstra ferarum,
  • 6.286: Centauri in foribus stabulant Scyllaeque biformes
  • 6.287: et centumgeminus Briareus ac belua Lernae
  • 6.288: horrendum stridens, flammisque armata Chimaera,
  • 6.289: Gorgones Harpyiaeque et forma tricorporis umbrae.
  • 6.290: corripit hic subita trepidus formidine ferrum
  • 6.291: Aeneas strictamque aciem venientibus offert,
  • 6.292: et ni docta comes tenuis sine corpore vitas
  • 6.293: admoneat volitare cava sub imagine formae,
  • 6.294: inruat et frustra ferro diverberet umbras.
  • 6.295: Hinc via Tartarei quae fert Acherontis ad undas.
  • 6.296: turbidus hic caeno vastaque voragine gurges
  • 6.297: aestuat atque omnem Cocyto eructat harenam.
  • 6.298: portitor has horrendus aquas et flumina servat
  • 6.299: terribili squalore Charon, cui plurima mento
  • 6.300: canities inculta iacet, stant lumina flamma,
  • 6.301: sordidus ex umeris nodo dependet amictus.
  • 6.302: ipse ratem conto subigit velisque ministrat
  • 6.303: et ferruginea subvectat corpora cumba,
  • 6.304: iam senior, sed cruda deo viridisque senectus.
  • 6.305: huc omnis turba ad ripas effusa ruebat,
  • 6.306: matres atque viri defunctaque corpora vita
  • 6.307: magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,
  • 6.308: impositique rogis iuvenes ante ora parentum:
  • 6.309: quam multa in silvis autumni frigore primo
  • 6.310: lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto
  • 6.311: quam multae glomerantur aves, ubi frigidus annus
  • 6.312: trans pontum fugat et terris immittit apricis.
  • 6.313: stabant orantes primi transmittere cursum
  • 6.314: tendebantque manus ripae ulterioris amore.
  • 6.315: navita sed tristis nunc hos nunc accipit illos,
  • 6.316: ast alios longe summotos arcet harena.
  • 6.317: Aeneas miratus enim motusque tumultu
  • 6.318: «dic,» ait, «o virgo, quid vult concursus ad amnem?
  • 6.319: quidve petunt animae? vel quo discrimine ripas
  • 6.320: hae linquunt, illae remis vada livida verrunt?»
  • 6.321: olli sic breviter fata est longaeva sacerdos:
  • 6.322: «Anchisa generate, deum certissima proles,
  • 6.323: Cocyti stagna alta vides Stygiamque paludem,
140) [7] Inferno 7.106-106 +     Aeneid 6.323-323
  • 106: In la palude va c'ha nome Stige
  • 6.323: Cocyti stagna alta vides Stygiamque paludem,
141) [8] Inferno 8.10-30 +     Aeneid 6.616-620
  • 10: Ed elli a me: «Su per le sucide onde
  • 11: già scorgere puoi quello che s'aspetta,
  • 12: se 'l fummo del pantan nol ti nasconde».
  • 13: Corda non pinse mai da sé saetta
  • 14: che sì corresse via per l'aere snella,
  • 15: com'io vidi una nave piccioletta
  • 16: venir per l'acqua verso noi in quella,
  • 17: sotto 'l governo d'un sol galeoto,
  • 18: che gridava: «Or se' giunta, anima fella!».
  • 19: «Flegiàs, Flegiàs, tu gridi a vòto»,
  • 20: disse lo mio segnore «a questa volta:
  • 21: più non ci avrai che sol passando il loto».
  • 22: Qual é colui che grande inganno ascolta
  • 23: che li sia fatto, e poi se ne rammarca,
  • 24: fecesi Flegiàs ne l'ira accolta.
  • 25: Lo duca mio discese ne la barca,
  • 26: e poi mi fece intrare appresso lui;
  • 27: e sol quand'io fui dentro parve carca.
  • 28: Tosto che 'l duca e io nel legno fui,
  • 29: segando se ne va l'antica prora
  • 30: de l'acqua più che non suol con altrui.
  • 6.616: saxum ingens volvunt alii, radiisque rotarum
  • 6.617: districti pendent; sedet aeternumque sedebit
  • 6.618: infelix Theseus, Phlegyasque miserrimus omnis
  • 6.619: admonet et magna testatur voce per umbras:
  • 6.620: discite iustitiam moniti et non temnere divos.
142) [8] Inferno 8.13-15 +     Aeneid 10.246-247
  • 13: Corda non pinse mai da sé saetta
  • 14: che sì corresse via per l'aere snella,
  • 15: com'io vidi una nave piccioletta
  • 10.246: dixerat et dextra discedens impulit altam
  • 10.247: haud ignara modi puppim: fugit illa per undas
143) [8] Inferno 8.13-13 +     Aeneid 10.855-855
  • 13: Corda non pinse mai da sé saetta
  • 10.855: nunc vivo neque adhuc homines lucemque relinquo.
144) [8] Inferno 8.17-21 +     Aeneid 6.618-620
  • 17: sotto 'l governo d'un sol galeoto,
  • 18: che gridava: «Or se' giunta, anima fella!».
  • 19: «Flegiàs, Flegiàs, tu gridi a vòto»,
  • 20: disse lo mio segnore «a questa volta:
  • 21: più non ci avrai che sol passando il loto».
  • 6.618: infelix Theseus, Phlegyasque miserrimus omnis
  • 6.619: admonet et magna testatur voce per umbras:
  • 6.620: discite iustitiam moniti et non temnere divos.
145) [8] Inferno 8.24-24 +     Aeneid 9.63-64
  • 24: fecesi Flegiàs ne l'ira accolta.
  • 9.63: saevit in absentis; collecta fatigat edendi
  • 9.64: ex longo rabies et siccae sanguine fauces:
146) [8] Inferno 8.25-27 +     Aeneid 6.412-413
  • 25: Lo duca mio discese ne la barca,
  • 26: e poi mi fece intrare appresso lui;
  • 27: e sol quand'io fui dentro parve carca.
  • 6.412: deturbat laxatque foros; simul accipit alveo
  • 6.413: ingentem Aenean. gemuit sub pondere cumba
147) [8] Inferno 8.25-30 +     Aeneid 6.413-414
  • 25: Lo duca mio discese ne la barca,
  • 26: e poi mi fece intrare appresso lui;
  • 27: e sol quand'io fui dentro parve carca.
  • 28: Tosto che 'l duca e io nel legno fui,
  • 29: segando se ne va l'antica prora
  • 30: de l'acqua più che non suol con altrui.
  • 6.413: ingentem Aenean. gemuit sub pondere cumba
  • 6.414: sutilis et multam accepit rimosa paludem.
148) [8] Inferno 8.54-54 +     Aeneid 6.134-134
  • 54: prima che noi uscissimo del lago».
  • 6.134: bis Stygios innare lacus, bis nigra videre
149) [8] Inferno 8.68-68 +     Aeneid 6.127-127
  • 68: s'appressa la città c'ha nome Dite,
  • 6.127: noctes atque dies patet atri ianua Ditis;
150) [8] Inferno 8.68-68 +     Aeneid 6.541-541
  • 68: s'appressa la città c'ha nome Dite,
  • 6.541: dextera quae Ditis magni sub moenia tendit,
151) [8] Inferno 8.78-78 +     Aeneid 6.548-550
  • 78: le mura mi parean che ferro fosse.
  • 6.548: Respicit Aeneas subito et sub rupe sinistra
  • 6.549: moenia lata videt triplici circumdata muro,
  • 6.550: quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis,
152) [8] Inferno 8.78-78 +     Aeneid 6.554-554
  • 78: le mura mi parean che ferro fosse.
  • 6.554: caelicolae valeant; stat ferrea turris ad auras,
153) [8] Inferno 8.118-119 +     Aeneid 6.862-862
  • 118: Li occhi a la terra e le ciglia avea rase
  • 119: d'ogne baldanza, e dicea ne' sospiri:
  • 6.862: sed frons laeta parum et deiecto lumina vultu)
154) [8] Inferno 8.120-120 +     Aeneid 6.534-534
  • 120: «Chi m'ha negate le dolenti case!».
  • 6.534: ut tristis sine sole domos, loca turbida, adires?»
155) [8] Inferno 8.124-126 +     Aeneid 6.127-127
  • 124: Questa lor tracotanza non é nova;
  • 125: ché già l'usaro a men segreta porta,
  • 126: la qual sanza serrame ancor si trova.
  • 6.127: noctes atque dies patet atri ianua Ditis;
156) [9] Inferno 9.1-3 +     Aeneid 1.209-210
  • 1: Quel color che viltà di fuor mi pinse
  • 2: veggendo il duca mio tornare in volta,
  • 3: più tosto dentro il suo novo ristrinse.
  • 1.209: spem vultu simulat, premit altum corde dolorem.
  • 1.210: illi se praedae accingunt dapibusque futuris:
157) [9] Inferno 9.19-27 +     Aeneid 6.562-565
  • 19: Questa question fec'io; e quei «Di rado
  • 20: incontra», mi rispuose, «che di noi
  • 21: faccia il cammino alcun per qual io vado.
  • 22: Ver é ch'altra fiata qua giù fui,
  • 23: congiurato da quella Eritón cruda
  • 24: che richiamava l'ombre a' corpi sui.
  • 25: Di poco era di me la carne nuda,
  • 26: ch'ella mi fece intrar dentr'a quel muro,
  • 27: per trarne un spirto del cerchio di Giuda.
  • 6.562: tum vates sic orsa loqui: «dux inclute Teucrum,
  • 6.563: nulli fas casto sceleratum insistere limen;
  • 6.564: sed me cum lucis Hecate praefecit Avernis,
  • 6.565: ipsa deum poenas docuit perque omnia duxit.
158) [9] Inferno 9.34-51 +     Aeneid 6.552-558
  • 34: E altro disse, ma non l'ho a mente;
  • 35: però che l'occhio m'avea tutto tratto
  • 36: ver' l'alta torre a la cima rovente,
  • 37: dove in un punto furon dritte ratto
  • 38: tre furie infernal di sangue tinte,
  • 39: che membra feminine avieno e atto,
  • 40: e con idre verdissime eran cinte;
  • 41: serpentelli e ceraste avien per crine,
  • 42: onde le fiere tempie erano avvinte.
  • 43: E quei, che ben conobbe le meschine
  • 44: de la regina de l'etterno pianto,
  • 45: «Guarda», mi disse, «le feroci Erine.
  • 46: Quest'é Megera dal sinistro canto;
  • 47: quella che piange dal destro é Aletto;
  • 48: Tesifón é nel mezzo»; e tacque a tanto.
  • 49: Con l'unghie si fendea ciascuna il petto;
  • 50: battiensi a palme, e gridavan sì alto,
  • 51: ch'i' mi strinsi al poeta per sospetto.
  • 6.552: porta adversa ingens solidoque adamante columnae,
  • 6.553: vis ut nulla virum, non ipsi exscindere bello
  • 6.554: caelicolae valeant; stat ferrea turris ad auras,
  • 6.555: Tisiphoneque sedens palla succincta cruenta
  • 6.556: vestibulum exsomnis servat noctesque diesque.
  • 6.557: hinc exaudiri gemitus et saeva sonare
  • 6.558: verbera, tum stridor ferri tractaeque catenae.
159) [9] Inferno 9.38-43 +     Aeneid 6.555-556
  • 38: tre furie infernal di sangue tinte,
  • 39: che membra feminine avieno e atto,
  • 40: e con idre verdissime eran cinte;
  • 41: serpentelli e ceraste avien per crine,
  • 42: onde le fiere tempie erano avvinte.
  • 43: E quei, che ben conobbe le meschine
  • 6.555: Tisiphoneque sedens palla succincta cruenta
  • 6.556: vestibulum exsomnis servat noctesque diesque.
160) [9] Inferno 9.38-43 +     Aeneid 6.570-575
  • 38: tre furie infernal di sangue tinte,
  • 39: che membra feminine avieno e atto,
  • 40: e con idre verdissime eran cinte;
  • 41: serpentelli e ceraste avien per crine,
  • 42: onde le fiere tempie erano avvinte.
  • 43: E quei, che ben conobbe le meschine
  • 6.570: continuo sontis ultrix accincta flagello
  • 6.571: Tisiphone quatit insultans, torvosque sinistra
  • 6.572: intentans anguis vocat agmina saeva sororum.
  • 6.573: tum demum horrisono stridentes cardine sacrae
  • 6.574: panduntur portae. cernis custodia qualis
  • 6.575: vestibulo sedeat, facies quae limina servet?
161) [9] Inferno 9.38-43 +     Aeneid 7.324-329
  • 38: tre furie infernal di sangue tinte,
  • 39: che membra feminine avieno e atto,
  • 40: e con idre verdissime eran cinte;
  • 41: serpentelli e ceraste avien per crine,
  • 42: onde le fiere tempie erano avvinte.
  • 43: E quei, che ben conobbe le meschine
  • 7.324: luctificam Allecto dirarum ab sede dearum
  • 7.325: infernisque ciet tenebris, cui tristia bella
  • 7.326: iraeque insidiaeque et crimina noxia cordi.
  • 7.327: odit et ipse pater Pluton, odere sorores
  • 7.328: Tartareae monstrum: tot sese vertit in ora,
  • 7.329: tam saevae facies, tot pullulat atra colubris.
162) [9] Inferno 9.38-43 +     Aeneid 12.845-848
  • 38: tre furie infernal di sangue tinte,
  • 39: che membra feminine avieno e atto,
  • 40: e con idre verdissime eran cinte;
  • 41: serpentelli e ceraste avien per crine,
  • 42: onde le fiere tempie erano avvinte.
  • 43: E quei, che ben conobbe le meschine
  • 12.845: dicuntur geminae pestes cognomine Dirae,
  • 12.846: quas et Tartaream Nox intempesta Megaeram
  • 12.847: uno eodemque tulit partu, paribusque revinxit
  • 12.848: serpentum spiris ventosasque addidit alas.
163) [9] Inferno 9.44-45 +     Aeneid 4.609-610
  • 44: de la regina de l'etterno pianto,
  • 45: «Guarda», mi disse, «le feroci Erine.
  • 4.609: nocturnisque Hecate triviis ululata per urbes
  • 4.610: et Dirae ultrices et di morientis Elissae,
164) [9] Inferno 9.46-46 +     Aeneid 6.575-575
  • 46: Quest'é Megera dal sinistro canto;
  • 6.575: vestibulo sedeat, facies quae limina servet?
165) [9] Inferno 9.47-47 +     Aeneid 7.324-324
  • 47: quella che piange dal destro é Aletto;
  • 7.324: luctificam Allecto dirarum ab sede dearum
166) [9] Inferno 9.48-48 +     Aeneid 10.761-761
  • 48: Tesifón é nel mezzo»; e tacque a tanto.
  • 10.761: pallida Tisiphone media inter milia saevit.
167) [9] Inferno 9.52-52 +     Aeneid 6.572-572
  • 52: «Vegna Medusa: sì 'l farem di smalto»,
  • 6.572: intentans anguis vocat agmina saeva sororum.
168) [9] Inferno 9.54-54 +     Aeneid 6.392-397
  • 54: «mal non vengiammo in Teseo l'assalto».
  • 6.392: nec vero Alciden me sum laetatus euntem
  • 6.393: accepisse lacu, nec Thesea Pirithoumque,
  • 6.394: dis quamquam geniti atque invicti viribus essent.
  • 6.395: Tartareum ille manu custodem in vincla petivit
  • 6.396: ipsius a solio regis traxitque trementem;
  • 6.397: hi dominam Ditis thalamo deducere adorti.»
169) [9] Inferno 9.54-54 +     Aeneid 6.617-618
  • 54: «mal non vengiammo in Teseo l'assalto».
  • 6.617: districti pendent; sedet aeternumque sedebit
  • 6.618: infelix Theseus, Phlegyasque miserrimus omnis
170) [9] Inferno 9.56-56 +     Aeneid 6.289-289
  • 56: ché se 'l Gorgón si mostra e tu 'l vedessi,
  • 6.289: Gorgones Harpyiaeque et forma tricorporis umbrae.
171) [9] Inferno 9.64-72 +     Aeneid 2.416-419
  • 64: E già venia su per le torbide onde
  • 65: un fracasso d'un suon, pien di spavento,
  • 66: per cui tremavano amendue le sponde,
  • 67: non altrimenti fatto che d'un vento
  • 68: impetuoso per li avversi ardori,
  • 69: che fier la selva e sanz'alcun rattento
  • 70: li rami schianta, abbatte e porta fori;
  • 71: dinanzi polveroso va superbo,
  • 72: e fa fuggir le fiere e li pastori.
  • 2.416: adversi rupto ceu quondam turbine venti
  • 2.417: confligunt, Zephyrusque Notusque et laetus Eois
  • 2.418: Eurus equis; stridunt silvae saevitque tridenti
  • 2.419: spumeus atque imo Nereus ciet aequora fundo.
172) [9] Inferno 9.64-72 +     Aeneid 12.451-455
  • 64: E già venia su per le torbide onde
  • 65: un fracasso d'un suon, pien di spavento,
  • 66: per cui tremavano amendue le sponde,
  • 67: non altrimenti fatto che d'un vento
  • 68: impetuoso per li avversi ardori,
  • 69: che fier la selva e sanz'alcun rattento
  • 70: li rami schianta, abbatte e porta fori;
  • 71: dinanzi polveroso va superbo,
  • 72: e fa fuggir le fiere e li pastori.
  • 12.451: qualis ubi ad terras abrupto sidere nimbus
  • 12.452: it mare per medium (miseris, heu, praescia longe
  • 12.453: horrescunt corda agricolis: dabit ille ruinas
  • 12.454: arboribus stragemque satis, ruet omnia late),
  • 12.455: ante volant sonitumque ferunt ad litora venti:
173) [9] Inferno 9.70-70 +     Georgics 2.441-441
  • 70: li rami schianta, abbatte e porta fori;
  • 14.441: quas animosi Euri adsidue franguntque feruntque,
174) [9] Inferno 9.81-81 +     Aeneid 7.811-811
  • 81: passava Stige con le piante asciutte.
  • 7.811: ferret iter celeris nec tingeret aequore plantas.
175) [9] Inferno 9.93-99 +     Aeneid 6.391-397
  • 93: «ond'esta oltracotanza in voi s'alletta?
  • 94: Perché recalcitrate a quella voglia
  • 95: a cui non puote il fin mai esser mozzo,
  • 96: e che più volte v'ha cresciuta doglia?
  • 97: Che giova ne le fata dar di cozzo?
  • 98: Cerbero vostro, se ben vi ricorda,
  • 99: ne porta ancor pelato il mento e 'l gozzo».
  • 6.391: corpora viva nefas Stygia vectare carina.
  • 6.392: nec vero Alciden me sum laetatus euntem
  • 6.393: accepisse lacu, nec Thesea Pirithoumque,
  • 6.394: dis quamquam geniti atque invicti viribus essent.
  • 6.395: Tartareum ille manu custodem in vincla petivit
  • 6.396: ipsius a solio regis traxitque trementem;
  • 6.397: hi dominam Ditis thalamo deducere adorti.»
176) [9] Inferno 9.98-99 +     Aeneid 6.395-396
  • 98: Cerbero vostro, se ben vi ricorda,
  • 99: ne porta ancor pelato il mento e 'l gozzo».
  • 6.395: Tartareum ille manu custodem in vincla petivit
  • 6.396: ipsius a solio regis traxitque trementem;
177) [9] Inferno 9.102-102 +     Aeneid 7.402-402
  • 102: d'omo cui altra cura stringa e morda
  • 7.402: gratia, si iuris materni cura remordet,
178) [9] Inferno 9.102-102 +     Aeneid 9.294-294
  • 102: d'omo cui altra cura stringa e morda
  • 9.294: atque animum patriae strinxit pietatis imago.
179) [9] Inferno 9.132-132 +     Aeneid 6.540-542
  • 132: E poi ch'a la man destra si fu vòlto,
  • 6.540: hic locus est, partis ubi se via findit in ambas:
  • 6.541: dextera quae Ditis magni sub moenia tendit,
  • 6.542: hac iter Elysium nobis; at laeva malorum
180) [10] Inferno 10.1-1 +     Aeneid 4.405-405
  • 1: Ora sen va per un secreto calle,
  • 4.405: convectant calle angusto; pars grandia trudunt
181) [10] Inferno 10.1-1 +     Aeneid 6.443-443
  • 1: Ora sen va per un secreto calle,
  • 6.443: secreti celant calles et myrtea circum
182) [10] Inferno 10.6-6 +     Aeneid 4.312-312
  • 6: parlami, e sodisfammi a' miei disiri.
  • 4.312: ignotas peteres, et Troia antiqua maneret,
183) [10] Inferno 10.14-15 +     Aeneid 4.34-34
  • 14: con Epicuro tutti suoi seguaci,
  • 15: che l'anima col corpo morta fanno.
  • 4.34: id cinerem aut manis credis curare sepultos?
184) [10] Inferno 10.58-59 +     Aeneid 6.733-734
  • 58: piangendo disse: «Se per questo cieco
  • 59: carcere vai per altezza d'ingegno,
  • 6.733: hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque, neque auras
  • 6.734: dispiciunt clausae tenebris et carcere caeco.
185) [10] Inferno 10.60-60 +     Aeneid 3.310-313
  • 60: mio figlio ov'é? e perché non é teco?».
  • 3.310: «verane te facies, verus mihi nuntius adfers,
  • 3.311: nate dea? vivisne? aut, si lux alma recessit,
  • 3.312: Hector ubi est?» dixit, lacrimasque effudit et omnem
  • 3.313: implevit clamore locum. vix pauca furenti
186) [10] Inferno 10.68-69 +     Aeneid 3.310-312
  • 68: dicesti "elli ebbe"? non viv'elli ancora?
  • 69: non fiere li occhi suoi lo dolce lume?».
  • 3.310: «verane te facies, verus mihi nuntius adfers,
  • 3.311: nate dea? vivisne? aut, si lux alma recessit,
  • 3.312: Hector ubi est?» dixit, lacrimasque effudit et omnem
187) [10] Inferno 10.127-132 +     Aeneid 3.453-461
  • 127: «La mente tua conservi quel ch'udito
  • 128: hai contra te», mi comandò quel saggio.
  • 129: «E ora attendi qui», e drizzò 'l dito:
  • 130: «quando sarai dinanzi al dolce raggio
  • 131: di quella il cui bell'occhio tutto vede,
  • 132: da lei saprai di tua vita il viaggio».
  • 3.453: hic tibi ne qua morae fuerint dispendia tanti,
  • 3.454: quamvis increpitent socii et vi cursus in altum
  • 3.455: vela vocet, possisque sinus implere secundos,
  • 3.456: quin adeas vatem precibusque oracula poscas
  • 3.457: ipsa canat vocemque volens atque ora resolvat.
  • 3.458: illa tibi Italiae populos venturaque bella
  • 3.459: et quo quemque modo fugiasque ferasque laborem *
  • 3.460: expediet, cursusque dabit venerata secundos.
  • 3.461: haec sunt quae nostra liceat te voce moneri.
  • ...: …
  • 6.892: et quo quemque modo fugiatque feratque laborem. *
188) [10] Inferno 10.127-132 +     Aeneid 4.480-486
  • 127: «La mente tua conservi quel ch'udito
  • 128: hai contra te», mi comandò quel saggio.
  • 129: «E ora attendi qui», e drizzò 'l dito:
  • 130: «quando sarai dinanzi al dolce raggio
  • 131: di quella il cui bell'occhio tutto vede,
  • 132: da lei saprai di tua vita il viaggio».
  • 4.480: Oceani finem iuxta solemque cadentem
  • 4.481: ultimus Aethiopum locus est, ubi maximus Atlas
  • 4.482: axem umero torquet stellis ardentibus aptum: *
  • 4.483: hinc mihi Massylae gentis monstrata sacerdos,
  • 4.484: Hesperidum templi custos, epulasque draconi
  • 4.485: quae dabat et sacros servabat in arbore ramos,
  • 4.486: spargens umida mella soporiferumque papaver.
189) [10] Inferno 10.127-132 +     Aeneid 12.270-276
  • 127: «La mente tua conservi quel ch'udito
  • 128: hai contra te», mi comandò quel saggio.
  • 129: «E ora attendi qui», e drizzò 'l dito:
  • 130: «quando sarai dinanzi al dolce raggio
  • 131: di quella il cui bell'occhio tutto vede,
  • 132: da lei saprai di tua vita il viaggio».
  • 12.270: hasta volans, ut forte novem pulcherrima fratrum
  • 12.271: corpora constiterant contra, quos fida crearat
  • 12.272: una tot Arcadio coniunx Tyrrhena Gylippo,
  • 12.273: horum unum ad medium, teritur qua sutilis alvo
  • 12.274: balteus et laterum iuncturas fibula mordet,
  • 12.275: egregium forma iuvenem et fulgentibus armis, *
  • 12.276: transadigit costas fulvaque effundit harena.
  • ...: …
  • 6.861: egregium forma iuvenem et fulgentibus armis, *
190) [10] Inferno 10.130-132 +     Aeneid 4.480-486
  • 130: «quando sarai dinanzi al dolce raggio
  • 131: di quella il cui bell'occhio tutto vede,
  • 132: da lei saprai di tua vita il viaggio».
  • 4.480: Oceani finem iuxta solemque cadentem
  • 4.481: ultimus Aethiopum locus est, ubi maximus Atlas
  • 4.482: axem umero torquet stellis ardentibus aptum: *
  • 4.483: hinc mihi Massylae gentis monstrata sacerdos,
  • 4.484: Hesperidum templi custos, epulasque draconi
  • 4.485: quae dabat et sacros servabat in arbore ramos,
  • 4.486: spargens umida mella soporiferumque papaver.
191) [10] Inferno 10.130-132 +     Aeneid 6.756-886
  • 130: «quando sarai dinanzi al dolce raggio
  • 131: di quella il cui bell'occhio tutto vede,
  • 132: da lei saprai di tua vita il viaggio».
  • 6.756: «Nunc age, Dardaniam prolem quae deinde sequatur
  • 6.757: gloria, qui maneant Itala de gente nepotes,
  • 6.758: inlustris animas nostrumque in nomen ituras,
  • 6.759: expediam dictis, et te tua fata docebo.
  • 6.760: ille, vides, pura iuvenis qui nititur hasta,
  • 6.761: proxima sorte tenet lucis loca, primus ad auras
  • 6.762: aetherias Italo commixtus sanguine surget,
  • 6.763: Silvius, Albanum nomen, tua postuma proles,
  • 6.764: quem tibi longaevo serum Lavinia coniunx
  • 6.765: educet silvis regem regumque parentem,
  • 6.766: unde genus Longa nostrum dominabitur Alba.
  • 6.767: proximus ille Procas, Troianae gloria gentis,
  • 6.768: et Capys et Numitor et qui te nomine reddet
  • 6.769: Silvius Aeneas, pariter pietate vel armis
  • 6.770: egregius, si umquam regnandam acceperit Albam.
  • 6.771: qui iuvenes! quantas ostentant, aspice, viris
  • 6.772: atque umbrata gerunt civili tempora quercu!
  • 6.773: hi tibi Nomentum et Gabios urbemque Fidenam,
  • 6.774: hi Collatinas imponent montibus arces,
  • 6.775: Pometios Castrumque Inui Bolamque Coramque;
  • 6.776: haec tum nomina erunt, nunc sunt sine nomine terrae.
  • 6.777: quin et avo comitem sese Mavortius addet
  • 6.778: Romulus, Assaraci quem sanguinis Ilia mater
  • 6.779: educet. viden, ut geminae stant vertice cristae
  • 6.780: et pater ipse suo superum iam signat honore?
  • 6.781: en huius, nate, auspiciis illa incluta Roma
  • 6.782: imperium terris, animos aequabit Olympo,
  • 6.783: septemque una sibi muro circumdabit arces,
  • 6.784: felix prole virum: qualis Berecyntia mater
  • 6.785: invehitur curru Phrygias turrita per urbes
  • 6.786: laeta deum partu, centum complexa nepotes,
  • 6.787: omnis caelicolas, omnis supera alta tenentis.
  • 6.788: huc geminas nunc flecte acies, hanc aspice gentem
  • 6.789: Romanosque tuos. hic Caesar et omnis Iuli
  • 6.790: progenies magnum caeli ventura sub axem.
  • 6.791: hic vir, hic est, tibi quem promitti saepius audis,
  • 6.792: Augustus Caesar, divi genus, aurea condet
  • 6.793: saecula qui rursus Latio regnata per arva
  • 6.794: Saturno quondam, super et Garamantas et Indos
  • 6.795: proferet imperium; iacet extra sidera tellus,
  • 6.796: extra anni solisque vias, ubi caelifer Atlas
  • 6.797: axem umero torquet stellis ardentibus aptum. *
  • 6.798: huius in adventum iam nunc et Caspia regna
  • 6.799: responsis horrent divum et Maeotia tellus,
  • 6.800: et septemgemini turbant trepida ostia Nili.
  • 6.801: nec vero Alcides tantum telluris obivit,
  • 6.802: fixerit aeripedem cervam licet, aut Erymanthi
  • 6.803: pacarit nemora et Lernam tremefecerit arcu;
  • 6.804: nec qui pampineis victor iuga flectit habenis
  • 6.805: Liber, agens celso Nysae de vertice tigris.
  • 6.806: et dubitamus adhuc virtutem extendere factis,
  • 6.807: aut metus Ausonia prohibet consistere terra?
  • 6.808: quis procul ille autem ramis insignis olivae
  • 6.809: sacra ferens? nosco crinis incanaque menta
  • 6.810: regis Romani primam qui legibus urbem
  • 6.811: fundabit, Curibus parvis et paupere terra
  • 6.812: missus in imperium magnum. cui deinde subibit
  • 6.813: otia qui rumpet patriae residesque movebit
  • 6.814: Tullus in arma viros et iam desueta triumphis
  • 6.815: agmina. quem iuxta sequitur iactantior Ancus
  • 6.816: nunc quoque iam nimium gaudens popularibus auris.
  • 6.817: vis et Tarquinios reges animamque superbam
  • 6.818: ultoris Bruti, fascisque videre receptos?
  • 6.819: consulis imperium hic primus saevasque securis
  • 6.820: accipiet, natosque pater nova bella moventis
  • 6.821: ad poenam pulchra pro libertate vocabit,
  • 6.822: infelix, utcumque ferent ea facta minores:
  • 6.823: vincet amor patriae laudumque immensa cupido.
  • 6.824: quin Decios Drusosque procul saevumque securi
  • 6.825: aspice Torquatum et referentem signa Camillum.
  • 6.826: illae autem paribus quas fulgere cernis in armis,
  • 6.827: concordes animae nunc et dum nocte prementur,
  • 6.828: heu quantum inter se bellum, si lumina vitae
  • 6.829: attigerint, quantas acies stragemque ciebunt,
  • 6.830: aggeribus socer Alpinis atque arce Monoeci
  • 6.831: descendens, gener adversis instructus Eois!
  • 6.832: ne, pueri, ne tanta animis adsuescite bella
  • 6.833: neu patriae validas in viscera vertite viris;
  • 6.834: tuque prior, tu parce, genus qui ducis Olympo,
  • 6.835: proice tela manu, sanguis meus! -
  • 6.836: ille triumphata Capitolia ad alta Corintho
  • 6.837: victor aget currum caesis insignis Achivis.
  • 6.838: eruet ille Argos Agamemnoniasque Mycenas
  • 6.839: ipsumque Aeaciden, genus armipotentis Achilli,
  • 6.840: ultus avos Troiae templa et temerata Minervae.
  • 6.841: quis te, magne Cato, tacitum aut te, Cosse, relinquat?
  • 6.842: quis Gracchi genus aut geminos, duo fulmina belli,
  • 6.843: Scipiadas, cladem Libyae, parvoque potentem
  • 6.844: Fabricium vel te sulco, Serrane, serentem?
  • 6.845: quo fessum rapitis, Fabii? tu Maximus ille es,
  • 6.846: unus qui nobis cunctando restituis rem.
  • 6.847: excudent alii spirantia mollius aera
  • 6.848: (credo equidem), vivos ducent de marmore vultus,
  • 6.849: orabunt causas melius, caelique meatus
  • 6.850: describent radio et surgentia sidera dicent:
  • 6.851: tu regere imperio populos, Romane, memento
  • 6.852: (hae tibi erunt artes), pacique imponere morem,
  • 6.853: parcere subiectis et debellare superbos.»
  • 6.854: Sic pater Anchises, atque haec mirantibus addit:
  • 6.855: «aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis
  • 6.856: ingreditur victorque viros supereminet omnis.
  • 6.857: hic rem Romanam magno turbante tumultu
  • 6.858: sistet eques, sternet Poenos Gallumque rebellem,
  • 6.859: tertiaque arma patri suspendet capta Quirino.»
  • 6.860: atque hic Aeneas (una namque ire videbat
  • 6.861: egregium forma iuvenem et fulgentibus armis, *
  • 6.862: sed frons laeta parum et deiecto lumina vultu)
  • 6.863: «quis, pater, ille, virum qui sic comitatur euntem?
  • 6.864: filius, anne aliquis magna de stirpe nepotum?
  • 6.865: qui strepitus circa comitum! quantum instar in ipso!
  • 6.866: sed nox atra caput tristi circumvolat umbra.»
  • 6.867: tum pater Anchises lacrimis ingressus obortis:
  • 6.868: «o gnate, ingentem luctum ne quaere tuorum;
  • 6.869: ostendent terris hunc tantum fata nec ultra
  • 6.870: esse sinent. nimium vobis Romana propago
  • 6.871: visa potens, superi, propria haec si dona fuissent.
  • 6.872: quantos ille virum magnam Mavortis ad urbem
  • 6.873: campus aget gemitus! vel quae, Tiberine, videbis
  • 6.874: funera, cum tumulum praeterlabere recentem!
  • 6.875: nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos
  • 6.876: in tantum spe tollet avos, nec Romula quondam
  • 6.877: ullo se tantum tellus iactabit alumno.
  • 6.878: heu pietas, heu prisca fides invictaque bello
  • 6.879: dextera! non illi se quisquam impune tulisset
  • 6.880: obvius armato, seu cum pedes iret in hostem
  • 6.881: seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
  • 6.882: heu, miserande puer, si qua fata aspera rumpas,
  • 6.883: tu Marcellus eris. manibus date lilia plenis
  • 6.884: purpureos spargam flores animamque nepotis
  • 6.885: his saltem accumulem donis, et fungar inani
  • 6.886: munere.» sic tota passim regione vagantur
192) [10] Inferno 10.130-132 +     Aeneid 12.270-276
  • 130: «quando sarai dinanzi al dolce raggio
  • 131: di quella il cui bell'occhio tutto vede,
  • 132: da lei saprai di tua vita il viaggio».
  • 12.270: hasta volans, ut forte novem pulcherrima fratrum
  • 12.271: corpora constiterant contra, quos fida crearat
  • 12.272: una tot Arcadio coniunx Tyrrhena Gylippo,
  • 12.273: horum unum ad medium, teritur qua sutilis alvo
  • 12.274: balteus et laterum iuncturas fibula mordet,
  • 12.275: egregium forma iuvenem et fulgentibus armis, *
  • 12.276: transadigit costas fulvaque effundit harena.
193) [10] Inferno 10.133-135 +     Aeneid 9.371-374
  • 133: Appresso mosse a man sinistra il piede:
  • 134: lasciammo il muro e gimmo inver' lo mezzo
  • 135: per un sentier ch'a una valle fiede,
  • 9.371: iamque propinquabant castris murosque subibant
  • 9.372: cum procul hos laevo flectentis limite cernunt,
  • 9.373: et galea Euryalum sublustri noctis in umbra
  • 9.374: prodidit immemorem radiisque adversa refulsit.
194) [11] Inferno 11.5-5 +     Aeneid 6.201-201
  • 5: del puzzo che 'l profondo abisso gitta,
  • 6.201: inde ubi venere ad fauces grave olentis Averni,
195) [11] Inferno 11.112-112 +     Aeneid 6.538-538
  • 112: Ma seguimi oramai, che 'l gir mi piace;
  • 6.538: sed comes admonuit breviterque adfata Sibylla est:
196) [12] Inferno 12.13-13 +     Aeneid 6.24-26
  • 13: che fu concetta ne la falsa vacca;
  • 6.24: hic crudelis amor tauri suppostaque furto
  • 6.25: Pasiphae mixtumque genus prolesque biformis
  • 6.26: Minotaurus inest, Veneris monimenta nefandae,
197) [12] Inferno 12.13-13 +     Aeneid 6.447-447
  • 13: che fu concetta ne la falsa vacca;
  • 6.447: Euadnenque et Pasiphaen; his Laodamia
198) [12] Inferno 12.22-24 +     Aeneid 2.223-224
  • 22: Qual é quel toro che si slaccia in quella
  • 23: c'ha ricevuto già 'l colpo mortale,
  • 24: che gir non sa, ma qua e là saltella,
  • 2.223: qualis mugitus, fugit cum saucius aram
  • 2.224: taurus et incertam excussit cervice securim.
199) [12] Inferno 12.46-48 +     Aeneid 6.548-551
  • 46: Ma ficca li occhi a valle, ché s'approccia
  • 47: la riviera del sangue in la qual bolle
  • 48: qual che per violenza in altrui noccia».
  • 6.548: Respicit Aeneas subito et sub rupe sinistra
  • 6.549: moenia lata videt triplici circumdata muro,
  • 6.550: quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis,
  • 6.551: Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa.
200) [12] Inferno 12.58-63 +     Aeneid 6.388-389
  • 58: Veggendoci calar, ciascun ristette,
  • 59: e de la schiera tre si dipartiro
  • 60: con archi e asticciuole prima elette;
  • 61: e l'un gridò da lungi: «A qual martiro
  • 62: venite voi che scendete la costa?
  • 63: Ditel costinci; se non, l'arco tiro».
  • 6.388: «quisquis es, armatus qui nostra ad flumina tendis,
  • 6.389: fare age, quid venias, iam istinc et comprime gressum.
201) [12] Inferno 12.72-72 +     Aeneid 8.294-294
  • 72: quell'altro é Folo, che fu sì pien d'ira.
  • 8.294: Hylaeumque Pholumque manu, tu Cresia mactas
202) [12] Inferno 12.135-135 +     Aeneid 2.469-559
  • 135: e Pirro e Sesto; e in etterno munge
  • 2.469: Vestibulum ante ipsum primoque in limine Pyrrhus
  • 2.470: exsultat telis et luce coruscus aëna:
  • 2.471: qualis ubi in lucem coluber mala gramina pastus,
  • 2.472: frigida sub terra tumidum quem bruma tegebat,
  • 2.473: nunc, positis novus exuviis nitidusque iuventa,
  • 2.474: lubrica convoluit sublato pectore terga
  • 2.475: arduus ad solem, et linguis micat ore trisulcis.
  • 2.476: una ingens Periphas et equorum agitator Achillis,
  • 2.477: armiger Automedon, una omnis Scyria pubes
  • 2.478: succedunt tecto et flammas ad culmina iactant.
  • 2.479: ipse inter primos correpta dura bipenni
  • 2.480: limina perrumpit postisque a cardine vellit
  • 2.481: aeratos; iamque excisa trabe firma cavavit
  • 2.482: robora et ingentem lato dedit ore fenestram.
  • 2.483: apparet domus intus et atria longa patescunt;
  • 2.484: apparent Priami et veterum penetralia regum,
  • 2.485: armatosque vident stantis in limine primo.
  • 2.486: at domus interior gemitu miseroque tumultu
  • 2.487: miscetur, penitusque cavae plangoribus aedes
  • 2.488: femineis ululant; ferit aurea sidera clamor.
  • 2.489: tum pavidae tectis matres ingentibus errant
  • 2.490: amplexaeque tenent postis atque oscula figunt.
  • 2.491: instat vi patria Pyrrhus; nec claustra nec ipsi
  • 2.492: custodes sufferre valent; labat ariete crebro
  • 2.493: ianua, et emoti procumbunt cardine postes.
  • 2.494: fit via vi; rumpunt aditus primosque trucidant
  • 2.495: immissi Danai et late loca milite complent.
  • 2.496: non sic, aggeribus ruptis cum spumeus amnis
  • 2.497: exiit oppositasque evicit gurgite moles,
  • 2.498: fertur in arva furens cumulo camposque per omnis
  • 2.499: cum stabulis armenta trahit. vidi ipse furentem
  • 2.500: caede Neoptolemum geminosque in limine Atridas,
  • 2.501: vidi Hecubam centumque nurus Priamumque per aras
  • 2.502: sanguine foedantem quos ipse sacraverat ignis.
  • 2.503: quinquaginta illi thalami, spes tanta nepotum,
  • 2.504: barbarico postes auro spoliisque superbi
  • 2.505: procubuere; tenent Danai qua deficit ignis.
  • 2.506: Forsitan et Priami fuerint quae fata requiras.
  • 2.507: urbis uti captae casum convulsaque vidit
  • 2.508: limina tectorum et medium in penetralibus hostem,
  • 2.509: arma diu senior desueta trementibus aevo
  • 2.510: circumdat nequiquam umeris et inutile ferrum
  • 2.511: cingitur, ac densos fertur moriturus in hostis.
  • 2.512: aedibus in mediis nudoque sub aetheris axe
  • 2.513: ingens ara fuit iuxtaque veterrima laurus
  • 2.514: incumbens arae atque umbra complexa penatis.
  • 2.515: hic Hecuba et natae nequiquam altaria circum,
  • 2.516: praecipites atra ceu tempestate columbae,
  • 2.517: condensae et divum amplexae simulacra sedebant.
  • 2.518: ipsum autem sumptis Priamum iuvenalibus armis
  • 2.519: ut vidit, «quae mens tam dira, miserrime coniunx,
  • 2.520: impulit his cingi telis? aut quo ruis?» inquit.
  • 2.521: «non tali auxilio nec defensoribus istis
  • 2.522: tempus eget; non, si ipse meus nunc adforet Hector.
  • 2.523: huc tandem concede; haec ara tuebitur omnis,
  • 2.524: aut moriere simul.» sic ore effata recepit
  • 2.525: ad sese et sacra longaevum in sede locavit.
  • 2.526: Ecce autem elapsus Pyrrhi de caede Polites,
  • 2.527: unus natorum Priami, per tela, per hostis
  • 2.528: porticibus longis fugit et vacua atria lustrat
  • 2.529: saucius. illum ardens infesto vulnere Pyrrhus
  • 2.530: insequitur, iam iamque manu tenet et premit hasta.
  • 2.531: ut tandem ante oculos evasit et ora parentum,
  • 2.532: concidit ac multo vitam cum sanguine fudit.
  • 2.533: hic Priamus, quamquam in media iam morte tenetur,
  • 2.534: non tamen abstinuit nec voci iraeque pepercit:
  • 2.535: «at tibi pro scelere,» exclamat, «pro talibus ausis
  • 2.536: di, si qua est caelo pietas quae talia curet,
  • 2.537: persolvant grates dignas et praemia reddant
  • 2.538: debita, qui nati coram me cernere letum
  • 2.539: fecisti et patrios foedasti funere vultus.
  • 2.540: at non ille, satum quo te mentiris, Achilles
  • 2.541: talis in hoste fuit Priamo; sed iura fidemque
  • 2.542: supplicis erubuit corpusque exsangue sepulcro
  • 2.543: reddidit Hectoreum meque in mea regna remisit.»
  • 2.544: sic fatus senior telumque imbelle sine ictu
  • 2.545: coniecit, rauco quod protinus aere repulsum,
  • 2.546: et summo clipei nequiquam umbone pependit.
  • 2.547: cui Pyrrhus: «referes ergo haec et nuntius ibis
  • 2.548: Pelidae genitori. illi mea tristia facta
  • 2.549: degeneremque Neoptolemum narrare memento.
  • 2.550: nunc morere.» hoc dicens altaria ad ipsa trementem
  • 2.551: traxit et in multo lapsantem sanguine nati,
  • 2.552: implicuitque comam laeva, dextraque coruscum
  • 2.553: extulit ac lateri capulo tenus abdidit ensem.
  • 2.554: haec finis Priami fatorum, hic exitus illum
  • 2.555: sorte tulit Troiam incensam et prolapsa videntem
  • 2.556: Pergama, tot quondam populis terrisque superbum
  • 2.557: regnatorem Asiae. iacet ingens litore truncus,
  • 2.558: avulsumque umeris caput et sine nomine corpus.
  • 2.559: At me tum primum saevus circumstetit horror.
203) [13] Inferno 13.10-15 +     Aeneid 1.310-313
  • 10: Quivi le brutte Arpie lor nidi fanno,
  • 11: che cacciar de le Strofade i Troiani
  • 12: con tristo annunzio di futuro danno.
  • 13: Ali hanno late, e colli e visi umani,
  • 14: pié con artigli, e pennuto 'l gran ventre;
  • 15: fanno lamenti in su li alberi strani.
  • 1.310: classem in convexo nemorum sub rupe cavata
  • 1.311: arboribus clausam circum atque horrentibus umbris *
  • 1.312: occulit; ipse uno graditur comitatus Achate
  • 1.313: bina manu lato crispans hastilia ferro. *
  • ...: …
  • 12.165: bina manu lato crispans hastilia ferro. *
204) [13] Inferno 13.10-11 +     Aeneid 3.210-212
  • 10: Quivi le brutte Arpie lor nidi fanno,
  • 11: che cacciar de le Strofade i Troiani
  • 3.210: excipiunt. Strophades Graio stant nomine dictae
  • 3.211: insulae Ionio in magno, quas dira Celaeno
  • 3.212: Harpyiaeque colunt aliae, Phineia postquam
205) [13] Inferno 13.10-15 +     Aeneid 3.210-218
  • 10: Quivi le brutte Arpie lor nidi fanno,
  • 11: che cacciar de le Strofade i Troiani
  • 12: con tristo annunzio di futuro danno.
  • 13: Ali hanno late, e colli e visi umani,
  • 14: pié con artigli, e pennuto 'l gran ventre;
  • 15: fanno lamenti in su li alberi strani.
  • 3.210: excipiunt. Strophades Graio stant nomine dictae
  • 3.211: insulae Ionio in magno, quas dira Celaeno
  • 3.212: Harpyiaeque colunt aliae, Phineia postquam
  • 3.213: clausa domus mensasque metu liquere priores.
  • 3.214: tristius haud illis monstrum, nec saevior ulla
  • 3.215: pestis et ira deum Stygiis sese extulit undis.
  • 3.216: virginei volucrum vultus, foedissima ventris
  • 3.217: proluvies uncaeque manus et pallida semper
  • 3.218: ora fame.
206) [13] Inferno 13.10-15 +     Aeneid 3.225-235
  • 10: Quivi le brutte Arpie lor nidi fanno,
  • 11: che cacciar de le Strofade i Troiani
  • 12: con tristo annunzio di futuro danno.
  • 13: Ali hanno late, e colli e visi umani,
  • 14: pié con artigli, e pennuto 'l gran ventre;
  • 15: fanno lamenti in su li alberi strani.
  • 3.225: at subitae horrifico lapsu de montibus adsunt
  • 3.226: Harpyiae et magnis quatiunt clangoribus alas,
  • 3.227: diripiuntque dapes contactuque omnia foedant
  • 3.228: immundo; tum vox taetrum dira inter odorem.
  • 3.229: rursum in secessu longo sub rupe cavata
  • 3.230: [arboribus clausam circum atque horrentibus umbris] *
  • 3.231: instruimus mensas arisque reponimus ignem;
  • 3.232: rursum ex diverso caeli caecisque latebris
  • 3.233: turba sonans praedam pedibus circumvolat uncis,
  • 3.234: polluit ore dapes. sociis tunc arma capessant
  • 3.235: edico, et dira bellum cum gente gerendum.
  • ...: …
  • 1.311: arboribus clausam circum atque horrentibus umbris *
207) [13] Inferno 13.10-15 +     Aeneid 3.242-257
  • 10: Quivi le brutte Arpie lor nidi fanno,
  • 11: che cacciar de le Strofade i Troiani
  • 12: con tristo annunzio di futuro danno.
  • 13: Ali hanno late, e colli e visi umani,
  • 14: pié con artigli, e pennuto 'l gran ventre;
  • 15: fanno lamenti in su li alberi strani.
  • 3.242: sed neque vim plumis ullam nec vulnera tergo
  • 3.243: accipiunt, celerique fuga sub sidera lapsae
  • 3.244: semesam praedam et vestigia foeda relinquunt.
  • 3.245: una in praecelsa consedit rupe Celaeno,
  • 3.246: infelix vates, rumpitque hanc pectore vocem;
  • 3.247: «bellum etiam pro caede boum stratisque iuvencis,
  • 3.248: Laomedontiadae, bellumne inferre paratis
  • 3.249: et patrio Harpyias insontis pellere regno?
  • 3.250: accipite ergo animis atque haec mea figite dicta, *
  • 3.251: quae Phoebo pater omnipotens, mihi Phoebus Apollo
  • 3.252: praedixit, vobis Furiarum ego maxima pando.
  • 3.253: Italiam cursu petitis ventisque vocatis:
  • 3.254: ibitis Italiam portusque intrare licebit.
  • 3.255: sed non ante datam cingetis moenibus urbem
  • 3.256: quam vos dira fames nostraeque iniuria caedis
  • 3.257: ambesas subigat malis absumere mensas.»
208) [13] Inferno 13.10-15 +     Aeneid 6.497-497
  • 10: Quivi le brutte Arpie lor nidi fanno,
  • 11: che cacciar de le Strofade i Troiani
  • 12: con tristo annunzio di futuro danno.
  • 13: Ali hanno late, e colli e visi umani,
  • 14: pié con artigli, e pennuto 'l gran ventre;
  • 15: fanno lamenti in su li alberi strani.
  • 6.497: auribus et truncas inhonesto vulnere naris.
209) [13] Inferno 13.10-15 +     Aeneid 10.100-104
  • 10: Quivi le brutte Arpie lor nidi fanno,
  • 11: che cacciar de le Strofade i Troiani
  • 12: con tristo annunzio di futuro danno.
  • 13: Ali hanno late, e colli e visi umani,
  • 14: pié con artigli, e pennuto 'l gran ventre;
  • 15: fanno lamenti in su li alberi strani.
  • 10.100: tum pater omnipotens, rerum cui prima potestas,
  • 10.101: infit (eo dicente deum domus alta silescit
  • 10.102: et tremefacta solo tellus, silet arduus aether,
  • 10.103: tum Zephyri posuere, premit placida aequora pontus):
  • 10.104: «accipite ergo animis atque haec mea figite dicta. *
210) [13] Inferno 13.12-12 +     Aeneid 3.253-257
  • 12: con tristo annunzio di futuro danno.
  • 3.253: Italiam cursu petitis ventisque vocatis:
  • 3.254: ibitis Italiam portusque intrare licebit.
  • 3.255: sed non ante datam cingetis moenibus urbem
  • 3.256: quam vos dira fames nostraeque iniuria caedis
  • 3.257: ambesas subigat malis absumere mensas.»
211) [13] Inferno 13.13-14 +     Aeneid 3.216-217
  • 13: Ali hanno late, e colli e visi umani,
  • 14: pié con artigli, e pennuto 'l gran ventre;
  • 3.216: virginei volucrum vultus, foedissima ventris
  • 3.217: proluvies uncaeque manus et pallida semper
212) [13] Inferno 13.21-21 +     Aeneid 3.39-39
  • 21: cose che torrien fede al mio sermone».
  • 3.39: (eloquar an sileam?) gemitus lacrimabilis imo
213) [13] Inferno 13.31-45 +     Aeneid 2.768-779
  • 31: Allor porsi la mano un poco avante,
  • 32: e colsi un ramicel da un gran pruno;
  • 33: e 'l tronco suo gridò: «Perché mi schiante?».
  • 34: Da che fatto fu poi di sangue bruno,
  • 35: ricominciò a dir: «Perché mi scerpi?
  • 36: non hai tu spirto di pietade alcuno?
  • 37: Uomini fummo, e or siam fatti sterpi:
  • 38: ben dovrebb'esser la tua man più pia,
  • 39: se state fossimo anime di serpi».
  • 40: Come d'un stizzo verde ch'arso sia
  • 41: da l'un de'capi, che da l'altro geme
  • 42: e cigola per vento che va via,
  • 43: sì de la scheggia rotta usciva insieme
  • 44: parole e sangue; ond'io lasciai la cima
  • 45: cadere, e stetti come l'uom che teme.
  • 2.768: ausus quin etiam voces iactare per umbram
  • 2.769: implevi clamore vias, maestusque Creusam
  • 2.770: nequiquam ingeminans iterumque iterumque vocavi.
  • 2.771: quaerenti et tectis urbis sine fine ruenti
  • 2.772: infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae
  • 2.773: visa mihi ante oculos et nota maior imago.
  • 2.774: obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit. *
  • 2.775: tum sic adfari et curas his demere dictis:
  • 2.776: «quid tantum insano iuvat indulgere dolori,
  • 2.777: o dulcis coniunx? non haec sine numine divum
  • 2.778: eveniunt; nec te comitem hinc portare Creusam
  • 2.779: fas, aut ille sinit superi regnator Olympi.
214) [13] Inferno 13.31-45 +     Aeneid 3.22-48
  • 31: Allor porsi la mano un poco avante,
  • 32: e colsi un ramicel da un gran pruno;
  • 33: e 'l tronco suo gridò: «Perché mi schiante?».
  • 34: Da che fatto fu poi di sangue bruno,
  • 35: ricominciò a dir: «Perché mi scerpi?
  • 36: non hai tu spirto di pietade alcuno?
  • 37: Uomini fummo, e or siam fatti sterpi:
  • 38: ben dovrebb'esser la tua man più pia,
  • 39: se state fossimo anime di serpi».
  • 40: Come d'un stizzo verde ch'arso sia
  • 41: da l'un de'capi, che da l'altro geme
  • 42: e cigola per vento che va via,
  • 43: sì de la scheggia rotta usciva insieme
  • 44: parole e sangue; ond'io lasciai la cima
  • 45: cadere, e stetti come l'uom che teme.
  • 3.22: forte fuit iuxta tumulus, quo cornea summo
  • 3.23: virgulta et densis hastilibus horrida myrtus.
  • 3.24: accessi viridemque ab humo convellere silvam
  • 3.25: conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras,
  • 3.26: horrendum et dictu video mirabile monstrum.
  • 3.27: nam quae prima solo ruptis radicibus arbos
  • 3.28: vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae
  • 3.29: et terram tabo maculant. mihi frigidus horror
  • 3.30: membra quatit gelidusque coit formidine sanguis.
  • 3.31: rursus et alterius lentum convellere vimen
  • 3.32: insequor et causas penitus temptare latentis;
  • 3.33: ater et alterius sequitur de cortice sanguis.
  • 3.34: multa movens animo Nymphas venerabar agrestis
  • 3.35: Gradivumque patrem, Geticis qui praesidet arvis,
  • 3.36: rite secundarent visus omenque levarent.
  • 3.37: tertia sed postquam maiore hastilia nisu
  • 3.38: adgredior genibusque adversae obluctor harenae,
  • 3.39: (eloquar an sileam?) gemitus lacrimabilis imo
  • 3.40: auditur tumulo et vox reddita fertur ad auris:
  • 3.41: «quid miserum, Aenea, laceras? iam parce sepulto,
  • 3.42: parce pias scelerare manus. non me tibi Troia
  • 3.43: externum tulit aut cruor hic de stipite manat.
  • 3.44: heu fuge crudelis terras, fuge litus avarum:
  • 3.45: nam Polydorus ego. hic confixum ferrea texit
  • 3.46: telorum seges et iaculis increvit acutis.»
  • 3.47: tum vero ancipiti mentem formidine pressus
  • 3.48: obstipui steteruntque comae et vox faucibus haesit. *
215) [13] Inferno 13.31-45 +     Aeneid 3.31-45
  • 31: Allor porsi la mano un poco avante,
  • 32: e colsi un ramicel da un gran pruno;
  • 33: e 'l tronco suo gridò: «Perché mi schiante?».
  • 34: Da che fatto fu poi di sangue bruno,
  • 35: ricominciò a dir: «Perché mi scerpi?
  • 36: non hai tu spirto di pietade alcuno?
  • 37: Uomini fummo, e or siam fatti sterpi:
  • 38: ben dovrebb'esser la tua man più pia,
  • 39: se state fossimo anime di serpi».
  • 40: Come d'un stizzo verde ch'arso sia
  • 41: da l'un de'capi, che da l'altro geme
  • 42: e cigola per vento che va via,
  • 43: sì de la scheggia rotta usciva insieme
  • 44: parole e sangue; ond'io lasciai la cima
  • 45: cadere, e stetti come l'uom che teme.
  • 3.31: rursus et alterius lentum convellere vimen
  • 3.32: insequor et causas penitus temptare latentis;
  • 3.33: ater et alterius sequitur de cortice sanguis.
  • 3.34: multa movens animo Nymphas venerabar agrestis
  • 3.35: Gradivumque patrem, Geticis qui praesidet arvis,
  • 3.36: rite secundarent visus omenque levarent.
  • 3.37: tertia sed postquam maiore hastilia nisu
  • 3.38: adgredior genibusque adversae obluctor harenae,
  • 3.39: (eloquar an sileam?) gemitus lacrimabilis imo
  • 3.40: auditur tumulo et vox reddita fertur ad auris:
  • 3.41: «quid miserum, Aenea, laceras? iam parce sepulto,
  • 3.42: parce pias scelerare manus. non me tibi Troia
  • 3.43: externum tulit aut cruor hic de stipite manat.
  • 3.44: heu fuge crudelis terras, fuge litus avarum:
  • 3.45: nam Polydorus ego. hic confixum ferrea texit
216) [13] Inferno 13.31-45 +     Aeneid 8.31-41
  • 31: Allor porsi la mano un poco avante,
  • 32: e colsi un ramicel da un gran pruno;
  • 33: e 'l tronco suo gridò: «Perché mi schiante?».
  • 34: Da che fatto fu poi di sangue bruno,
  • 35: ricominciò a dir: «Perché mi scerpi?
  • 36: non hai tu spirto di pietade alcuno?
  • 37: Uomini fummo, e or siam fatti sterpi:
  • 38: ben dovrebb'esser la tua man più pia,
  • 39: se state fossimo anime di serpi».
  • 40: Come d'un stizzo verde ch'arso sia
  • 41: da l'un de'capi, che da l'altro geme
  • 42: e cigola per vento che va via,
  • 43: sì de la scheggia rotta usciva insieme
  • 44: parole e sangue; ond'io lasciai la cima
  • 45: cadere, e stetti come l'uom che teme.
  • 8.31: huic deus ipse loci fluvio Tiberinus amoeno
  • 8.32: populeas inter senior se attollere frondes
  • 8.33: visus (eum tenuis glauco velabat amictu
  • 8.34: carbasus, et crinis umbrosa tegebat harundo),
  • 8.35: tum sic adfari et curas his demere dictis: *
  • 8.36: «O sate gente deum, Troianam ex hostibus urbem
  • 8.37: qui revehis nobis aeternaque Pergama servas,
  • 8.38: exspectate solo Laurenti arvisque Latinis,
  • 8.39: hic tibi certa domus, certi (ne absiste) penates.
  • 8.40: neu belli terrere minis; tumor omnis et irae
  • 8.41: concessere deum.
  • ...: …
  • 2.775: tum sic adfari et curas his demere dictis: *
  • 3.153: tum sic adfari et curas his demere dictis: *
217) [13] Inferno 13.33-33 +     Aeneid 3.41-41
  • 33: e 'l tronco suo gridò: «Perché mi schiante?».
  • 3.41: «quid miserum, Aenea, laceras? iam parce sepulto,
218) [13] Inferno 13.38-38 +     Aeneid 3.42-42
  • 38: ben dovrebb'esser la tua man più pia,
  • 3.42: parce pias scelerare manus. non me tibi Troia
219) [13] Inferno 13.40-45 +     Aeneid 7.531-534
  • 40: Come d'un stizzo verde ch'arso sia
  • 41: da l'un de'capi, che da l'altro geme
  • 42: e cigola per vento che va via,
  • 43: sì de la scheggia rotta usciva insieme
  • 44: parole e sangue; ond'io lasciai la cima
  • 45: cadere, e stetti come l'uom che teme.
  • 7.531: hic iuvenis primam ante aciem stridente sagitta,
  • 7.532: natorum Tyrrhi fuerat qui maximus, Almo,
  • 7.533: sternitur; haesit enim sub gutture vulnus et udae
  • 7.534: vocis iter tenuemque inclusit sanguine vitam.
220) [13] Inferno 13.45-45 +     Aeneid 2.768-779
  • 45: cadere, e stetti come l'uom che teme.
  • 2.768: ausus quin etiam voces iactare per umbram
  • 2.769: implevi clamore vias, maestusque Creusam
  • 2.770: nequiquam ingeminans iterumque iterumque vocavi.
  • 2.771: quaerenti et tectis urbis sine fine ruenti
  • 2.772: infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae
  • 2.773: visa mihi ante oculos et nota maior imago.
  • 2.774: obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit.
  • 2.775: tum sic adfari et curas his demere dictis:
  • 2.776: «quid tantum insano iuvat indulgere dolori,
  • 2.777: o dulcis coniunx? non haec sine numine divum
  • 2.778: eveniunt; nec te comitem hinc portare Creusam
  • 2.779: fas, aut ille sinit superi regnator Olympi.
221) [13] Inferno 13.45-45 +     Aeneid 3.47-48
  • 45: cadere, e stetti come l'uom che teme.
  • 3.47: tum vero ancipiti mentem formidine pressus
  • 3.48: obstipui steteruntque comae et vox faucibus haesit. *
  • ...: …
  • 2.774: obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit. *
222) [13] Inferno 13.45-45 +     Aeneid 8.31-41
  • 45: cadere, e stetti come l'uom che teme.
  • 8.31: huic deus ipse loci fluvio Tiberinus amoeno
  • 8.32: populeas inter senior se attollere frondes
  • 8.33: visus (eum tenuis glauco velabat amictu
  • 8.34: carbasus, et crinis umbrosa tegebat harundo),
  • 8.35: tum sic adfari et curas his demere dictis: *
  • 8.36: «O sate gente deum, Troianam ex hostibus urbem
  • 8.37: qui revehis nobis aeternaque Pergama servas,
  • 8.38: exspectate solo Laurenti arvisque Latinis,
  • 8.39: hic tibi certa domus, certi (ne absiste) penates.
  • 8.40: neu belli terrere minis; tumor omnis et irae
  • 8.41: concessere deum.
223) [13] Inferno 13.73-75 +     Aeneid 6.458-459
  • 73: Per le nove radici d'esto legno
  • 74: vi giuro che già mai non ruppi fede
  • 75: al mio segnor, che fu d'onor sì degno.
  • 6.458: funeris heu tibi causa fui? per sidera iuro,
  • 6.459: per superos et si qua fides tellure sub ima est,
224) [13] Inferno 13.99-99 +     Aeneid 3.23-23
  • 99: quivi germoglia come gran di spelta.
  • 3.23: virgulta et densis hastilibus horrida myrtus.
225) [13] Inferno 13.99-99 +     Aeneid 3.45-46
  • 99: quivi germoglia come gran di spelta.
  • 3.45: nam Polydorus ego. hic confixum ferrea texit
  • 3.46: telorum seges et iaculis increvit acutis.»
226) [13] Inferno 13.111-111 +     Aeneid 6.559-559
  • 111: quando noi fummo d'un romor sorpresi,
  • 6.559: constitit Aeneas strepitumque exterritus hausit.
227) [13] Inferno 13.140-140 +     Aeneid 6.497-497
  • 140: siete a veder lo strazio disonesto
  • 6.497: auribus et truncas inhonesto vulnere naris.
228) [14] Inferno 14.1-2 +     Aeneid 9.294-294
  • 1: Poi che la carità del natio loco
  • 2: mi strinse, raunai le fronde sparte,
  • 9.294: atque animum patriae strinxit pietatis imago.
229) [14] Inferno 14.43-44 +     Aeneid 10.69-69
  • 43: I' cominciai: «Maestro, tu che vinci
  • 44: tutte le cose, fuor che ' demon duri
  • 10.69: hortati sumus aut vitam committere ventis?
230) [14] Inferno 14.56-56 +     Aeneid 8.416-422
  • 56: in Mongibello a la focina negra,
  • 8.416: insula Sicanium iuxta latus Aeoliamque
  • 8.417: erigitur Liparen fumantibus ardua saxis,
  • 8.418: quam subter specus et Cyclopum exesa caminis
  • 8.419: antra Aetnaea tonant, validique incudibus ictus
  • 8.420: auditi referunt gemitus, striduntque cavernis
  • 8.421: stricturae Chalybum et fornacibus ignis anhelat,
  • 8.422: Volcani domus et Volcania nomine tellus.
231) [14] Inferno 14.87-87 +     Aeneid 6.126-127
  • 87: lo cui sogliare a nessuno é negato,
  • 6.126: Tros Anchisiade, facilis descensus Averno:
  • 6.127: noctes atque dies patet atri ianua Ditis;
232) [14] Inferno 14.94-102 +     Aeneid 3.104-109
  • 94: «In mezzo mar siede un paese guasto»,
  • 95: diss'elli allora, «che s'appella Creta,
  • 96: sotto 'l cui rege fu già 'l mondo casto.
  • 97: Una montagna v'é che già fu lieta
  • 98: d'acqua e di fronde, che si chiamò Ida:
  • 99: or é diserta come cosa vieta.
  • 100: Rea la scelse già per cuna fida
  • 101: del suo figliuolo, e per celarlo meglio,
  • 102: quando piangea, vi facea far le grida.
  • 3.104: Creta Iovis magni medio iacet insula ponto,
  • 3.105: mons Idaeus ubi et gentis cunabula nostrae.
  • 3.106: centum urbes habitant magnas, uberrima regna,
  • 3.107: maximus unde pater, si rite audita recordor,
  • 3.108: Teucrus Rhoeteas primum est advectus in oras,
  • 3.109: optavitque locum regno. nondum Ilium et arces
233) [14] Inferno 14.94-95 +     Aeneid 3.104-105
  • 94: «In mezzo mar siede un paese guasto»,
  • 95: diss'elli allora, «che s'appella Creta,
  • 3.104: Creta Iovis magni medio iacet insula ponto,
  • 3.105: mons Idaeus ubi et gentis cunabula nostrae.
234) [14] Inferno 14.94-102 +     Aeneid 3.137-139
  • 94: «In mezzo mar siede un paese guasto»,
  • 95: diss'elli allora, «che s'appella Creta,
  • 96: sotto 'l cui rege fu già 'l mondo casto.
  • 97: Una montagna v'é che già fu lieta
  • 98: d'acqua e di fronde, che si chiamò Ida:
  • 99: or é diserta come cosa vieta.
  • 100: Rea la scelse già per cuna fida
  • 101: del suo figliuolo, e per celarlo meglio,
  • 102: quando piangea, vi facea far le grida.
  • 3.137: iura domosque dabam, subito cum tabida membris
  • 3.138: corrupto caeli tractu miserandaque venit
  • 3.139: arboribusque satisque lues et letifer annus.
235) [14] Inferno 14.94-102 +     Aeneid 8.319-325
  • 94: «In mezzo mar siede un paese guasto»,
  • 95: diss'elli allora, «che s'appella Creta,
  • 96: sotto 'l cui rege fu già 'l mondo casto.
  • 97: Una montagna v'é che già fu lieta
  • 98: d'acqua e di fronde, che si chiamò Ida:
  • 99: or é diserta come cosa vieta.
  • 100: Rea la scelse già per cuna fida
  • 101: del suo figliuolo, e per celarlo meglio,
  • 102: quando piangea, vi facea far le grida.
  • 8.319: primus ab aetherio venit Saturnus Olympo
  • 8.320: arma Iovis fugiens et regnis exsul ademptis.
  • 8.321: is genus indocile ac dispersum montibus altis
  • 8.322: composuit legesque dedit, Latiumque vocari
  • 8.323: maluit, his quoniam latuisset tutus in oris.
  • 8.324: aurea quae perhibent illo sub rege fuere
  • 8.325: saecula: sic placida populos in pace regebat,
235) [14] Inferno 14.96-96 +     Aeneid 8.324-325
  • 96: sotto 'l cui rege fu già 'l mondo casto.
  • 8.324: aurea quae perhibent illo sub rege fuere
  • 8.325: saecula: sic placida populos in pace regebat,
236) [14] Inferno 14.100-100 +     Aeneid 3.111-112
  • 100: Rea la scelse già per cuna fida
  • 3.111: hinc mater cultrix Cybeli Corybantiaque aera
  • 3.112: Idaeumque nemus, hinc fida silentia sacris,
237) [14] Inferno 14.115-119 +     Aeneid 6.548-551
  • 115: Lor corso in questa valle si diroccia:
  • 116: fanno Acheronte, Stige e Flegetonta;
  • 117: poi sen van giù per questa stretta doccia
  • 118: infin, là ove più non si dismonta
  • 119: fanno Cocito; e qual sia quello stagno
  • 6.548: Respicit Aeneas subito et sub rupe sinistra
  • 6.549: moenia lata videt triplici circumdata muro,
  • 6.550: quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis,
  • 6.551: Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa.
238) [14] Inferno 14.119-119 +     Aeneid 6.323-323
  • 119: fanno Cocito; e qual sia quello stagno
  • 6.323: Cocyti stagna alta vides Stygiamque paludem,
239) [14] Inferno 14.134-134 +     Aeneid 6.548-551
  • 134: rispuose; «ma 'l bollor de l'acqua rossa
  • 6.548: Respicit Aeneas subito et sub rupe sinistra
  • 6.549: moenia lata videt triplici circumdata muro,
  • 6.550: quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis,
  • 6.551: Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa.
240) [15] Inferno 15.19-19 +     Aeneid 6.268-272
  • 19: guardare uno altro sotto nuova luna;
  • 6.268: Ibant obscuri sola sub nocte per umbram
  • 6.269: perque domos Ditis vacuas et inania regna:
  • 6.270: quale per incertam lunam sub luce maligna
  • 6.271: est iter in silvis, ubi caelum condidit umbra
  • 6.272: Iuppiter, et rebus nox abstulit atra colorem.
241) [15] Inferno 15.19-19 +     Aeneid 6.451-454
  • 19: guardare uno altro sotto nuova luna;
  • 6.451: errabat silva in magna; quam Troius heros
  • 6.452: ut primum iuxta stetit agnovitque per umbras
  • 6.453: obscuram, qualem primo qui surgere mense
  • 6.454: aut videt aut vidisse putat per nubila lunam,
242) [15] Inferno 15.38-38 +     Aeneid 6.329-329
  • 38: s'arresta punto, giace poi cent'anni
  • 6.329: centum errant annos volitantque haec litora circum;
243) [15] Inferno 15.46-47 +     Aeneid 6.531-534
  • 46: El cominciò: «Qual fortuna o destino
  • 47: anzi l'ultimo dì qua giù ti mena?
  • 6.531: sed te qui vivum casus, age fare vicissim,
  • 6.532: attulerint. pelagine venis erroribus actus
  • 6.533: an monitu divum? an quae te fortuna fatigat,
  • 6.534: ut tristis sine sole domos, loca turbida, adires?»
244) [15] Inferno 15.48-48 +     Aeneid 6.531-534
  • 48: e chi é questi che mostra 'l cammino?».
  • 6.531: sed te qui vivum casus, age fare vicissim,
  • 6.532: attulerint. pelagine venis erroribus actus
  • 6.533: an monitu divum? an quae te fortuna fatigat,
  • 6.534: ut tristis sine sole domos, loca turbida, adires?»
245) [15] Inferno 15.82-82 +     Aeneid 4.4-5
  • 82: ché 'n la mente m'é fitta, e or m'accora,
  • 4.4: gentis honos; haerent infixi pectore vultus
  • 4.5: verbaque nec placidam membris dat cura quietem.
246) [15] Inferno 15.93-93 +     Aeneid 5.710-710
  • 93: che a la Fortuna, come vuol, son presto.
  • 5.710: quidquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est.
247) [15] Inferno 15.117-117 +     Aeneid 11.908-908
  • 117: là surger nuovo fummo del sabbione.
  • 11.908: ac simul Aeneas fumantis pulvere campos
248) [16] Inferno 16.22-22 +     Aeneid 3.279-282
  • 22: Qual sogliono i campion far nudi e unti,
  • 3.279: lustramurque Iovi votisque incendimus aras,
  • 3.280: Actiaque Iliacis celebramus litora ludis.
  • 3.281: exercent patrias oleo labente palaestras
  • 3.282: nudati socii: iuvat evasisse tot urbes
249) [16] Inferno 16.78-78 +     Aeneid 11.120-121
  • 78: guardar l'un l'altro com'al ver si guata.
  • 11.120: dixerat Aeneas. illi obstipuere silentes
  • 11.121: conversique oculos inter se atque ora tenebant.
250) [16] Inferno 16.82-85 +     Aeneid 1.203-203
  • 82: Però, se campi d'esti luoghi bui
  • 83: e torni a riveder le belle stelle,
  • 84: quando ti gioverà dicere "I' fui",
  • 85: fa che di noi a la gente favelle».
  • 1.203: mittite; forsan et haec olim meminisse iuvabit.
251) [16] Inferno 16.87-87 +     Aeneid 8.224-224
  • 87: ali sembiar le gambe loro isnelle.
  • 8.224: speluncamque petit, pedibus timor addidit alas.
253) [16] Inferno 16.95-95 +     Aeneid 10.708-708
  • 95: prima dal Monte Viso 'nver' levante,
  • 10.708: actus aper, multos Vesulus quem pinifer annos
253) [17] Inferno 17.1-18 +     Aeneid 6.289-289
  • 1: «Ecco la fiera con la coda aguzza,
  • 2: che passa i monti, e rompe i muri e l'armi!
  • 3: Ecco colei che tutto 'l mondo appuzza!».
  • 4: Sì cominciò lo mio duca a parlarmi;
  • 5: e accennolle che venisse a proda
  • 6: vicino al fin d'i passeggiati marmi.
  • 7: E quella sozza imagine di froda
  • 8: sen venne, e arrivò la testa e 'l busto,
  • 9: ma 'n su la riva non trasse la coda.
  • 10: La faccia sua era faccia d'uom giusto,
  • 11: tanto benigna avea di fuor la pelle,
  • 12: e d'un serpente tutto l'altro fusto;
  • 13: due branche avea pilose insin l'ascelle;
  • 14: lo dosso e 'l petto e ambedue le coste
  • 15: dipinti avea di nodi e di rotelle.
  • 16: Con più color, sommesse e sovraposte
  • 17: non fer mai drappi Tartari né Turchi,
  • 18: né fuor tai tele per Aragne imposte.
  • 6.289: Gorgones Harpyiaeque et forma tricorporis umbrae.
254) [17] Inferno 17.1-18 +     Aeneid 8.202-202
  • 1: «Ecco la fiera con la coda aguzza,
  • 2: che passa i monti, e rompe i muri e l'armi!
  • 3: Ecco colei che tutto 'l mondo appuzza!».
  • 4: Sì cominciò lo mio duca a parlarmi;
  • 5: e accennolle che venisse a proda
  • 6: vicino al fin d'i passeggiati marmi.
  • 7: E quella sozza imagine di froda
  • 8: sen venne, e arrivò la testa e 'l busto,
  • 9: ma 'n su la riva non trasse la coda.
  • 10: La faccia sua era faccia d'uom giusto,
  • 11: tanto benigna avea di fuor la pelle,
  • 12: e d'un serpente tutto l'altro fusto;
  • 13: due branche avea pilose insin l'ascelle;
  • 14: lo dosso e 'l petto e ambedue le coste
  • 15: dipinti avea di nodi e di rotelle.
  • 16: Con più color, sommesse e sovraposte
  • 17: non fer mai drappi Tartari né Turchi,
  • 18: né fuor tai tele per Aragne imposte.
  • 8.202: tergemini nece Geryonae spoliisque superbus
255) [17] Inferno 17.31-31 +     Aeneid 6.541-542
  • 31: Però scendemmo a la destra mammella,
  • 6.541: dextera quae Ditis magni sub moenia tendit,
  • 6.542: hac iter Elysium nobis; at laeva malorum
256) [17] Inferno 17.127-136 +     Aeneid 10.246-249
  • 127: Come 'l falcon ch'é stato assai su l'ali,
  • 128: che sanza veder logoro o uccello
  • 129: fa dire al falconiere «Omé, tu cali!»,
  • 130: discende lasso onde si move isnello,
  • 131: per cento rote, e da lunge si pone
  • 132: dal suo maestro, disdegnoso e fello;
  • 133: così ne puose al fondo Gerione
  • 134: al pié al pié de la stagliata rocca
  • 135: e, discarcate le nostre persone,
  • 136: si dileguò come da corda cocca.
  • 10.246: dixerat et dextra discedens impulit altam
  • 10.247: haud ignara modi puppim: fugit illa per undas
  • 10.248: ocior et iaculo et ventos aequante sagitta.
  • 10.249: inde aliae celerant cursus. stupet inscius ipse
257) [18] Inferno 18.131-131 +     Aeneid 4.673-673
  • 131: che là si graffia con l'unghie merdose,
  • 4.673: unguibus ora soror foedans et pectora pugnis *
  • ...: …
  • 12.871: unguibus ora soror foedans et pectora pugnis: *
258) [20] Inferno 20.1-3 +     Aeneid 6.267-267
  • 1: Di nova pena mi conven far versi
  • 2: e dar matera al ventesimo canto
  • 3: de la prima canzon ch'é d'i sommersi.
  • 6.267: pandere res alta terra et caligine mersas.
259) [20] Inferno 20.40-45 +     Aeneid 6.445-451
  • 40: Vedi Tiresia, che mutò sembiante
  • 41: quando di maschio femmina divenne
  • 42: cangiandosi le membra tutte quante;
  • 43: e prima, poi, ribatter li convenne
  • 44: li duo serpenti avvolti, con la verga,
  • 45: che riavesse le maschili penne.
  • 6.445: his Phaedram Procrinque locis maestamque Eriphylen
  • 6.446: crudelis nati monstrantem vulnera cernit,
  • 6.447: Euadnenque et Pasiphaen; his Laodamia
  • 6.448: it comes et iuvenis quondam, nunc femina, Caeneus
  • 6.449: rursus et in veterem fato revoluta figuram.
  • 6.450: inter quas Phoenissa recens a vulnere Dido
  • 6.451: errabat silva in magna; quam Troius heros
260) [20] Inferno 20.52-56 +     Aeneid 2.403-406
  • 52: E quella che ricuopre le mammelle,
  • 53: che tu non vedi, con le trecce sciolte,
  • 54: e ha di là ogne pilosa pelle,
  • 55: Manto fu, che cercò per terre molte;
  • 56: poscia si puose là dove nacqu'io;
  • 2.403: ecce trahebatur passis Priameia virgo
  • 2.404: crinibus a templo Cassandra adytisque Minervae
  • 2.405: ad caelum tendens ardentia lumina frustra,
  • 2.406: lumina, nam teneras arcebant vincula palmas.
261) [20] Inferno 20.52-56 +     Aeneid 6.48-48
  • 52: E quella che ricuopre le mammelle,
  • 53: che tu non vedi, con le trecce sciolte,
  • 54: e ha di là ogne pilosa pelle,
  • 55: Manto fu, che cercò per terre molte;
  • 56: poscia si puose là dove nacqu'io;
  • 6.48: non comptae mansere comae; sed pectus anhelum,
262) [20] Inferno 20.52-56 +     Aeneid 10.198-200
  • 52: E quella che ricuopre le mammelle,
  • 53: che tu non vedi, con le trecce sciolte,
  • 54: e ha di là ogne pilosa pelle,
  • 55: Manto fu, che cercò per terre molte;
  • 56: poscia si puose là dove nacqu'io;
  • 10.198: Ille etiam patriis agmen ciet Ocnus ab oris,
  • 10.199: fatidicae Mantus et Tusci filius amnis,
  • 10.200: qui muros matrisque dedit tibi, Mantua, nomen,
263) [20] Inferno 20.53-53 +     Aeneid 6.48-48
  • 53: che tu non vedi, con le trecce sciolte,
  • 6.48: non comptae mansere comae; sed pectus anhelum,
264) [20] Inferno 20.73-75 +     Georgics 3.12-15
  • 73: Ivi convien che tutto quanto caschi
  • 74: ciò che 'n grembo a Benaco star non può,
  • 75: e fassi fiume giù per verdi paschi.
  • 15.12: primus Idumaeas referam tibi, Mantua, palmas,
  • 15.13: et uiridi in campo templum de marmore ponam
  • 15.14: propter aquam, tardis ingens ubi flexibus errat
  • 15.15: Mincius et tenera praetexit harundine ripas.
265) [20] Inferno 20.76-76 +     Georgics 4.368-373
  • 76: Tosto che l'acqua a correr mette co,
  • 16.368: et caput, unde altus primum se erumpit Enipeus
  • 16.369: unde pater Tiberinus et unde Aniena fluenta
  • 16.370: saxosusque sonans Hypanis Mysusque Caicus,
  • 16.371: et gemina auratus taurino cornua vultu
  • 16.372: Eridanus, quo non alius per pinguia culta
  • 16.373: in mare purpureum violentior effluit amnis.
266) [20] Inferno 20.82-84 +     Aeneid 10.198-200
  • 82: Quindi passando la vergine cruda
  • 83: vide terra, nel mezzo del pantano,
  • 84: sanza coltura e d'abitanti nuda.
  • 10.198: Ille etiam patriis agmen ciet Ocnus ab oris,
  • 10.199: fatidicae Mantus et Tusci filius amnis,
  • 10.200: qui muros matrisque dedit tibi, Mantua, nomen,
267) [20] Inferno 20.85-93 +     Aeneid 6.226-228
  • 85: Lì, per fuggire ogne consorzio umano,
  • 86: ristette con suoi servi a far sue arti,
  • 87: e visse, e vi lasciò suo corpo vano.
  • 88: Li uomini poi che 'ntorno erano sparti
  • 89: s'accolsero a quel loco, ch'era forte
  • 90: per lo pantan ch'avea da tutte parti.
  • 91: Fer la città sovra quell'ossa morte;
  • 92: e per colei che 'l loco prima elesse,
  • 93: Mantua l'appellar sanz'altra sorte.
  • 6.226: postquam conlapsi cineres et flamma quievit,
  • 6.227: reliquias vino et bibulam lavere favillam,
  • 6.228: ossaque lecta cado texit Corynaeus aëno.
268) [20] Inferno 20.85-93 +     Aeneid 6.232-235
  • 85: Lì, per fuggire ogne consorzio umano,
  • 86: ristette con suoi servi a far sue arti,
  • 87: e visse, e vi lasciò suo corpo vano.
  • 88: Li uomini poi che 'ntorno erano sparti
  • 89: s'accolsero a quel loco, ch'era forte
  • 90: per lo pantan ch'avea da tutte parti.
  • 91: Fer la città sovra quell'ossa morte;
  • 92: e per colei che 'l loco prima elesse,
  • 93: Mantua l'appellar sanz'altra sorte.
  • 6.232: at pius Aeneas ingenti mole sepulcrum
  • 6.233: imponit suaque arma viro remumque tubamque
  • 6.234: monte sub aërio, qui nunc Misenus ab illo
  • 6.235: dicitur aeternumque tenet per saecula nomen.
269) [20] Inferno 20.85-99 +     Aeneid 10.198-203
  • 85: Lì, per fuggire ogne consorzio umano,
  • 86: ristette con suoi servi a far sue arti,
  • 87: e visse, e vi lasciò suo corpo vano.
  • 88: Li uomini poi che 'ntorno erano sparti
  • 89: s'accolsero a quel loco, ch'era forte
  • 90: per lo pantan ch'avea da tutte parti.
  • 91: Fer la città sovra quell'ossa morte;
  • 92: e per colei che 'l loco prima elesse,
  • 93: Mantua l'appellar sanz'altra sorte.
  • 94: Già fuor le genti sue dentro più spesse,
  • 95: prima che la mattia da Casalodi
  • 96: da Pinamonte inganno ricevesse.
  • 97: Però t'assenno che, se tu mai odi
  • 98: originar la mia terra altrimenti,
  • 99: la verità nulla menzogna frodi».
  • 10.198: Ille etiam patriis agmen ciet Ocnus ab oris,
  • 10.199: fatidicae Mantus et Tusci filius amnis,
  • 10.200: qui muros matrisque dedit tibi, Mantua, nomen,
  • 10.201: Mantua dives avis, sed non genus omnibus unum:
  • 10.202: gens illi triplex, populi sub gente quaterni,
  • 10.203: ipsa caput populis, Tusco de sanguine vires.
270) [20] Inferno 20.88-90 +     Aeneid 10.201-203
  • 88: Li uomini poi che 'ntorno erano sparti
  • 89: s'accolsero a quel loco, ch'era forte
  • 90: per lo pantan ch'avea da tutte parti.
  • 10.201: Mantua dives avis, sed non genus omnibus unum:
  • 10.202: gens illi triplex, populi sub gente quaterni,
  • 10.203: ipsa caput populis, Tusco de sanguine vires.
271) [20] Inferno 20.106-114 +     Aeneid 2.114-119
  • 106: Allor mi disse: «Quel che da la gota
  • 107: porge la barba in su le spalle brune,
  • 108: fu - quando Grecia fu di maschi vòta,
  • 109: sì ch'a pena rimaser per le cune -
  • 110: augure, e diede 'l punto con Calcanta
  • 111: in Aulide a tagliar la prima fune.
  • 112: Euripilo ebbe nome, e così 'l canta
  • 113: l'alta mia tragedìa in alcun loco:
  • 114: ben lo sai tu che la sai tutta quanta.
  • 2.114: suspensi Eurypylum scitatum oracula Phoebi
  • 2.115: mittimus, isque adytis haec tristia dicta reportat:
  • 2.116: sanguine placastis ventos et virgine caesa,
  • 2.117: cum primum Iliacas, Danai, venistis ad oras;
  • 2.118: sanguine quaerendi reditus animaque litandum
  • 2.119: Argolica. vulgi quae vox ut venit ad auris,
1) [20] Inferno 20.117-117 +     Aeneid 4.493-493
  • 117: de le magiche frode seppe 'l gioco.
  • 4.493: dulce caput, magicas invitam accingier artis.
1) [21] Inferno 21.21-21 +     Georgics 2.479-480
  • 21: e gonfiar tutta, e riseder compressa.
  • 14.479: unde tremor terris, qua ui maria alta tumescant
  • 14.480: obicibus ruptis rursusque in se ipsa residant,
1) [21] Inferno 21.82-82 +     Aeneid 5.56-56
  • 82: sanza voler divino e fato destro?
  • 5.56: haud equidem sine mente, reor, sine numine divum
1) [22] Inferno 22.12-12 +     Aeneid 7.215-215
  • 12: né nave a segno di terra o di stella.
  • 7.215: nec sidus regione viae litusve fefellit:
1) [22] Inferno 22.127-128 +     Aeneid 8.224-224
  • 127: Ma poco i valse: ché l'ali al sospetto
  • 128: non potero avanzar: quelli andò sotto,
  • 8.224: speluncamque petit, pedibus timor addidit alas.
1) [23] Inferno 23.19-20 +     Aeneid 2.768-779
  • 19: Già mi sentia tutti arricciar li peli
  • 20: de la paura e stava in dietro intento,
  • 2.768: ausus quin etiam voces iactare per umbram
  • 2.769: implevi clamore vias, maestusque Creusam
  • 2.770: nequiquam ingeminans iterumque iterumque vocavi.
  • 2.771: quaerenti et tectis urbis sine fine ruenti
  • 2.772: infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae
  • 2.773: visa mihi ante oculos et nota maior imago.
  • 2.774: obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit.
  • 2.775: tum sic adfari et curas his demere dictis:
  • 2.776: «quid tantum insano iuvat indulgere dolori,
  • 2.777: o dulcis coniunx? non haec sine numine divum
  • 2.778: eveniunt; nec te comitem hinc portare Creusam
  • 2.779: fas, aut ille sinit superi regnator Olympi.
1) [23] Inferno 23.19-20 +     Aeneid 2.774-774
  • 19: Già mi sentia tutti arricciar li peli
  • 20: de la paura e stava in dietro intento,
  • 2.774: obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit. *
  • ...: …
  • 3.48: obstipui steteruntque comae et vox faucibus haesit. *
1) [23] Inferno 23.19-20 +     Aeneid 8.31-41
  • 19: Già mi sentia tutti arricciar li peli
  • 20: de la paura e stava in dietro intento,
  • 8.31: huic deus ipse loci fluvio Tiberinus amoeno
  • 8.32: populeas inter senior se attollere frondes
  • 8.33: visus (eum tenuis glauco velabat amictu
  • 8.34: carbasus, et crinis umbrosa tegebat harundo),
  • 8.35: tum sic adfari et curas his demere dictis: *
  • 8.36: «O sate gente deum, Troianam ex hostibus urbem
  • 8.37: qui revehis nobis aeternaque Pergama servas,
  • 8.38: exspectate solo Laurenti arvisque Latinis,
  • 8.39: hic tibi certa domus, certi (ne absiste) penates.
  • 8.40: neu belli terrere minis; tumor omnis et irae
  • 8.41: concessere deum.
1) [23] Inferno 23.44-44 +     Aeneid 11.565-565
  • 44: supin si diede a la pendente roccia,
  • 11.565: dat sese fluvio, atque hastam cum virgine victor
1) [23] Inferno 23.124-126 +     Aeneid 5.815-815
  • 124: Allor vid'io maravigliar Virgilio
  • 125: sovra colui ch'era disteso in croce
  • 126: tanto vilmente ne l'etterno essilio.
  • 5.815: unum pro multis dabitur caput.»
1) [23] Inferno 23.145-148 TBD ...
  • 145: Appresso il duca a gran passi sen gì,
  • 146: turbato un poco d'ira nel sembiante;
  • 147: ond'io da li 'ncarcati mi parti'
  • 148: dietro a le poste de le care piante.
  • ...: …
1) [24] Inferno 24.1-2 +     Georgics 3.303-304
  • 1: In quella parte del giovanetto anno
  • 2: che 'l sole i crin sotto l'Aquario tempra
  • 15.303: ad medium conuersa diem, cum frigidus olim
  • 15.304: iam cadit extremoque inrorat Aquarius anno.
1) [24] Inferno 24.2-2 +     Aeneid 9.638-638
  • 2: che 'l sole i crin sotto l'Aquario tempra
  • 9.638: Aetheria tum forte plaga crinitus Apollo
1) [24] Inferno 24.49-51 +     Aeneid 5.740-740
  • 49: sanza la qual chi sua vita consuma,
  • 50: cotal vestigio in terra di sé lascia,
  • 51: qual fummo in aere e in acqua la schiuma.
  • 5.740: dixerat et tenuis fugit ceu fumus in auras.
1) [24] Inferno 24.53-54 +     Aeneid 6.730-732
  • 53: con l'animo che vince ogne battaglia,
  • 54: se col suo grave corpo non s'accascia.
  • 6.730: igneus est ollis vigor et caelestis origo
  • 6.731: seminibus, quantum non noxia corpora tardant
  • 6.732: terrenique hebetant artus moribundaque membra.
1) [24] Inferno 24.105-105 +     Georgics 4.444-444
  • 105: e 'n quel medesmo ritornò di butto.
  • 16.444: in sese redit atque hominis tandem ore locutus:
1) [24] Inferno 24.131-131 +     Aeneid 11.800-801
  • 131: ma drizzò verso me l'animo e 'l volto,
  • 11.800: convertere animos acris oculosque tulere
  • 11.801: cuncti ad reginam Volsci. nihil ipsa nec aurae
1) [25] Inferno 25.5-9 +     Aeneid 2.201-224
  • 5: perch'una li s'avvolse allora al collo,
  • 6: come dicesse 'Non vo' che più diche';
  • 7: e un'altra a le braccia, e rilegollo,
  • 8: ribadendo sé stessa sì dinanzi,
  • 9: che non potea con esse dare un crollo.
  • 2.201: Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos,
  • 2.202: sollemnis taurum ingentem mactabat ad aras.
  • 2.203: ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta
  • 2.204: (horresco referens) immensis orbibus angues
  • 2.205: incumbunt pelago pariterque ad litora tendunt;
  • 2.206: pectora quorum inter fluctus arrecta iubaeque
  • 2.207: sanguineae superant undas, pars cetera pontum
  • 2.208: pone legit sinuatque immensa volumine terga.
  • 2.209: fit sonitus spumante salo; iamque arva tenebant
  • 2.210: ardentisque oculos suffecti sanguine et igni
  • 2.211: sibila lambebant linguis vibrantibus ora.
  • 2.212: diffugimus visu exsangues. illi agmine certo
  • 2.213: Laocoonta petunt; et primum parva duorum
  • 2.214: corpora natorum serpens amplexus uterque
  • 2.215: implicat et miseros morsu depascitur artus;
  • 2.216: post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem
  • 2.217: corripiunt spirisque ligant ingentibus; et iam
  • 2.218: bis medium amplexi, bis collo squamea circum
  • 2.219: terga dati superant capite et cervicibus altis.
  • 2.220: ille simul manibus tendit divellere nodos
  • 2.221: perfusus sanie vittas atroque veneno,
  • 2.222: clamores simul horrendos ad sidera tollit:
  • 2.223: qualis mugitus, fugit cum saucius aram
  • 2.224: taurus et incertam excussit cervice securim.
1) [25] Inferno 25.17-17 +     Aeneid 8.194-194
  • 17: e io vidi un centauro pien di rabbia
  • 8.194: semihominis Caci facies quam dira tenebat
1) [25] Inferno 25.19-33 +     Aeneid 8.190-199
  • 19: Maremma non cred'io che tante n'abbia,
  • 20: quante bisce elli avea su per la groppa
  • 21: infin ove comincia nostra labbia.
  • 22: Sovra le spalle, dietro da la coppa,
  • 23: con l'ali aperte li giacea un draco;
  • 24: e quello affuoca qualunque s'intoppa.
  • 25: Lo mio maestro disse: «Questi é Caco,
  • 26: che sotto 'l sasso di monte Aventino
  • 27: di sangue fece spesse volte laco.
  • 28: Non va co' suoi fratei per un cammino,
  • 29: per lo furto che frodolente fece
  • 30: del grande armento ch'elli ebbe a vicino;
  • 31: onde cessar le sue opere biece
  • 32: sotto la mazza d'Ercule, che forse
  • 33: gliene dié cento, e non sentì le diece».
  • 8.190: iam primum saxis suspensam hanc aspice rupem,
  • 8.191: disiectae procul ut moles desertaque montis
  • 8.192: stat domus et scopuli ingentem traxere ruinam.
  • 8.193: hic spelunca fuit vasto summota recessu,
  • 8.194: semihominis Caci facies quam dira tenebat
  • 8.195: solis inaccessam radiis; semperque recenti
  • 8.196: caede tepebat humus, foribusque adfixa superbis
  • 8.197: ora virum tristi pendebant pallida tabo.
  • 8.198: huic monstro Volcanus erat pater: illius atros
  • 8.199: ore vomens ignis magna se mole ferebat.
1) [25] Inferno 25.19-33 +     Aeneid 8.193-267
  • 19: Maremma non cred'io che tante n'abbia,
  • 20: quante bisce elli avea su per la groppa
  • 21: infin ove comincia nostra labbia.
  • 22: Sovra le spalle, dietro da la coppa,
  • 23: con l'ali aperte li giacea un draco;
  • 24: e quello affuoca qualunque s'intoppa.
  • 25: Lo mio maestro disse: «Questi é Caco,
  • 26: che sotto 'l sasso di monte Aventino
  • 27: di sangue fece spesse volte laco.
  • 28: Non va co' suoi fratei per un cammino,
  • 29: per lo furto che frodolente fece
  • 30: del grande armento ch'elli ebbe a vicino;
  • 31: onde cessar le sue opere biece
  • 32: sotto la mazza d'Ercule, che forse
  • 33: gliene dié cento, e non sentì le diece».
  • 8.193: hic spelunca fuit vasto summota recessu,
  • 8.194: semihominis Caci facies quam dira tenebat
  • 8.195: solis inaccessam radiis; semperque recenti
  • 8.196: caede tepebat humus, foribusque adfixa superbis
  • 8.197: ora virum tristi pendebant pallida tabo.
  • 8.198: huic monstro Volcanus erat pater: illius atros
  • 8.199: ore vomens ignis magna se mole ferebat.
  • 8.200: attulit et nobis aliquando optantibus aetas
  • 8.201: auxilium adventumque dei. nam maximus ultor
  • 8.202: tergemini nece Geryonae spoliisque superbus
  • 8.203: Alcides aderat taurosque hac victor agebat
  • 8.204: ingentis, vallemque boves amnemque tenebant.
  • 8.205: at furis Caci mens effera, ne quid inausum
  • 8.206: aut intractatum scelerisve dolive fuisset,
  • 8.207: quattuor a stabulis praestanti corpore tauros
  • 8.208: avertit, totidem forma superante iuvencas.
  • 8.209: atque hos, ne qua forent pedibus vestigia rectis,
  • 8.210: cauda in speluncam tractos versisque viarum
  • 8.211: indiciis raptor saxo occultabat opaco;
  • 8.212: quaerenti nulla ad speluncam signa ferebant.
  • 8.213: interea, cum iam stabulis saturata moveret
  • 8.214: Amphitryoniades armenta abitumque pararet,
  • 8.215: discessu mugire boves atque omne querelis
  • 8.216: impleri nemus et colles clamore relinqui.
  • 8.217: reddidit una boum vocem vastoque sub antro
  • 8.218: mugiit et Caci spem custodita fefellit.
  • 8.219: hic vero Alcidae furiis exarserat atro
  • 8.220: felle dolor: rapit arma manu nodisque gravatum
  • 8.221: robur, et aërii cursu petit ardua montis.
  • 8.222: tum primum nostri Cacum videre timentem
  • 8.223: turbatumque oculis; fugit ilicet ocior Euro
  • 8.224: speluncamque petit, pedibus timor addidit alas.
  • 8.225: ut sese inclusit ruptisque immane catenis
  • 8.226: deiecit saxum, ferro quod et arte paterna
  • 8.227: pendebat, fultosque emuniit obice postis,
  • 8.228: ecce furens animis aderat Tirynthius omnemque
  • 8.229: accessum lustrans huc ora ferebat et illuc,
  • 8.230: dentibus infrendens. ter totum fervidus ira
  • 8.231: lustrat Aventini montem, ter saxea temptat
  • 8.232: limina nequiquam, ter fessus valle resedit.
  • 8.233: stabat acuta silex praecisis undique saxis
  • 8.234: speluncae dorso insurgens, altissima visu,
  • 8.235: dirarum nidis domus opportuna volucrum.
  • 8.236: hanc, ut prona iugo laevum incumbebat ad amnem,
  • 8.237: dexter in adversum nitens concussit et imis
  • 8.238: avulsam solvit radicibus, inde repente
  • 8.239: impulit; impulsu quo maximus intonat aether,
  • 8.240: dissultant ripae refluitque exterritus amnis.
  • 8.241: at specus et Caci detecta apparuit ingens
  • 8.242: regia, et umbrosae penitus patuere cavernae,
  • 8.243: non secus ac si qua penitus vi terra dehiscens
  • 8.244: infernas reseret sedes et regna recludat
  • 8.245: pallida, dis invisa, superque immane barathrum
  • 8.246: cernatur, trepident immisso lumine Manes.
  • 8.247: ergo insperata deprensum luce repente
  • 8.248: inclusumque cavo saxo atque insueta rudentem
  • 8.249: desuper Alcides telis premit, omniaque arma
  • 8.250: advocat et ramis vastisque molaribus instat.
  • 8.251: ille autem, neque enim fuga iam super ulla pericli,
  • 8.252: faucibus ingentem fumum (mirabile dictu)
  • 8.253: evomit involuitque domum caligine caeca
  • 8.254: prospectum eripiens oculis, glomeratque sub antro
  • 8.255: fumiferam noctem commixtis igne tenebris.
  • 8.256: non tulit Alcides animis, seque ipse per ignem
  • 8.257: praecipiti iecit saltu, qua plurimus undam
  • 8.258: fumus agit nebulaque ingens specus aestuat atra.
  • 8.259: hic Cacum in tenebris incendia vana vomentem
  • 8.260: corripit in nodum complexus, et angit inhaerens
  • 8.261: elisos oculos et siccum sanguine guttur.
  • 8.262: panditur extemplo foribus domus atra revulsis
  • 8.263: abstractaeque boves abiurataeque rapinae
  • 8.264: caelo ostenduntur, pedibusque informe cadaver
  • 8.265: protrahitur. nequeunt expleri corda tuendo
  • 8.266: terribilis oculos, vultum villosaque saetis
  • 8.267: pectora semiferi atque exstinctos faucibus ignis.
1) [25] Inferno 25.19-33 +     Aeneid 8.201-204
  • 19: Maremma non cred'io che tante n'abbia,
  • 20: quante bisce elli avea su per la groppa
  • 21: infin ove comincia nostra labbia.
  • 22: Sovra le spalle, dietro da la coppa,
  • 23: con l'ali aperte li giacea un draco;
  • 24: e quello affuoca qualunque s'intoppa.
  • 25: Lo mio maestro disse: «Questi é Caco,
  • 26: che sotto 'l sasso di monte Aventino
  • 27: di sangue fece spesse volte laco.
  • 28: Non va co' suoi fratei per un cammino,
  • 29: per lo furto che frodolente fece
  • 30: del grande armento ch'elli ebbe a vicino;
  • 31: onde cessar le sue opere biece
  • 32: sotto la mazza d'Ercule, che forse
  • 33: gliene dié cento, e non sentì le diece».
  • 8.201: auxilium adventumque dei. nam maximus ultor
  • 8.202: tergemini nece Geryonae spoliisque superbus
  • 8.203: Alcides aderat taurosque hac victor agebat
  • 8.204: ingentis, vallemque boves amnemque tenebant.
1) [25] Inferno 25.19-33 +     Aeneid 8.205-211
  • 19: Maremma non cred'io che tante n'abbia,
  • 20: quante bisce elli avea su per la groppa
  • 21: infin ove comincia nostra labbia.
  • 22: Sovra le spalle, dietro da la coppa,
  • 23: con l'ali aperte li giacea un draco;
  • 24: e quello affuoca qualunque s'intoppa.
  • 25: Lo mio maestro disse: «Questi é Caco,
  • 26: che sotto 'l sasso di monte Aventino
  • 27: di sangue fece spesse volte laco.
  • 28: Non va co' suoi fratei per un cammino,
  • 29: per lo furto che frodolente fece
  • 30: del grande armento ch'elli ebbe a vicino;
  • 31: onde cessar le sue opere biece
  • 32: sotto la mazza d'Ercule, che forse
  • 33: gliene dié cento, e non sentì le diece».
  • 8.205: at furis Caci mens effera, ne quid inausum
  • 8.206: aut intractatum scelerisve dolive fuisset,
  • 8.207: quattuor a stabulis praestanti corpore tauros
  • 8.208: avertit, totidem forma superante iuvencas.
  • 8.209: atque hos, ne qua forent pedibus vestigia rectis,
  • 8.210: cauda in speluncam tractos versisque viarum
  • 8.211: indiciis raptor saxo occultabat opaco;
1) [25] Inferno 25.24-24 +     Aeneid 8.252-253
  • 24: e quello affuoca qualunque s'intoppa.
  • 8.252: faucibus ingentem fumum (mirabile dictu)
  • 8.253: evomit involuitque domum caligine caeca
1) [25] Inferno 25.26-26 +     Aeneid 8.190-190
  • 26: che sotto 'l sasso di monte Aventino
  • 8.190: iam primum saxis suspensam hanc aspice rupem,
1) [25] Inferno 25.27-27 +     Aeneid 8.195-196
  • 27: di sangue fece spesse volte laco.
  • 8.195: solis inaccessam radiis; semperque recenti
  • 8.196: caede tepebat humus, foribusque adfixa superbis
1) [25] Inferno 25.29-30 +     Aeneid 8.205-208
  • 29: per lo furto che frodolente fece
  • 30: del grande armento ch'elli ebbe a vicino;
  • 8.205: at furis Caci mens effera, ne quid inausum
  • 8.206: aut intractatum scelerisve dolive fuisset,
  • 8.207: quattuor a stabulis praestanti corpore tauros
  • 8.208: avertit, totidem forma superante iuvencas.
1) [25] Inferno 25.44-45 TBD ...
  • 44: per ch'io, acciò che 'l duca stesse attento,
  • 45: mi puosi 'l dito su dal mento al naso.
  • ...: …
1) [26] Inferno 26.25-48 +     Aeneid 2.679-686
  • 25: Quante 'l villan ch'al poggio si riposa,
  • 26: nel tempo che colui che 'l mondo schiara
  • 27: la faccia sua a noi tien meno ascosa,
  • 28: come la mosca cede alla zanzara,
  • 29: vede lucciole giù per la vallea,
  • 30: forse colà dov'e' vendemmia e ara:
  • 31: di tante fiamme tutta risplendea
  • 32: l'ottava bolgia, sì com'io m'accorsi
  • 33: tosto che fui là 've 'l fondo parea.
  • 34: E qual colui che si vengiò con li orsi
  • 35: vide 'l carro d'Elia al dipartire,
  • 36: quando i cavalli al cielo erti levorsi,
  • 37: che nol potea sì con li occhi seguire,
  • 38: ch'el vedesse altro che la fiamma sola,
  • 39: sì come nuvoletta, in sù salire:
  • 40: tal si move ciascuna per la gola
  • 41: del fosso, ché nessuna mostra 'l furto,
  • 42: e ogne fiamma un peccatore invola.
  • 43: Io stava sovra 'l ponte a veder surto,
  • 44: sì che s'io non avessi un ronchion preso,
  • 45: caduto sarei giù sanz'esser urto.
  • 46: E 'l duca che mi vide tanto atteso,
  • 47: disse: «Dentro dai fuochi son li spirti;
  • 48: catun si fascia di quel ch'elli é inceso».
  • 2.679: Talia vociferans gemitu tectum omne replebat,
  • 2.680: cum subitum dictuque oritur mirabile monstrum.
  • 2.681: namque manus inter maestorumque ora parentum
  • 2.682: ecce levis summo de vertice visus Iuli
  • 2.683: fundere lumen apex, tactuque innoxia mollis
  • 2.684: lambere flamma comas et circum tempora pasci.
  • 2.685: nos pavidi trepidare metu crinemque flagrantem
  • 2.686: excutere et sanctos restinguere fontibus ignis.
1) [26] Inferno 26.31-31 +     Aeneid 11.209-209
  • 31: di tante fiamme tutta risplendea
  • 11.209: certatim crebris conlucent ignibus agri.
1) [26] Inferno 26.58-63 +     Aeneid 2.13-290
  • 58: e dentro da la lor fiamma si geme
  • 59: l'agguato del caval che fé la porta
  • 60: onde uscì de' Romani il gentil seme.
  • 61: Piangevisi entro l'arte per che, morta,
  • 62: Deidamìa ancor si duol d'Achille,
  • 63: e del Palladio pena vi si porta».
  • 2.13: incipiam. fracti bello fatisque repulsi
  • 2.14: ductores Danaum tot iam labentibus annis
  • 2.15: instar montis equum divina Palladis arte
  • 2.16: aedificant, sectaque intexunt abiete costas;
  • 2.17: votum pro reditu simulant; ea fama vagatur.
  • 2.18: huc delecta virum sortiti corpora furtim
  • 2.19: includunt caeco lateri penitusque cavernas
  • 2.20: ingentis uterumque armato milite complent.
  • 2.21: Est in conspectu Tenedos, notissima fama
  • 2.22: insula, dives opum Priami dum regna manebant,
  • 2.23: nunc tantum sinus et statio male fida carinis:
  • 2.24: huc se provecti deserto in litore condunt;
  • 2.25: nos abiisse rati et vento petiisse Mycenas.
  • 2.26: ergo omnis longo solvit se Teucria luctu;
  • 2.27: panduntur portae, iuvat ire et Dorica castra
  • 2.28: desertosque videre locos litusque relictum:
  • 2.29: hic Dolopum manus, hic saevus tendebat Achilles;
  • 2.30: classibus hic locus, hic acie certare solebant.
  • 2.31: pars stupet innuptae donum exitiale Minervae
  • 2.32: et molem mirantur equi; primusque Thymoetes
  • 2.33: duci intra muros hortatur et arce locari,
  • 2.34: sive dolo seu iam Troiae sic fata ferebant.
  • 2.35: at Capys, et quorum melior sententia menti,
  • 2.36: aut pelago Danaum insidias suspectaque dona
  • 2.37: praecipitare iubent subiectisque urere flammis,
  • 2.38: aut terebrare cavas uteri et temptare latebras.
  • 2.39: scinditur incertum studia in contraria vulgus.
  • 2.40: Primus ibi ante omnis magna comitante caterva
  • 2.41: Laocoon ardens summa decurrit ab arce,
  • 2.42: et procul «o miseri, quae tanta insania, cives?
  • 2.43: creditis avectos hostis? aut ulla putatis
  • 2.44: dona carere dolis Danaum? sic notus Ulixes?
  • 2.45: aut hoc inclusi ligno occultantur Achivi,
  • 2.46: aut haec in nostros fabricata est machina muros,
  • 2.47: inspectura domos venturaque desuper urbi,
  • 2.48: aut aliquis latet error; equo ne credite, Teucri.
  • 2.49: quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentis.»
  • 2.50: sic fatus validis ingentem viribus hastam
  • 2.51: in latus inque feri curvam compagibus alvum
  • 2.52: contorsit. stetit illa tremens, uteroque recusso
  • 2.53: insonuere cavae gemitumque dedere cavernae.
  • 2.54: et, si fata deum, si mens non laeva fuisset,
  • 2.55: impulerat ferro Argolicas foedare latebras,
  • 2.56: Troiaque nunc staret, Priamique arx alta maneres.
  • 2.57: Ecce, manus iuvenem interea post terga revinctum
  • 2.58: pastores magno ad regem clamore trahebant
  • 2.59: Dardanidae, qui se ignotum venientibus ultro,
  • 2.60: hoc ipsum ut strueret Troiamque aperiret Achivis,
  • 2.61: obtulerat, fidens animi atque in utrumque paratus,
  • 2.62: seu versare dolos seu certae occumbere morti.
  • 2.63: undique visendi studio Troiana iuventus
  • 2.64: circumfusa ruit certantque inludere capto.
  • 2.65: accipe nunc Danaum insidias et crimine ab uno
  • 2.66: disce omnis.
  • 2.67: Namque ut conspectu in medio turbatus, inermis
  • 2.68: constitit atque oculis Phrygia agmina circumspexit,
  • 2.69: «heu, quae nunc tellus,» inquit, «quae me aequora possunt
  • 2.70: accipere? aut quid iam misero mihi denique restat,
  • 2.71: cui neque apud Danaos usquam locus, et super ipsi
  • 2.72: Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt?»
  • 2.73: quo gemitu conversi animi compressus et omnis
  • 2.74: impetus. hortamur fari quo sanguine cretus,
  • 2.75: quidve ferat; memoret quae sit fiducia capto.
  • 2.76: [Ille haec deposita tandem formidine fatur:]
  • 2.77: «Cuncta equidem tibi, rex, fuerit quodcumque, fatebor
  • 2.78: vera,» inquit; «neque me Argolica de gente negabo.
  • 2.79: hoc primum; nec, si miserum Fortuna Sinonem
  • 2.80: finxit, vanum etiam mendacemque improba finget.
  • 2.81: fando aliquod si forte tuas pervenit ad auris
  • 2.82: Belidae nomen Palamedis et incluta fama
  • 2.83: gloria, quem falsa sub proditione Pelasgi
  • 2.84: insontem infando indicio, quia bella vetabat,
  • 2.85: demisere neci, nunc cassum lumine lugent:
  • 2.86: illi me comitem et consanguinitate propinquum
  • 2.87: pauper in arma pater primis huc misit ab annis.
  • 2.88: dum stabat regno incolumis regumque vigebat
  • 2.89: conciliis, et nos aliquod nomenque decusque
  • 2.90: gessimus. invidia postquam pellacis Ulixi
  • 2.91: (haud ignota loquor) superis concessit ab oris,
  • 2.92: adflictus vitam in tenebris luctuque trahebam
  • 2.93: et casum insontis mecum indignabar amici.
  • 2.94: nec tacui demens et me, fors si qua tulisset,
  • 2.95: si patrios umquam remeassem victor ad Argos,
  • 2.96: promisi ultorem et verbis odia aspera movi.
  • 2.97: hinc mihi prima mali labes, hinc semper Ulixes
  • 2.98: criminibus terrere novis, hinc spargere voces
  • 2.99: in vulgum ambiguas et quaerere conscius arma.
  • 2.100: nec requievit enim, donec Calchante ministro -
  • 2.101: sed quid ego haec autem nequiquam ingrata revolvo,
  • 2.102: quidve moror? si omnis uno ordine habetis Achivos,
  • 2.103: idque audire sat est, iamdudum sumite poenas:
  • 2.104: hoc Ithacus velit et magno mercentur Atridae.»
  • 2.105: Tum vero ardemus scitari et quaerere causas,
  • 2.106: ignari scelerum tantorum artisque Pelasgae.
  • 2.107: prosequitur pavitans et ficto pectore fatur:
  • 2.108: «Saepe fugam Danai Troia cupiere relicta
  • 2.109: moliri et longo fessi discedere bello;
  • 2.110: fecissentque utinam! saepe illos aspera ponti
  • 2.111: interclusit hiems et terruit Auster euntis.
  • 2.112: praecipue cum iam hic trabibus contextus acernis
  • 2.113: staret equus, toto sonuerunt aethere nimbi.
  • 2.114: suspensi Eurypylum scitatum oracula Phoebi
  • 2.115: mittimus, isque adytis haec tristia dicta reportat:
  • 2.116: sanguine placastis ventos et virgine caesa,
  • 2.117: cum primum Iliacas, Danai, venistis ad oras;
  • 2.118: sanguine quaerendi reditus animaque litandum
  • 2.119: Argolica. vulgi quae vox ut venit ad auris,
  • 2.120: obstipuere animi gelidusque per ima cucurrit
  • 2.121: ossa tremor, cui fata parent, quem poscat Apollo.
  • 2.122: hic Ithacus vatem magno Calchanta tumultu
  • 2.123: protrahit in medios; quae sint ea numina divum
  • 2.124: flagitat. et mihi iam multi crudele canebant
  • 2.125: artificis scelus, et taciti ventura videbant.
  • 2.126: bis quinos silet ille dies tectusque recusat
  • 2.127: prodere voce sua quemquam aut opponere morti.
  • 2.128: vix tandem, magnis Ithaci clamoribus actus,
  • 2.129: composito rumpit vocem et me destinat arae.
  • 2.130: adsensere omnes et, quae sibi quisque timebat,
  • 2.131: unius in miseri exitium conversa tulere.
  • 2.132: iamque dies infanda aderat; mihi sacra parari
  • 2.133: et salsae fruges et circum tempora vittae.
  • 2.134: eripui, fateor, leto me et vincula rupi,
  • 2.135: limosoque lacu per noctem obscurus in ulva
  • 2.136: delitui dum vela darent, si forte dedissent.
  • 2.137: nec mihi iam patriam antiquam spes ulla videndi
  • 2.138: nec dulcis natos exoptatumque parentem,
  • 2.139: quos illi fors et poenas ob nostra reposcent
  • 2.140: effugia, et culpam hanc miserorum morte piabunt.
  • 2.141: quod te per superos et conscia numina veri,
  • 2.142: per si qua est quae restet adhuc mortalibus usquam
  • 2.143: intemerata fides, oro, miserere laborum
  • 2.144: tantorum, miserere animi non digna ferentis.»
  • 2.145: His lacrimis vitam damus et miserescimus ultro.
  • 2.146: ipse viro primus manicas atque arta levari
  • 2.147: vincla iubet Priamus dictisque ita fatur amicis:
  • 2.148: «quisquis es, amissos hinc iam obliviscere Graios
  • 2.149: (noster eris) mihique haec edissere vera roganti:
  • 2.150: quo molem hanc immanis equi statuere? quis auctor?
  • 2.151: quidve petunt? quae religio? aut quae machina belli?»
  • 2.152: dixerat. ille dolis instructus et arte Pelasga
  • 2.153: sustulit exutas vinclis ad sidera palmas:
  • 2.154: «vos, aeterni ignes, et non violabile vestrum
  • 2.155: testor numen,» ait, «vos arae ensesque nefandi,
  • 2.156: quos fugi, vittaeque deum, quas hostia gessi:
  • 2.157: fas mihi Graiorum sacrata resolvere iura,
  • 2.158: fas odisse viros atque omnia ferre sub auras,
  • 2.159: si qua tegunt, teneor patriae nec legibus ullis.
  • 2.160: tu modo promissis maneas servataque serves
  • 2.161: Troia fidem, si vera feram, si magna rependam.
  • 2.162: omnis spes Danaum et coepti fiducia belli
  • 2.163: Palladis auxiliis semper stetit. impius ex quo
  • 2.164: Tydides sed enim scelerumque inventor Ulixes,
  • 2.165: fatale adgressi sacrato avellere templo
  • 2.166: Palladium caesis summae custodibus arcis,
  • 2.167: corripuere sacram effigiem manibusque cruentis
  • 2.168: virgineas ausi divae contingere vittas,
  • 2.169: ex illo fluere ac retro sublapsa referri
  • 2.170: spes Danaum, fractae vires, aversa deae mens.
  • 2.171: nec dubiis ea signa dedit Tritonia monstris.
  • 2.172: vix positum castris simulacrum: arsere coruscae
  • 2.173: luminibus flammae arrectis, salsusque per artus
  • 2.174: sudor iit, terque ipsa solo (mirabile dictu)
  • 2.175: emicuit parmamque ferens hastamque trementem.
  • 2.176: extemplo temptanda fuga canit aequora Calchas,
  • 2.177: nec posse Argolicis exscindi Pergama telis
  • 2.178: omina ni repetant Argis numenque reducant
  • 2.179: quod pelago et curvis secum avexere carinis.
  • 2.180: et nunc quod patrias vento petiere Mycenas,
  • 2.181: arma deosque parant comites pelagoque remenso
  • 2.182: improvisi aderunt; ita digerit omina Calchas.
  • 2.183: hanc pro Palladio moniti, pro numine laeso
  • 2.184: effigiem statuere, nefas quae triste piaret.
  • 2.185: hanc tamen immensam Calchas attollere molem
  • 2.186: roboribus textis caeloque educere iussit,
  • 2.187: ne recipi portis aut duci in moenia posset,
  • 2.188: neu populum antiqua sub religione tueri.
  • 2.189: nam si vestra manus violasset dona Minervae,
  • 2.190: tum magnum exitium (quod di prius omen in ipsum
  • 2.191: convertant!) Priami imperio Phrygibusque futurum;
  • 2.192: sin manibus vestris vestram ascendisset in urbem,
  • 2.193: ultro Asiam magno Pelopea ad moenia bello
  • 2.194: venturam, et nostros ea fata manere nepotes.»
  • 2.195: Talibus insidiis periurique arte Sinonis
  • 2.196: credita res, captique dolis lacrimisque coactis
  • 2.197: quos neque Tydides nec Larisaeus Achilles,
  • 2.198: non anni domuere decem, non mille carinae.
  • 2.199: Hic aliud maius miseris multoque tremendum
  • 2.200: obicitur magis atque improvida pectora turbat.
  • 2.201: Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos,
  • 2.202: sollemnis taurum ingentem mactabat ad aras.
  • 2.203: ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta
  • 2.204: (horresco referens) immensis orbibus angues
  • 2.205: incumbunt pelago pariterque ad litora tendunt;
  • 2.206: pectora quorum inter fluctus arrecta iubaeque
  • 2.207: sanguineae superant undas, pars cetera pontum
  • 2.208: pone legit sinuatque immensa volumine terga.
  • 2.209: fit sonitus spumante salo; iamque arva tenebant
  • 2.210: ardentisque oculos suffecti sanguine et igni
  • 2.211: sibila lambebant linguis vibrantibus ora.
  • 2.212: diffugimus visu exsangues. illi agmine certo
  • 2.213: Laocoonta petunt; et primum parva duorum
  • 2.214: corpora natorum serpens amplexus uterque
  • 2.215: implicat et miseros morsu depascitur artus;
  • 2.216: post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem
  • 2.217: corripiunt spirisque ligant ingentibus; et iam
  • 2.218: bis medium amplexi, bis collo squamea circum
  • 2.219: terga dati superant capite et cervicibus altis.
  • 2.220: ille simul manibus tendit divellere nodos
  • 2.221: perfusus sanie vittas atroque veneno,
  • 2.222: clamores simul horrendos ad sidera tollit:
  • 2.223: qualis mugitus, fugit cum saucius aram
  • 2.224: taurus et incertam excussit cervice securim.
  • 2.225: at gemini lapsu delubra ad summa dracones
  • 2.226: effugiunt saevaeque petunt Tritonidis arcem,
  • 2.227: sub pedibusque deae clipeique sub orbe teguntur.
  • 2.228: tum vero tremefacta novus per pectora cunctis
  • 2.229: insinuat pavor, et scelus expendisse merentem
  • 2.230: Laocoonta ferunt, sacrum qui cuspide robur
  • 2.231: laeserit et tergo sceleratam intorserit hastam.
  • 2.232: ducendum ad sedes simulacrum orandaque divae
  • 2.233: numina conclamant.
  • 2.234: Dividimus muros et moenia pandimus urbis.
  • 2.235: accingunt omnes operi pedibusque rotarum
  • 2.236: subiciunt lapsus, et stuppea vincula collo
  • 2.237: intendunt; scandit fatalis machina muros
  • 2.238: feta armis. pueri circum innuptaeque puellae
  • 2.239: sacra canunt funemque manu contingere gaudent;
  • 2.240: illa subit mediaeque minans inlabitur urbi.
  • 2.241: o patria, o divum domus Ilium et incluta bello
  • 2.242: moenia Dardanidum! quater ipso in limine portae
  • 2.243: substitit atque utero sonitum quater arma dedere;
  • 2.244: instamus tamen immemores caecique furore
  • 2.245: et monstrum infelix sacrata sistimus arce.
  • 2.246: tunc etiam fatis aperit Cassandra futuris
  • 2.247: ora dei iussu non umquam credita Teucris.
  • 2.248: nos delubra deum miseri, quibus ultimus esset
  • 2.249: ille dies, festa velamus fronde per urbem.
  • 2.250: Vertitur interea caelum et ruit Oceano nox
  • 2.251: involvens umbra magna terramque polumque
  • 2.252: Myrmidonumque dolos; fusi per moenia Teucri
  • 2.253: conticuere; sopor fessos complectitur artus.
  • 2.254: et iam Argiva phalanx instructis navibus ibat
  • 2.255: a Tenedo tacitae per amica silentia lunae
  • 2.256: litora nota petens, flammas cum regia puppis
  • 2.257: extulerat, fatisque deum defensus iniquis
  • 2.258: inclusos utero Danaos et pinea furtim
  • 2.259: laxat claustra Sinon. illos patefactus ad auras
  • 2.260: reddit equus laetique cavo se robore promunt
  • 2.261: Thessandrus Sthenelusque duces et dirus Ulixes,
  • 2.262: demissum lapsi per funem, Acamasque Thoasque
  • 2.263: Pelidesque Neoptolemus primusque Machaon
  • 2.264: et Menelaus et ipse doli fabricator Epeos.
  • 2.265: invadunt urbem somno vinoque sepultam;
  • 2.266: caeduntur vigiles, portisque patentibus omnis
  • 2.267: accipiunt socios atque agmina conscia iungunt.
  • 2.268: Tempus erat quo prima quies mortalibus aegris
  • 2.269: incipit et dono divum gratissima serpit.
  • 2.270: in somnis, ecce, ante oculos maestissimus Hector
  • 2.271: visus adesse mihi largosque effundere fletus,
  • 2.272: raptatus bigis ut quondam, aterque cruento
  • 2.273: pulvere perque pedes traiectus lora tumentis.
  • 2.274: ei mihi, qualis erat, quantum mutatus ab illo
  • 2.275: Hectore qui redit exuvias indutus Achilli
  • 2.276: vel Danaum Phrygios iaculatus puppibus ignis!
  • 2.277: squalentem barbam et concretos sanguine crinis
  • 2.278: vulneraque illa gerens, quae circum plurima muros
  • 2.279: accepit patrios. ultro flens ipse videbar
  • 2.280: compellare virum et maestas expromere voces:
  • 2.281: «o lux Dardaniae, spes o fidissima Teucrum,
  • 2.282: quae tantae tenuere morae? quibus Hector ab oris
  • 2.283: exspectate venis? ut te post multa tuorum
  • 2.284: funera, post varios hominumque urbisque labores
  • 2.285: defessi aspicimus! quae causa indigna serenos
  • 2.286: foedavit vultus? aut cur haec vulnera cerno?»
  • 2.287: ille nihil, nec me quaerentem vana moratur,
  • 2.288: sed graviter gemitus imo de pectore ducens,
  • 2.289: «heu fuge, nate dea, teque his» ait «eripe flammis.
  • 2.290: hostis habet muros; ruit alto a culmine Troia.
1) [26] Inferno 26.58-63 +     Aeneid 2.162-170
  • 58: e dentro da la lor fiamma si geme
  • 59: l'agguato del caval che fé la porta
  • 60: onde uscì de' Romani il gentil seme.
  • 61: Piangevisi entro l'arte per che, morta,
  • 62: Deidamìa ancor si duol d'Achille,
  • 63: e del Palladio pena vi si porta».
  • 2.162: omnis spes Danaum et coepti fiducia belli
  • 2.163: Palladis auxiliis semper stetit. impius ex quo
  • 2.164: Tydides sed enim scelerumque inventor Ulixes,
  • 2.165: fatale adgressi sacrato avellere templo
  • 2.166: Palladium caesis summae custodibus arcis,
  • 2.167: corripuere sacram effigiem manibusque cruentis
  • 2.168: virgineas ausi divae contingere vittas,
  • 2.169: ex illo fluere ac retro sublapsa referri
  • 2.170: spes Danaum, fractae vires, aversa deae mens.
1) [26] Inferno 26.79-84 +     Aeneid 4.317-317
  • 79: «O voi che siete due dentro ad un foco,
  • 80: s'io meritai di voi mentre ch'io vissi,
  • 81: s'io meritai di voi assai o poco
  • 82: quando nel mondo li alti versi scrissi,
  • 83: non vi movete; ma l'un di voi dica
  • 84: dove, per lui, perduto a morir gissi».
  • 4.317: si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam
1) [26] Inferno 26.90-93 +     Aeneid 7.1-4
  • 90: gittò voce di fuori, e disse: «Quando
  • 91: mi diparti' da Circe, che sottrasse
  • 92: me più d'un anno là presso a Gaeta,
  • 93: prima che sì Enea la nomasse,
  • 7.1: Tu quoque litoribus nostris, Aeneia nutrix,
  • 7.2: aeternam moriens famam, Caieta, dedisti;
  • 7.3: et nunc servat honos sedem tuus, ossaque nomen
  • 7.4: Hesperia in magna, si qua est ea gloria, signat.
1) [26] Inferno 26.90-93 +     Aeneid 7.10-20
  • 90: gittò voce di fuori, e disse: «Quando
  • 91: mi diparti' da Circe, che sottrasse
  • 92: me più d'un anno là presso a Gaeta,
  • 93: prima che sì Enea la nomasse,
  • 7.10: proxima Circaeae raduntur litora terrae,
  • 7.11: dives inaccessos ubi Solis filia lucos
  • 7.12: adsiduo resonat cantu, tectisque superbis
  • 7.13: urit odoratam nocturna in lumina cedrum
  • 7.14: arguto tenuis percurrens pectine telas.
  • 7.15: hinc exaudiri gemitus iraeque leonum
  • 7.16: vincla recusantum et sera sub nocte rudentum,
  • 7.17: saetigerique sues atque in praesepibus ursi
  • 7.18: saevire ac formae magnorum ululare luporum,
  • 7.19: quos hominum ex facie dea saeva potentibus herbis
  • 7.20: induerat Circe in vultus ac terga ferarum.
1) [26] Inferno 26.90-93 +     Aeneid 7.189-191
  • 90: gittò voce di fuori, e disse: «Quando
  • 91: mi diparti' da Circe, che sottrasse
  • 92: me più d'un anno là presso a Gaeta,
  • 93: prima che sì Enea la nomasse,
  • 7.189: Picus, equum domitor, quem capta cupidine coniunx
  • 7.190: aurea percussum virga versumque venenis
  • 7.191: fecit avem Circe sparsitque coloribus alas.
1) [26] Inferno 26.92-93 +     Aeneid 7.1-2
  • 92: me più d'un anno là presso a Gaeta,
  • 93: prima che sì Enea la nomasse,
  • 7.1: Tu quoque litoribus nostris, Aeneia nutrix,
  • 7.2: aeternam moriens famam, Caieta, dedisti;
1) [26] Inferno 26.94-96 +     Aeneid 2.137-138
  • 94: né dolcezza di figlio, né la pieta
  • 95: del vecchio padre, né 'l debito amore
  • 96: lo qual dovea Penelopé far lieta,
  • 2.137: nec mihi iam patriam antiquam spes ulla videndi
  • 2.138: nec dulcis natos exoptatumque parentem,
1) [26] Inferno 26.94-96 +     Aeneid 2.588-600
  • 94: né dolcezza di figlio, né la pieta
  • 95: del vecchio padre, né 'l debito amore
  • 96: lo qual dovea Penelopé far lieta,
  • 2.588: talia iactabam et furiata mente ferebar,]
  • 2.589: cum mihi se, non ante oculis tam clara, videndam
  • 2.590: obtulit et pura per noctem in luce refulsit
  • 2.591: alma parens, confessa deam qualisque videri
  • 2.592: caelicolis et quanta solet, dextraque prehensum
  • 2.593: continuit roseoque haec insuper addidit ore:
  • 2.594: «nate, quis indomitas tantus dolor excitat iras?
  • 2.595: quid furis? aut quonam nostri tibi cura recessit?
  • 2.596: non prius aspicies ubi fessum aetate parentem
  • 2.597: liqueris Anchisen, superet coniunxne Creusa
  • 2.598: Ascaniusque puer? quos omnis undique Graiae
  • 2.599: circum errant acies et, ni mea cura resistat,
  • 2.600: iam flammae tulerint inimicus et hauserit ensis.
1) [26] Inferno 26.94-96 +     Aeneid 2.675-678
  • 94: né dolcezza di figlio, né la pieta
  • 95: del vecchio padre, né 'l debito amore
  • 96: lo qual dovea Penelopé far lieta,
  • 2.675: «si periturus abis, et nos rape in omnia tecum;
  • 2.676: sin aliquam expertus sumptis spem ponis in armis,
  • 2.677: hanc primum tutare domum. cui parvus Iulus,
  • 2.678: cui pater et coniunx quondam tua dicta relinquor?»
1) [26] Inferno 26.100-100 +     Georgics 4.528-528
  • 100: ma misi me per l'alto mare aperto
  • 16.528: Haec Proteus, et se iactu dedit aequor in altum,
1) [26] Inferno 26.112-120 +     Aeneid 1.198-203
  • 112: O frati, dissi "che per cento milia
  • 113: perigli siete giunti a l'occidente,
  • 114: a questa tanto picciola vigilia
  • 115: d'i nostri sensi ch'é del rimanente,
  • 116: non vogliate negar l'esperienza,
  • 117: di retro al sol, del mondo sanza gente.
  • 118: Considerate la vostra semenza:
  • 119: fatti non foste a viver come bruti,
  • 120: ma per seguir virtute e canoscenza".
  • 1.198: «O socii (neque enim ignari sumus ante malorum),
  • 1.199: o passi graviora, dabit deus his quoque finem.
  • 1.200: vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantis
  • 1.201: accestis scopulos, vos et Cyclopia saxa
  • 1.202: experti: revocate animos maestumque timorem
  • 1.203: mittite; forsan et haec olim meminisse iuvabit.
1) [26] Inferno 26.125-125 +     Aeneid 3.520-520
  • 125: de' remi facemmo ali al folle volo,
  • 3.520: temptamusque viam et velorum pandimus alas.
1) [26] Inferno 26.125-125 +     Aeneid 6.19-19
  • 125: de' remi facemmo ali al folle volo,
  • 6.19: remigium alarum posuitque immania templa.
1) [26] Inferno 26.133-134 +     Aeneid 3.522-522
  • 133: quando n'apparve una montagna, bruna
  • 134: per la distanza, e parvemi alta tanto
  • 3.522: cum procul obscuros collis humilemque videmus
1) [26] Inferno 26.139-142 +     Aeneid 1.116-117
  • 139: Tre volte il fé girar con tutte l'acque;
  • 140: a la quarta levar la poppa in suso
  • 141: e la prora ire in giù, com'altrui piacque,
  • 142: infin che 'l mar fu sovra noi richiuso».
  • 1.116: volvitur in caput, ast illam ter fluctus ibidem
  • 1.117: torquet agens circum et rapidus vorat aequore vertex.
1) [28] Inferno 28.1-6 +     Aeneid 6.625-627
  • 1: Chi poria mai pur con parole sciolte
  • 2: dicer del sangue e de le piaghe a pieno
  • 3: ch'i' ora vidi, per narrar più volte?
  • 4: Ogne lingua per certo verria meno
  • 5: per lo nostro sermone e per la mente
  • 6: c'hanno a tanto comprender poco seno.
  • 6.625: non, mihi si linguae centum sint oraque centum,
  • 6.626: ferrea vox, omnis scelerum comprendere formas,
  • 6.627: omnia poenarum percurrere nomina possim.»
1) [28] Inferno 28.15-15 +     Aeneid 12.36-36
  • 15: e l'altra il cui ossame ancor s'accoglie
  • 12.36: sanguine adhuc campique ingentes ossibus albent.
1) [28] Inferno 28.19-21 +     Aeneid 2.361-362
  • 19: e qual forato suo membro e qual mozzo
  • 20: mostrasse, d'aequar sarebbe nulla
  • 21: il modo de la nona bolgia sozzo.
  • 2.361: quis cladem illius noctis, quis funera fando
  • 2.362: explicet aut possit lacrimis aequare labores?
1) [28] Inferno 28.28-28 +     Aeneid 1.495-495
  • 28: Mentre che tutto in lui veder m'attacco,
  • 1.495: dum stupet obtutuque haeret defixus in uno,
1) [28] Inferno 28.61-62 +     Aeneid 6.547-547
  • 61: Poi che l'un pié per girsene sospese,
  • 62: Maometto mi disse esta parola;
  • 6.547: tantum effatus, et in verbo vestigia torsit.
1) [28] Inferno 28.65-65 +     Aeneid 6.494-497
  • 65: e tronco 'l naso infin sotto le ciglia,
  • 6.494: Atque hic Priamiden laniatum corpore toto
  • 6.495: Deiphobum videt et lacerum crudeliter ora,
  • 6.496: ora manusque ambas, populataque tempora raptis
  • 6.497: auribus et truncas inhonesto vulnere naris.
1) [28] Inferno 28.67-67 +     Aeneid 6.487-487
  • 67: ristato a riguardar per maraviglia
  • 6.487: nec vidisse semel satis est; iuvat usque morari
1) [28] Inferno 28.78-78 +     Aeneid 1.392-392
  • 78: che, se l'antiveder qui non é vano,
  • 1.392: ni frustra augurium vani docuere parentes.
1) [28] Inferno 28.82-84 +     Aeneid 2.78-78
  • 82: Tra l'isola di Cipri e di Maiolica
  • 83: non vide mai sì gran fallo Nettuno,
  • 84: non da pirate, non da gente argolica.
  • 2.78: vera,» inquit; «neque me Argolica de gente negabo.
1) [29] Inferno 29.1-1 +     Aeneid 6.539-539
  • 1: La molta gente e le diverse piaghe
  • 6.539: «nox ruit, Aenea; nos flendo ducimus horas.
1) [29] Inferno 29.10-12 +     Aeneid 6.538-538
  • 10: E già la luna é sotto i nostri piedi:
  • 11: lo tempo é poco omai che n'é concesso,
  • 12: e altro é da veder che tu non vedi».
  • 6.538: sed comes admonuit breviterque adfata Sibylla est:
1) [29] Inferno 29.31-36 +     Aeneid 6.450-476
  • 31: «O duca mio, la violenta morte
  • 32: che non li é vendicata ancor», diss'io,
  • 33: «per alcun che de l'onta sia consorte,
  • 34: fece lui disdegnoso; ond'el sen gio
  • 35: sanza parlarmi, sì com'io estimo:
  • 36: e in ciò m'ha el fatto a sé più pio».
  • 6.450: inter quas Phoenissa recens a vulnere Dido
  • 6.451: errabat silva in magna; quam Troius heros
  • 6.452: ut primum iuxta stetit agnovitque per umbras
  • 6.453: obscuram, qualem primo qui surgere mense
  • 6.454: aut videt aut vidisse putat per nubila lunam,
  • 6.455: demisit lacrimas dulcique adfatus amore est:
  • 6.456: «infelix Dido, verus mihi nuntius ergo
  • 6.457: venerat exstinctam ferroque extrema secutam?
  • 6.458: funeris heu tibi causa fui? per sidera iuro,
  • 6.459: per superos et si qua fides tellure sub ima est,
  • 6.460: invitus, regina, tuo de litore cessi.
  • 6.461: sed me iussa deum, quae nunc has ire per umbras,
  • 6.462: per loca senta situ cogunt noctemque profundam,
  • 6.463: imperiis egere suis; nec credere quivi
  • 6.464: hunc tantum tibi me discessu ferre dolorem.
  • 6.465: siste gradum teque aspectu ne subtrahe nostro.
  • 6.466: quem fugis? extremum fato quod te adloquor hoc est.»
  • 6.467: talibus Aeneas ardentem et torva tuentem
  • 6.468: lenibat dictis animum lacrimasque ciebat.
  • 6.469: illa solo fixos oculos aversa tenebat
  • 6.470: nec magis incepto vultum sermone movetur
  • 6.471: quam si dura silex aut stet Marpesia cautes.
  • 6.472: tandem corripuit sese atque inimica refugit
  • 6.473: in nemus umbriferum, coniunx ubi pristinus illi
  • 6.474: respondet curis aequatque Sychaeus amorem.
  • 6.475: nec minus Aeneas casu percussus iniquo
  • 6.476: prosequitur lacrimis longe et miseratur euntem.
1) [30] Inferno 30.15-15 +     Aeneid 11.104-104
  • 15: sì che 'nsieme col regno il re fu casso,
  • 11.104: nullum cum victis certamen et aethere cassis;
1) [30] Inferno 30.25-25 +     Aeneid 6.401-401
  • 25: quant'io vidi in due ombre smorte e nude,
  • 6.401: aeternum latrans exsanguis terreat umbras,
1) [30] Inferno 30.66-66 +     Aeneid 10.42-42
  • 66: faccendo i lor canali freddi e molli,
  • 10.42: nil super imperio moveor. speravimus ista,
1) [30] Inferno 30.98-98 +     Aeneid 2.148-149
  • 98: l'altr'é 'l falso Sinon greco di Troia:
  • 2.148: «quisquis es, amissos hinc iam obliviscere Graios
  • 2.149: (noster eris) mihique haec edissere vera roganti:
1) [30] Inferno 30.114-114 +     Aeneid 2.149-149
  • 114: là 've del ver fosti a Troia richesto».
  • 2.149: (noster eris) mihique haec edissere vera roganti:
1) [30] Inferno 30.118-118 +     Aeneid 2.152-159
  • 118: «Ricorditi, spergiuro, del cavallo»,
  • 2.152: dixerat. ille dolis instructus et arte Pelasga
  • 2.153: sustulit exutas vinclis ad sidera palmas:
  • 2.154: «vos, aeterni ignes, et non violabile vestrum
  • 2.155: testor numen,» ait, «vos arae ensesque nefandi,
  • 2.156: quos fugi, vittaeque deum, quas hostia gessi:
  • 2.157: fas mihi Graiorum sacrata resolvere iura,
  • 2.158: fas odisse viros atque omnia ferre sub auras,
  • 2.159: si qua tegunt, teneor patriae nec legibus ullis.
1) [30] Inferno 30.120-120 TBD ...
  • 120: «e sieti reo che tutto il mondo sallo!».
  • ...: …
1) [31] Inferno 31.31-32 +     Aeneid 6.580-581
  • 31: sappi che non son torri, ma giganti,
  • 32: e son nel pozzo intorno da la ripa
  • 6.580: hic genus antiquum Terrae, Titania pubes,
  • 6.581: fulmine deiecti fundo volvuntur in imo.
1) [31] Inferno 31.44-45 +     Aeneid 6.582-582
  • 44: li orribili giganti, cui minaccia
  • 45: Giove del cielo ancora quando tuona.
  • 6.582: hic et Aloidas geminos immania vidi
1) [31] Inferno 31.97-105 +     Aeneid 10.565-567
  • 97: E io a lui: «S'esser puote, io vorrei
  • 98: che de lo smisurato Briareo
  • 99: esperienza avesser li occhi miei».
  • 100: Ond'ei rispuose: «Tu vedrai Anteo
  • 101: presso di qui che parla ed é disciolto,
  • 102: che ne porrà nel fondo d'ogne reo.
  • 103: Quel che tu vuo' veder, più là é molto,
  • 104: ed é legato e fatto come questo,
  • 105: salvo che più feroce par nel volto».
  • 10.565: Aegaeon qualis, centum cui bracchia dicunt
  • 10.566: centenasque manus, quinquaginta oribus ignem
  • 10.567: pectoribusque arsisse, Iovis cum fulmina contra
1) [31] Inferno 31.98-98 +     Aeneid 10.565-568
  • 98: che de lo smisurato Briareo
  • 10.565: Aegaeon qualis, centum cui bracchia dicunt
  • 10.566: centenasque manus, quinquaginta oribus ignem
  • 10.567: pectoribusque arsisse, Iovis cum fulmina contra
  • 10.568: tot paribus streperet clipeis, tot stringeret ensis:
1) [31] Inferno 31.115-124 +     Aeneid 6.595-600
  • 115: «O tu che ne la fortunata valle
  • 116: che fece Scipion di gloria reda,
  • 117: quand'Anibàl co' suoi diede le spalle,
  • 118: recasti già mille leon per preda,
  • 119: e che, se fossi stato a l'alta guerra
  • 120: de'tuoi fratelli, ancor par che si creda
  • 121: ch'avrebber vinto i figli de la terra;
  • 122: mettine giù, e non ten vegna schifo,
  • 123: dove Cocito la freddura serra.
  • 124: Non ci fare ire a Tizio né a Tifo:
  • 6.595: nec non et Tityon, Terrae omniparentis alumnum,
  • 6.596: cernere erat, per tota novem cui iugera corpus
  • 6.597: porrigitur, rostroque immanis vultur obunco
  • 6.598: immortale iecur tondens fecundaque poenis
  • 6.599: viscera rimaturque epulis habitatque sub alto
  • 6.600: pectore, nec fibris requies datur ulla renatis.
1) [31] Inferno 31.115-124 +     Aeneid 10.561-561
  • 115: «O tu che ne la fortunata valle
  • 116: che fece Scipion di gloria reda,
  • 117: quand'Anibàl co' suoi diede le spalle,
  • 118: recasti già mille leon per preda,
  • 119: e che, se fossi stato a l'alta guerra
  • 120: de'tuoi fratelli, ancor par che si creda
  • 121: ch'avrebber vinto i figli de la terra;
  • 122: mettine giù, e non ten vegna schifo,
  • 123: dove Cocito la freddura serra.
  • 124: Non ci fare ire a Tizio né a Tifo:
  • 10.561: protinus Antaeum et Lucam, prima agmina Turni,
1) [32] Inferno 32.50-51 +     Georgics 2.526-526
  • 50: forte così; ond'ei come due becchi
  • 51: cozzaro insieme, tanta ira li vinse.
  • 14.526: inter se aduersis luctantur cornibus haedi.
1) [32] Inferno 32.88-88 +     Aeneid 1.242-242
  • 88: «Or tu chi se' che vai per l'Antenora,
  • 1.242: Antenor potuit mediis elapsus Achivis
1) [33] Inferno 33.4-6 +     Aeneid 1.209-209
  • 4: Poi cominciò: «Tu vuo' ch'io rinovelli
  • 5: disperato dolor che 'l cor mi preme
  • 6: già pur pensando, pria ch'io ne favelli.
  • 1.209: spem vultu simulat, premit altum corde dolorem.
1) [33] Inferno 33.4-9 +     Aeneid 2.3-8
  • 4: Poi cominciò: «Tu vuo' ch'io rinovelli
  • 5: disperato dolor che 'l cor mi preme
  • 6: già pur pensando, pria ch'io ne favelli.
  • 7: Ma se le mie parole esser dien seme
  • 8: che frutti infamia al traditor ch'i' rodo,
  • 9: parlar e lagrimar vedrai insieme.
  • 2.3: Infandum, regina, iubes renovare dolorem,
  • 2.4: Troianas ut opes et lamentabile regnum
  • 2.5: eruerint Danai, quaeque ipse miserrima vidi
  • 2.6: et quorum pars magna fui. quis talia fando
  • 2.7: Myrmidonum Dolopumve aut duri miles Ulixi
  • 2.8: temperet a lacrimis? et iam nox umida caelo
1) [33] Inferno 33.9-9 +     Aeneid 2.6-8
  • 9: parlar e lagrimar vedrai insieme.
  • 2.6: et quorum pars magna fui. quis talia fando
  • 2.7: Myrmidonum Dolopumve aut duri miles Ulixi
  • 2.8: temperet a lacrimis? et iam nox umida caelo
1) [33] Inferno 33.66-66 +     Aeneid 10.675-676
  • 66: ahi dura terra, perché non t'apristi?
  • 10.675: accipio? quid ago? aut quae iam satis ima dehiscat
  • 10.676: terra mihi? vos o potius miserescite, venti;
1) [33] Inferno 33.66-66 +     Aeneid 12.883-884
  • 66: ahi dura terra, perché non t'apristi?
  • 12.883: te sine, frater, erit? o quae satis ima dehiscat
  • 12.884: terra mihi, Manisque deam demittat ad imos?»
1) [33] Inferno 33.68-68 +     Aeneid 2.515-517
  • 68: Gaddo mi si gittò disteso a' piedi,
  • 2.515: hic Hecuba et natae nequiquam altaria circum,
  • 2.516: praecipites atra ceu tempestate columbae,
  • 2.517: condensae et divum amplexae simulacra sedebant.
1) [34] Inferno 34.1-1 +     Aeneid 2.204-204
  • 1: «Vexilla regis prodeunt inferni
  • 2.204: (horresco referens) immensis orbibus angues
1) [34] Inferno 34.10-10 +     Aeneid 2.204-204
  • 10: Già era, e con paura il metto in metro,
  • 2.204: (horresco referens) immensis orbibus angues
1) [34] Inferno 34.20-21 +     Aeneid 6.127-127
  • 20: «Ecco Dite», dicendo, «ed ecco il loco
  • 21: ove convien che di fortezza t'armi».
  • 6.127: noctes atque dies patet atri ianua Ditis;
1) [34] Inferno 34.20-21 +     Aeneid 6.269-269
  • 20: «Ecco Dite», dicendo, «ed ecco il loco
  • 21: ove convien che di fortezza t'armi».
  • 6.269: perque domos Ditis vacuas et inania regna:
1) [34] Inferno 34.20-21 +     Aeneid 6.397-397
  • 20: «Ecco Dite», dicendo, «ed ecco il loco
  • 21: ove convien che di fortezza t'armi».
  • 6.397: hi dominam Ditis thalamo deducere adorti.»
1) [34] Inferno 34.53-54 +     Georgics 3.202-203
  • 53: Con sei occhi piangea, e per tre menti
  • 54: gocciava 'l pianto e sanguinosa bava.
  • 15.202: hinc uel ad Elei metas et maxima campi
  • 15.203: sudabit spatia et spumas aget ore cruentas,
1) [34] Inferno 34.53-54 +     Georgics 3.515-516
  • 53: Con sei occhi piangea, e per tre menti
  • 54: gocciava 'l pianto e sanguinosa bava.
  • 15.515: ecce autem duro fumans sub uomere taurus
  • 15.516: concidit et mixtum spumis uomit ore cruorem
1) [34] Inferno 34.82-84 +     Aeneid 6.128-129
  • 82: «Attienti ben, ché per cotali scale»,
  • 83: disse 'l maestro, ansando com'uom lasso,
  • 84: «conviensi dipartir da tanto male».
  • 6.128: sed revocare gradum superasque evadere ad auras,
  • 6.129: hoc opus, hic labor est. pauci, quos aequus amavit
1) [34] Inferno 34.94-96 +     Aeneid 6.628-630
  • 94: «Lévati sù», disse 'l maestro, «in piede:
  • 95: la via é lunga e 'l cammino é malvagio,
  • 96: e già il sole a mezza terza riede».
  • 6.628: Haec ubi dicta dedit Phoebi longaeva sacerdos,
  • 6.629: «sed iam age, carpe viam et susceptum perfice munus;
  • 6.630: acceleremus» ait; «Cyclopum educta caminis
1) [34] Inferno 34.118-118 +     Georgics 1.247-251
  • 118: Qui é da man, quando di là é sera;
  • 13.247: illic, ut perhibent, aut intempesta silet nox
  • 13.248: semper et obtenta densentur nocte tenebrae;
  • 13.249: aut redit a nobis Aurora diemque reducit,
  • 13.250: nosque ubi primus equis Oriens adflauit anhelis
  • 13.251: illic sera rubens accendit lumina Vesper.
1) [35] Purgatorio 1.1-2 +     Georgics 2.39-41
  • 1: Per correr miglior acque alza le vele
  • 2: omai la navicella del mio ingegno,
  • 14.39: tuque ades inceptumque una decurre laborem,
  • 14.40: o decus, o famae merito pars maxima nostrae,
  • 14.41: Maecenas, pelagoque uolans da uela patenti.
1) [35] Purgatorio 1.4-6 +     Aeneid 1.1-1
  • 4: e canterò di quel secondo regno
  • 5: dove l'umano spirito si purga
  • 6: e di salire al ciel diventa degno.
  • 1.1: Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris
1) [35] Purgatorio 1.7-12 +     Aeneid 9.525-529
  • 7: Ma qui la morta poesì resurga,
  • 8: o sante Muse, poi che vostro sono;
  • 9: e qui Caliopé alquanto surga,
  • 10: seguitando il mio canto con quel suono
  • 11: di cui le Piche misere sentiro
  • 12: lo colpo tal, che disperar perdono.
  • 9.525: Vos, o Calliope, precor, aspirate canenti
  • 9.526: quas ibi tum ferro strages, quae funera Turnus
  • 9.527: ediderit, quem quisque virum demiserit Orco,
  • 9.528: et mecum ingentis oras evolvite belli.
  • 9.529: [et meministis enim, divae, et memorare potestis.] *
  • ...: …
  • 7.645: et meministis enim, divae, et memorare potestis;
1) [35] Purgatorio 1.9-9 +     Aeneid 9.525-525
  • 9: e qui Caliopé alquanto surga,
  • 9.525: Vos, o Calliope, precor, aspirate canenti
1) [35] Purgatorio 1.31-31 +     Aeneid 8.670-670
  • 31: vidi presso di me un veglio solo,
  • 8.670: secretosque pios, his dantem iura Catonem.
1) [35] Purgatorio 1.108-108 +     Aeneid 6.629-629
  • 108: prendere il monte a più lieve salita».
  • 6.629: «sed iam age, carpe viam et susceptum perfice munus;
1) [35] Purgatorio 1.115-117 +     Aeneid 7.9-9
  • 115: L'alba vinceva l'ora mattutina
  • 116: che fuggia innanzi, sì che di lontano
  • 117: conobbi il tremolar de la marina.
  • 7.9: luna negat, splendet tremulo sub lumine pontus.
1) [35] Purgatorio 1.124-129 +     Aeneid 6.417-425
  • 124: ambo le mani in su l'erbetta sparte
  • 125: soavemente 'l mio maestro pose:
  • 126: ond'io, che fui accorto di sua arte,
  • 127: porsi ver' lui le guance lagrimose:
  • 128: ivi mi fece tutto discoverto
  • 129: quel color che l'inferno mi nascose.
  • 6.417: Cerberus haec ingens latratu regna trifauci
  • 6.418: personat adverso recubans immanis in antro.
  • 6.419: cui vates horrere videns iam colla colubris
  • 6.420: melle soporatam et medicatis frugibus offam
  • 6.421: obicit. ille fame rabida tria guttura pandens
  • 6.422: corripit obiectam, atque immania terga resolvit
  • 6.423: fusus humi totoque ingens extenditur antro.
  • 6.424: occupat Aeneas aditum custode sepulto
  • 6.425: evaditque celer ripam inremeabilis undae.
1) [35] Purgatorio 1.124-124 +     Aeneid 6.635-636
  • 124: ambo le mani in su l'erbetta sparte
  • 6.635: occupat Aeneas aditum corpusque recenti
  • 6.636: spargit aqua ramumque adverso in limine figit.
1) [35] Purgatorio 1.124-129 +     Aeneid 6.635-636
  • 124: ambo le mani in su l'erbetta sparte
  • 125: soavemente 'l mio maestro pose:
  • 126: ond'io, che fui accorto di sua arte,
  • 127: porsi ver' lui le guance lagrimose:
  • 128: ivi mi fece tutto discoverto
  • 129: quel color che l'inferno mi nascose.
  • 6.635: occupat Aeneas aditum corpusque recenti
  • 6.636: spargit aqua ramumque adverso in limine figit.
1) [35] Purgatorio 1.133-136 +     Aeneid 6.136-144
  • 133: Quivi mi cinse sì com'altrui piacque:
  • 134: oh maraviglia! ché qual elli scelse
  • 135: l'umile pianta, cotal si rinacque
  • 136: subitamente là onde l'avelse.
  • 6.136: accipe quae peragenda prius. latet arbore opaca
  • 6.137: aureus et foliis et lento vimine ramus,
  • 6.138: Iunoni infernae dictus sacer; hunc tegit omnis
  • 6.139: lucus et obscuris claudunt convallibus umbrae.
  • 6.140: sed non ante datur telluris operta subire
  • 6.141: auricomos quam quis decerpserit arbore fetus.
  • 6.142: hoc sibi pulchra suum ferri Proserpina munus
  • 6.143: instituit. primo avulso non deficit alter
  • 6.144: aureus, et simili frondescit virga metallo.
1) [35] Purgatorio 1.135-136 +     Aeneid 6.143-144
  • 135: l'umile pianta, cotal si rinacque
  • 136: subitamente là onde l'avelse.
  • 6.143: instituit. primo avulso non deficit alter
  • 6.144: aureus, et simili frondescit virga metallo.
1) [36] Purgatorio 2.31-32 +     Aeneid 6.302-303
  • 31: Vedi che sdegna li argomenti umani,
  • 32: sì che remo non vuol, né altro velo
  • 6.302: ipse ratem conto subigit velisque ministrat
  • 6.303: et ferruginea subvectat corpora cumba,
1) [36] Purgatorio 2.41-42 +     Aeneid 6.413-414
  • 41: con un vasello snelletto e leggero,
  • 42: tanto che l'acqua nulla ne 'nghiottiva.
  • 6.413: ingentem Aenean. gemuit sub pondere cumba
  • 6.414: sutilis et multam accepit rimosa paludem.
1) [36] Purgatorio 2.70-74 +     Aeneid 8.115-116
  • 70: E come a messagger che porta ulivo
  • 71: tragge la gente per udir novelle,
  • 72: e di calcar nessun si mostra schivo,
  • 73: così al viso mio s'affisar quelle
  • 74: anime fortunate tutte quante,
  • 8.115: tum pater Aeneas puppi sic fatur ab alta
  • 8.116: paciferaeque manu ramum praetendit olivae:
1) [36] Purgatorio 2.70-74 +     Aeneid 11.100-101
  • 70: E come a messagger che porta ulivo
  • 71: tragge la gente per udir novelle,
  • 72: e di calcar nessun si mostra schivo,
  • 73: così al viso mio s'affisar quelle
  • 74: anime fortunate tutte quante,
  • 11.100: Iamque oratores aderant ex urbe Latina
  • 11.101: velati ramis oleae veniamque rogantes:
1) [36] Purgatorio 2.76-87 +     Aeneid 2.792-794
  • 76: Io vidi una di lor trarresi avante
  • 77: per abbracciarmi con sì grande affetto,
  • 78: che mosse me a far lo somigliante.
  • 79: Ohi ombre vane, fuor che ne l'aspetto!
  • 80: tre volte dietro a lei le mani avvinsi,
  • 81: e tante mi tornai con esse al petto.
  • 82: Di maraviglia, credo, mi dipinsi;
  • 83: per che l'ombra sorrise e si ritrasse,
  • 84: e io, seguendo lei, oltre mi pinsi.
  • 85: Soavemente disse ch'io posasse;
  • 86: allor conobbi chi era, e pregai
  • 87: che, per parlarmi, un poco s'arrestasse.
  • 2.792: ter conatus ibi collo dare bracchia circum; *
  • 2.793: ter frustra comprensa manus effugit imago, *
  • 2.794: par levibus ventis volucrique simillima somno. *
1) [36] Purgatorio 2.76-87 +     Aeneid 6.700-702
  • 76: Io vidi una di lor trarresi avante
  • 77: per abbracciarmi con sì grande affetto,
  • 78: che mosse me a far lo somigliante.
  • 79: Ohi ombre vane, fuor che ne l'aspetto!
  • 80: tre volte dietro a lei le mani avvinsi,
  • 81: e tante mi tornai con esse al petto.
  • 82: Di maraviglia, credo, mi dipinsi;
  • 83: per che l'ombra sorrise e si ritrasse,
  • 84: e io, seguendo lei, oltre mi pinsi.
  • 85: Soavemente disse ch'io posasse;
  • 86: allor conobbi chi era, e pregai
  • 87: che, per parlarmi, un poco s'arrestasse.
  • 6.700: ter conatus ibi colo dare bracchia circum; *
  • 6.701: ter frustra comprensa manus effugit imago, *
  • 6.702: par levibus ventis volucrique simillima somno. *
1) [36] Purgatorio 2.79-81 +     Aeneid 2.792-794
  • 79: Ohi ombre vane, fuor che ne l'aspetto!
  • 80: tre volte dietro a lei le mani avvinsi,
  • 81: e tante mi tornai con esse al petto.
  • 2.792: ter conatus ibi collo dare bracchia circum; *
  • 2.793: ter frustra comprensa manus effugit imago, *
  • 2.794: par levibus ventis volucrique simillima somno. *
1) [36] Purgatorio 2.79-81 +     Aeneid 6.700-702
  • 79: Ohi ombre vane, fuor che ne l'aspetto!
  • 80: tre volte dietro a lei le mani avvinsi,
  • 81: e tante mi tornai con esse al petto.
  • 6.700: ter conatus ibi colo dare bracchia circum; *
  • 6.701: ter frustra comprensa manus effugit imago, *
  • 6.702: par levibus ventis volucrique simillima somno. *
1) [36] Purgatorio 2.93-93 +     Aeneid 3.201-206
  • 93: diss'io; «ma a te com'é tanta ora tolta?».
  • 3.201: ipse diem noctemque negat discernere caelo
  • 3.202: nec meminisse viae media Palinurus in unda.
  • 3.203: tris adeo incertos caeca caligine soles
  • 3.204: erramus pelago, totidem sine sidere noctes.
  • 3.205: quarto terra die primum se attollere tandem
  • 3.206: visa, aperire procul montis ac volvere fumum.
1) [36] Purgatorio 2.93-93 +     Aeneid 6.315-330
  • 93: diss'io; «ma a te com'é tanta ora tolta?».
  • 6.315: navita sed tristis nunc hos nunc accipit illos,
  • 6.316: ast alios longe summotos arcet harena.
  • 6.317: Aeneas miratus enim motusque tumultu
  • 6.318: «dic,» ait, «o virgo, quid vult concursus ad amnem?
  • 6.319: quidve petunt animae? vel quo discrimine ripas
  • 6.320: hae linquunt, illae remis vada livida verrunt?»
  • 6.321: olli sic breviter fata est longaeva sacerdos:
  • 6.322: «Anchisa generate, deum certissima proles,
  • 6.323: Cocyti stagna alta vides Stygiamque paludem,
  • 6.324: di cuius iurare timent et fallere numen.
  • 6.325: haec omnis, quam cernis, inops inhumataque turba est;
  • 6.326: portitor ille Charon; hi, quos vehit unda, sepulti.
  • 6.327: nec ripas datur horrendas et rauca fluenta
  • 6.328: transportare prius quam sedibus ossa quierunt.
  • 6.329: centum errant annos volitantque haec litora circum;
  • 6.330: tum demum admissi stagna exoptata revisunt.»
1) [36] Purgatorio 2.95-96 +     Aeneid 6.315-316
  • 95: se quei che leva quando e cui li piace,
  • 96: più volte m'ha negato esto passaggio;
  • 6.315: navita sed tristis nunc hos nunc accipit illos,
  • 6.316: ast alios longe summotos arcet harena.
1) [36] Purgatorio 2.100-102 +     Aeneid 7.30-32
  • 100: Ond'io, ch'era ora a la marina vòlto
  • 101: dove l'acqua di Tevero s'insala,
  • 102: benignamente fu' da lui ricolto.
  • 7.30: prospicit. hunc inter fluvio Tiberinus amoeno
  • 7.31: verticibus rapidis et multa flavus harena
  • 7.32: in mare prorumpit. variae circumque supraque
1) [36] Purgatorio 2.121-121 +     Aeneid 2.373-374
  • 121: qual negligenza, quale stare é questo?
  • 2.373: «festinate, viri! nam quae tam sera moratur
  • 2.374: segnities? alii rapiunt incensa feruntque
1) [37] Purgatorio 3.13-13 +     Aeneid 6.362-362
  • 13: lo 'ntento rallargò, sì come vaga,
  • 6.362: nunc me fluctus habet versantque in litore venti.
1) [37] Purgatorio 3.27-27 TBD ...
  • 27: Napoli l'ha, e da Brandizio é tolto.
  • ...: …
1) [37] Purgatorio 3.78-78 +     Aeneid 10.467-469
  • 78: ché perder tempo a chi più sa più spiace».
  • 10.467: «stat sua cuique dies, breve et inreparabile tempus
  • 10.468: omnibus est vitae; sed famam extendere factis,
  • 10.469: hoc virtutis opus. Troiae sub moenibus altis
1) [37] Purgatorio 3.107-108 +     Aeneid 6.498-498
  • 107: biondo era e bello e di gentile aspetto,
  • 108: ma l'un de' cigli un colpo avea diviso.
  • 6.498: vix adeo agnovit pavitantem ac dira tegentem
1) [37] Purgatorio 3.107-108 +     Aeneid 6.860-885
  • 107: biondo era e bello e di gentile aspetto,
  • 108: ma l'un de' cigli un colpo avea diviso.
  • 6.860: atque hic Aeneas (una namque ire videbat
  • 6.861: egregium forma iuvenem et fulgentibus armis, *
  • 6.862: sed frons laeta parum et deiecto lumina vultu)
  • 6.863: «quis, pater, ille, virum qui sic comitatur euntem?
  • 6.864: filius, anne aliquis magna de stirpe nepotum?
  • 6.865: qui strepitus circa comitum! quantum instar in ipso!
  • 6.866: sed nox atra caput tristi circumvolat umbra.»
  • 6.867: tum pater Anchises lacrimis ingressus obortis:
  • 6.868: «o gnate, ingentem luctum ne quaere tuorum;
  • 6.869: ostendent terris hunc tantum fata nec ultra
  • 6.870: esse sinent. nimium vobis Romana propago
  • 6.871: visa potens, superi, propria haec si dona fuissent.
  • 6.872: quantos ille virum magnam Mavortis ad urbem
  • 6.873: campus aget gemitus! vel quae, Tiberine, videbis
  • 6.874: funera, cum tumulum praeterlabere recentem!
  • 6.875: nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos
  • 6.876: in tantum spe tollet avos, nec Romula quondam
  • 6.877: ullo se tantum tellus iactabit alumno.
  • 6.878: heu pietas, heu prisca fides invictaque bello
  • 6.879: dextera! non illi se quisquam impune tulisset
  • 6.880: obvius armato, seu cum pedes iret in hostem
  • 6.881: seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
  • 6.882: heu, miserande puer, si qua fata aspera rumpas,
  • 6.883: tu Marcellus eris. manibus date lilia plenis
  • 6.884: purpureos spargam flores animamque nepotis
  • 6.885: his saltem accumulem donis, et fungar inani
1) [37] Purgatorio 3.107-108 TBD ... +     Aeneid 12.270-276
  • 107: biondo era e bello e di gentile aspetto,
  • 108: ma l'un de' cigli un colpo avea diviso.
  • 12.270: hasta volans, ut forte novem pulcherrima fratrum
  • 12.271: corpora constiterant contra, quos fida crearat
  • 12.272: una tot Arcadio coniunx Tyrrhena Gylippo,
  • 12.273: horum unum ad medium, teritur qua sutilis alvo
  • 12.274: balteus et laterum iuncturas fibula mordet,
  • 12.275: egregium forma iuvenem et fulgentibus armis, *
  • 12.276: transadigit costas fulvaque effundit harena.
1) [37] Purgatorio 3.108-108 +     Aeneid 6.494-497
  • 108: ma l'un de' cigli un colpo avea diviso.
  • 6.494: Atque hic Priamiden laniatum corpore toto
  • 6.495: Deiphobum videt et lacerum crudeliter ora,
  • 6.496: ora manusque ambas, populataque tempora raptis
  • 6.497: auribus et truncas inhonesto vulnere naris.
1) [37] Purgatorio 3.130-130 +     Aeneid 6.362-362
  • 130: Or le bagna la pioggia e move il vento
  • 6.362: nunc me fluctus habet versantque in litore venti.
1) [37] Purgatorio 3.138-140 +     Aeneid 6.325-330
  • 138: star li convien da questa ripa in fore,
  • 139: per ognun tempo ch'elli é stato, trenta,
  • 140: in sua presunzion, se tal decreto
  • 6.325: haec omnis, quam cernis, inops inhumataque turba est;
  • 6.326: portitor ille Charon; hi, quos vehit unda, sepulti.
  • 6.327: nec ripas datur horrendas et rauca fluenta
  • 6.328: transportare prius quam sedibus ossa quierunt.
  • 6.329: centum errant annos volitantque haec litora circum;
  • 6.330: tum demum admissi stagna exoptata revisunt.»
1) [37] Purgatorio 3.139-140 +     Aeneid 6.329-330
  • 139: per ognun tempo ch'elli é stato, trenta,
  • 140: in sua presunzion, se tal decreto
  • 6.329: centum errant annos volitantque haec litora circum;
  • 6.330: tum demum admissi stagna exoptata revisunt.»
1) [38] Purgatorio 4.64-64 +     Georgics 1.231-234
  • 64: tu vedresti il Zodiaco rubecchio
  • 13.231: Idcirco certis dimensum partibus orbem
  • 13.232: per duodena regit mundi sol aureus astra.
  • 13.233: quinque tenent caelum zonae: quarum una corusco
  • 13.234: semper sole rubens et torrida semper ab igni;
1) [39] Purgatorio 5.14-15 +     Aeneid 7.586-586
  • 14: sta come torre ferma, che non crolla
  • 15: già mai la cima per soffiar di venti;
  • 7.586: ille velut pelago rupes immota resistit,
1) [39] Purgatorio 5.14-15 +     Aeneid 10.693-696
  • 14: sta come torre ferma, che non crolla
  • 15: già mai la cima per soffiar di venti;
  • 10.693: ille (velut rupes vastum quae prodit in aequor,
  • 10.694: obvia ventorum furiis expostaque ponto,
  • 10.695: vim cunctam atque minas perfert caelique marisque
  • 10.696: ipsa immota manens) prolem Dolichaonis Hebrum
1) [39] Purgatorio 5.37-38 +     Georgics 1.365-367
  • 37: Vapori accesi non vid'io sì tosto
  • 38: di prima notte mai fender sereno,
  • 13.365: saepe etiam stellas uento impendente uidebis
  • 13.366: praecipitis caelo labi, noctisque per umbram
  • 13.367: flammarum longos a tergo albescere tractus;
1) [39] Purgatorio 5.74-74 +     Aeneid 1.242-249
  • 74: ond'uscì 'l sangue in sul quale io sedea,
  • 1.242: Antenor potuit mediis elapsus Achivis
  • 1.243: Illyricos penetrare sinus atque intima tutus
  • 1.244: regna Liburnorum et fontem superare Timavi,
  • 1.245: unde per ora novem vasto cum murmure montis
  • 1.246: it mare proruptum et pelago premit arva sonanti.
  • 1.247: hic tamen ille urbem Patavi sedesque locavit
  • 1.248: Teucrorum et genti nomen dedit armaque fixit
  • 1.249: Troia, nunc placida compostus pace quiescit:
1) [39] Purgatorio 5.91-93 +     Aeneid 6.341-342
  • 91: E io a lui: «Qual forza o qual ventura
  • 92: ti traviò sì fuor di Campaldino,
  • 93: che non si seppe mai tua sepultura?».
  • 6.341: sic prior adloquitur: «quis te, Palinure, deorum
  • 6.342: eripuit nobis medioque sub aequore mersit?
1) [39] Purgatorio 5.109-111 +     Georgics 1.322-324
  • 109: Ben sai come ne l'aere si raccoglie
  • 110: quell'umido vapor che in acqua riede,
  • 111: tosto che sale dove 'l freddo il coglie.
  • 13.322: saepe etiam immensum caelo uenit agmen aquarum
  • 13.323: et foedam glomerant tempestatem imbribus atris
  • 13.324: collectae ex alto nubes; ruit arduus aether
1) [39] Purgatorio 5.115-123 +     Georgics 1.324-327
  • 115: Indi la valle, come 'l dì fu spento,
  • 116: da Pratomagno al gran giogo coperse
  • 117: di nebbia; e 'l ciel di sopra fece intento,
  • 118: sì che 'l pregno aere in acqua si converse;
  • 119: la pioggia cadde e a' fossati venne
  • 120: di lei ciò che la terra non sofferse;
  • 121: e come ai rivi grandi si convenne,
  • 122: ver' lo fiume real tanto veloce
  • 123: si ruinò, che nulla la ritenne.
  • 13.324: collectae ex alto nubes; ruit arduus aether
  • 13.325: et pluuia ingenti sata laeta boumque labores
  • 13.326: diluit; implentur fossae et caua flumina crescunt
  • 13.327: cum sonitu feruetque fretis spirantibus aequor.
1) [39] Purgatorio 5.134-134 TBD ...
  • 134: Siena mi fé, disfecemi Maremma:
  • ...: …
1) [39] Purgatorio 5.135-136 +     Aeneid 4.28-29
  • 135: salsi colui che 'nnanellata pria
  • 136: disposando m'avea con la sua gemma».
  • 4.28: ille meos, primus qui me sibi iunxit, amores
  • 4.29: abstulit; ille habeat secum servetque sepulcro.»
1) [40] Purgatorio 6.4-6 +     Aeneid 6.486-488
  • 4: con l'altro se ne va tutta la gente;
  • 5: qual va dinanzi, e qual di dietro il prende,
  • 6: e qual dallato li si reca a mente;
  • 6.486: circumstant animae dextra laevaque frequentes,
  • 6.487: nec vidisse semel satis est; iuvat usque morari
  • 6.488: et conferre gradum et veniendi discere causas.
1) [40] Purgatorio 6.25-30 +     Aeneid 6.374-376
  • 25: Come libero fui da tutte quante
  • 26: quell'ombre che pregar pur ch'altri prieghi,
  • 27: sì che s'avacci lor divenir sante,
  • 28: io cominciai: «El par che tu mi nieghi,
  • 29: o luce mia, espresso in alcun testo
  • 30: che decreto del cielo orazion pieghi;
  • 6.374: tu Stygias inhumatus aquas amnemque severum
  • 6.375: Eumenidum aspicies, ripamve iniussus adibis?
  • 6.376: desine fata deum flecti sperare precando,
1) [40] Purgatorio 6.28-30 +     Aeneid 6.337-383
  • 28: io cominciai: «El par che tu mi nieghi,
  • 29: o luce mia, espresso in alcun testo
  • 30: che decreto del cielo orazion pieghi;
  • 6.337: Ecce gubernator sese Palinurus agebat,
  • 6.338: qui Libyco nuper cursu, dum sidera servat,
  • 6.339: exciderat puppi mediis effusus in undis.
  • 6.340: hunc ubi vix multa maestum cognovit in umbra,
  • 6.341: sic prior adloquitur: «quis te, Palinure, deorum
  • 6.342: eripuit nobis medioque sub aequore mersit?
  • 6.343: dic age. namque mihi, fallax haud ante repertus,
  • 6.344: hoc uno responso animum delusit Apollo,
  • 6.345: qui fore te ponto incolumem finisque canebat
  • 6.346: venturum Ausonios. en haec promissa fides est?»
  • 6.347: ille autem: «neque te Phoebi cortina fefellit,
  • 6.348: dux Anchisiade, nec me deus aequore mersit.
  • 6.349: namque gubernaclum multa vi forte revulsum,
  • 6.350: cui datus haerebam custos cursusque regebam,
  • 6.351: praecipitans traxi mecum. maria aspera iuro
  • 6.352: non ullum pro me tantum cepisse timorem,
  • 6.353: quam tua ne spoliata armis, excussa magistro,
  • 6.354: deficeret tantis navis surgentibus undis.
  • 6.355: tris Notus hibernas immensa per aequora noctes
  • 6.356: vexit me violentus aqua; vix lumine quarto
  • 6.357: prospexi Italiam summa sublimis ab unda.
  • 6.358: paulatim adnabam terrae; iam tuta tenebam,
  • 6.359: ni gens crudelis madida cum veste gravatum
  • 6.360: prensantemque uncis manibus capita aspera montis
  • 6.361: ferro invasisset praedamque ignara putasset.
  • 6.362: nunc me fluctus habet versantque in litore venti.
  • 6.363: quod te per caeli iucundum lumen et auras,
  • 6.364: per genitorem oro, per spes surgentis Iuli,
  • 6.365: eripe me his, invicte, malis: aut tu mihi terram
  • 6.366: inice, namque potes, portusque require Velinos;
  • 6.367: aut tu, si qua via est, si quam tibi diva creatrix
  • 6.368: ostendit (neque enim, credo, sine numine divum
  • 6.369: flumina tanta paras Stygiamque innare paludem),
  • 6.370: da dextram misero et tecum me tolle per undas,
  • 6.371: sedibus ut saltem placidis in morte quiescam.»
  • 6.372: talia fatus erat coepit cum talia vates:
  • 6.373: «unde haec, o Palinure, tibi tam dira cupido?
  • 6.374: tu Stygias inhumatus aquas amnemque severum
  • 6.375: Eumenidum aspicies, ripamve iniussus adibis?
  • 6.376: desine fata deum flecti sperare precando,
  • 6.377: sed cape dicta memor, duri solacia casus.
  • 6.378: nam tua finitimi, longe lateque per urbes
  • 6.379: prodigiis acti caelestibus, ossa piabunt
  • 6.380: et statuent tumulum et tumulo sollemnia mittent,
  • 6.381: aeternumque locus Palinuri nomen habebit.»
  • 6.382: his dictis curae emotae pulsusque parumper
  • 6.383: corde dolor tristi; gaudet cognomine terra.
1) [40] Purgatorio 6.28-30 +     Aeneid 6.373-376
  • 28: io cominciai: «El par che tu mi nieghi,
  • 29: o luce mia, espresso in alcun testo
  • 30: che decreto del cielo orazion pieghi;
  • 6.373: «unde haec, o Palinure, tibi tam dira cupido?
  • 6.374: tu Stygias inhumatus aquas amnemque severum
  • 6.375: Eumenidum aspicies, ripamve iniussus adibis?
  • 6.376: desine fata deum flecti sperare precando,
1) [40] Purgatorio 6.34-42 +     Aeneid 6.363-371
  • 34: Ed elli a me: «La mia scrittura é piana;
  • 35: e la speranza di costor non falla,
  • 36: se ben si guarda con la mente sana;
  • 37: ché cima di giudicio non s'avvalla
  • 38: perché foco d'amor compia in un punto
  • 39: ciò che de' sodisfar chi qui s'astalla;
  • 40: e là dov'io fermai cotesto punto,
  • 41: non s'ammendava, per pregar, difetto,
  • 42: perché 'l priego da Dio era disgiunto.
  • 6.363: quod te per caeli iucundum lumen et auras,
  • 6.364: per genitorem oro, per spes surgentis Iuli,
  • 6.365: eripe me his, invicte, malis: aut tu mihi terram
  • 6.366: inice, namque potes, portusque require Velinos;
  • 6.367: aut tu, si qua via est, si quam tibi diva creatrix
  • 6.368: ostendit (neque enim, credo, sine numine divum
  • 6.369: flumina tanta paras Stygiamque innare paludem),
  • 6.370: da dextram misero et tecum me tolle per undas,
  • 6.371: sedibus ut saltem placidis in morte quiescam.»
1) [40] Purgatorio 6.40-40 +     Aeneid 6.374-376
  • 40: e là dov'io fermai cotesto punto,
  • 6.374: tu Stygias inhumatus aquas amnemque severum
  • 6.375: Eumenidum aspicies, ripamve iniussus adibis?
  • 6.376: desine fata deum flecti sperare precando,
1) [40] Purgatorio 6.51-51 +     Eclogue 1.83-83
  • 51: e vedi omai che 'l poggio l'ombra getta».
  • 17.83: maioresque cadunt altis de montibus umbrae.
1) [40] Purgatorio 6.61-63 +     Aeneid 6.666-668
  • 61: Venimmo a lei: o anima lombarda,
  • 62: come ti stavi altera e disdegnosa
  • 63: e nel mover de li occhi onesta e tarda!
  • 6.666: quos circumfusos sic est adfata Sibylla,
  • 6.667: Musaeum ante omnis (medium nam plurima turba
  • 6.668: hunc habet atque umeris exstantem suspicit altis):
1) [40] Purgatorio 6.68-68 +     Aeneid 6.676-676
  • 68: che ne mostrasse la miglior salita;
  • 6.676: hoc superate iugum, et facili iam tramite sistam.»
1) [40] Purgatorio 6.88-89 +     Aeneid 1.62-63
  • 88: Che val perché ti racconciasse il freno
  • 89: Iustiniano, se la sella é vota?
  • 1.62: imposuit, regemque dedit qui foedere certo
  • 1.63: et premere et laxas sciret dare iussus habenas.
1) [40] Purgatorio 6.124-126 +     Aeneid 6.855-855
  • 124: Ché le città d'Italia tutte piene
  • 125: son di tiranni, e un Marcel diventa
  • 126: ogne villan che parteggiando viene.
  • 6.855: «aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis
1) [41] Purgatorio 7.1-3 +     Aeneid 1.93-96
  • 1: Poscia che l'accoglienze oneste e liete
  • 2: furo iterate tre e quattro volte,
  • 3: Sordel si trasse, e disse: «Voi, chi siete?».
  • 1.93: ingemit et duplicis tendens ad sidera palmas
  • 1.94: talia voce refert: «o terque quaterque beati,
  • 1.95: quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis
  • 1.96: contigit oppetere! o Danaum fortissime gentis
1) [41] Purgatorio 7.1-3 +     Aeneid 4.589-589
  • 1: Poscia che l'accoglienze oneste e liete
  • 2: furo iterate tre e quattro volte,
  • 3: Sordel si trasse, e disse: «Voi, chi siete?».
  • 4.589: terque quaterque manu pectus percussa decorum *
1) [41] Purgatorio 7.1-3 +     Aeneid 12.134-160
  • 1: Poscia che l'accoglienze oneste e liete
  • 2: furo iterate tre e quattro volte,
  • 3: Sordel si trasse, e disse: «Voi, chi siete?».
  • 12.134: At Iuno ex summo (qui nunc Albanus habetur;
  • 12.135: tum neque nomen erat neque honos aut gloria monti)
  • 12.136: prospiciens tumulo campum aspectabat et ambas
  • 12.137: Laurentum Troumque acies urbemque Latini.
  • 12.138: extemplo Turni sic est adfata sororem
  • 12.139: diva deam, stagnis quae fluminibusque sonoris
  • 12.140: praesidet (hunc illi rex aetheris altus honorem
  • 12.141: Iuppiter erepta pro virginitate sacravit):
  • 12.142: «nympha, decus fluviorum, animo gratissima nostro,
  • 12.143: scis ut te cunctis unam, quaecumque Latinae
  • 12.144: magnanimi Iovis ingratum ascendere cubile,
  • 12.145: praetulerim caelique libens in parte locarim:
  • 12.146: disce tuum, ne me incuses, Iuturna, dolorem.
  • 12.147: qua visa est Fortuna pati Parcaeque sinebant
  • 12.148: cedere res Latio, Turnum et tua moenia texi;
  • 12.149: nunc iuvenem imparibus video concurrere fatis,
  • 12.150: Parcarumque dies et vis inimica propinquat.
  • 12.151: non pugnam aspicere hanc oculis, non foedera possum.
  • 12.152: tu pro germano si quid praesentius audes,
  • 12.153: perge; decet. forsan miseros meliora sequentur.»
  • 12.154: vix ea, cum lacrimas oculis Iuturna profundit
  • 12.155: terque quaterque manu pectus percussit honestum. *
  • 12.156: «non lacrimis hoc tempus» ait Saturnia Iuno:
  • 12.157: «accelera et fratrem, si quis modus, eripe morti;
  • 12.158: aut tu bella cie conceptumque excute foedus.
  • 12.159: auctor ego audendi.» sic exhortata reliquit
  • 12.160: incertam et tristi turbatam vulnere mentis.
1) [41] Purgatorio 7.1-2 +     Georgics 1.410-413
  • 1: Poscia che l'accoglienze oneste e liete
  • 2: furo iterate tre e quattro volte,
  • 13.410: tum liquidas corui presso ter gutture uoces
  • 13.411: aut quater ingeminant, et saepe cubilibus altis
  • 13.412: nescio qua praeter solitum dulcedine laeti
  • 13.413: inter se in foliis strepitant; iuuat imbribus actis
1) [41] Purgatorio 7.40-40 +     Aeneid 6.672-675
  • 40: Rispuose: «Loco certo non c'é posto;
  • 6.672: atque huic responsum paucis ita reddidit heros:
  • 6.673: «nulli certa domus; lucis habitamus opacis,
  • 6.674: riparumque toros et prata recentia rivis
  • 6.675: incolimus. sed vos, si fert ita corde voluntas,
1) [41] Purgatorio 7.60-60 +     Aeneid 1.374-374
  • 60: mentre che l'orizzonte il dì tien chiuso».
  • 1.374: ante diem clauso componet Vesper Olympo.
1) [41] Purgatorio 7.82-84 +     Aeneid 6.656-658
  • 82: 'Salve, Regina' in sul verde e 'n su' fiori
  • 83: quindi seder cantando anime vidi,
  • 84: che per la valle non parean di fuori.
  • 6.656: Conspicit, ecce, alios dextra laevaque per herbam
  • 6.657: vescentis laetumque choro paeana canentis
  • 6.658: inter odoratum lauris nemus, unde superne
1) [41] Purgatorio 7.87-90 +     Aeneid 6.754-755
  • 87: «tra color non vogliate ch'io vi guidi.
  • 88: Di questo balzo meglio li atti e ' volti
  • 89: conoscerete voi di tutti quanti,
  • 90: che ne la lama giù tra essi accolti.
  • 6.754: et tumulum capit unde omnis longo ordine posset
  • 6.755: adversos legere et venientum discere vultus.
1) [41] Purgatorio 7.97-102 +     Aeneid 6.824-827
  • 97: L'altro che ne la vista lui conforta,
  • 98: resse la terra dove l'acqua nasce
  • 99: che Molta in Albia, e Albia in mar ne porta:
  • 100: Ottacchero ebbe nome, e ne le fasce
  • 101: fu meglio assai che Vincislao suo figlio
  • 102: barbuto, cui lussuria e ozio pasce.
  • 6.824: quin Decios Drusosque procul saevumque securi
  • 6.825: aspice Torquatum et referentem signa Camillum.
  • 6.826: illae autem paribus quas fulgere cernis in armis,
  • 6.827: concordes animae nunc et dum nocte prementur,
1) [41] Purgatorio 7.97-97 +     Aeneid 6.826-828
  • 97: L'altro che ne la vista lui conforta,
  • 6.826: illae autem paribus quas fulgere cernis in armis,
  • 6.827: concordes animae nunc et dum nocte prementur,
  • 6.828: heu quantum inter se bellum, si lumina vitae
1) [42] Purgatorio 8.9-9 +     Aeneid 12.692-692
  • 9: surta, che l'ascoltar chiedea con mano.
  • 12.692: significatque manu et magno simul incipit ore:
1) [42] Purgatorio 8.10-12 +     Aeneid 10.844-845
  • 10: Ella giunse e levò ambo le palme,
  • 11: ficcando li occhi verso l'oriente,
  • 12: come dicesse a Dio: 'D'altro non calme'.
  • 10.844: canitiem multo deformat pulvere et ambas
  • 10.845: ad caelum tendit palmas et corpore inhaeret.
1) [42] Purgatorio 8.42-42 +     Eclogue 3.93-93
  • 42: tutto gelato, a le fidate spalle.
  • 19.93: frigidus—o pueri, fugite hinc—latet anguis in herba.
1) [42] Purgatorio 8.55-57 +     Aeneid 6.692-692
  • 55: Nullo bel salutar tra noi si tacque;
  • 56: poi dimandò: «Quant'é che tu venisti
  • 57: a pié del monte per le lontane acque?».
  • 6.692: quas ego te terras et quanta per aequora vectum
1) [42] Purgatorio 8.77-77 +     Aeneid 4.569-570
  • 77: quanto in femmina foco d'amor dura,
  • 4.569: heia age, rumpe moras. varium et mutabile semper
  • 4.570: femina.» sic fatus nocti se immiscuit atrae.
1) [43] Purgatorio 9.1-3 +     Aeneid 4.584-585
  • 1: La concubina di Titone antico
  • 2: già s'imbiancava al balco d'oriente,
  • 3: fuor de le braccia del suo dolce amico;
  • 4.584: Et iam prima novo spargebat lumine terras *
  • 4.585: Tithoni croceum linquens Aurora cubile. *
1) [43] Purgatorio 9.1-3 TBD ...
  • 1: La concubina di Titone antico
  • 2: già s'imbiancava al balco d'oriente,
  • 3: fuor de le braccia del suo dolce amico;
  • 4.584: Et iam prima novo spargebat lumine terras *
  • 4.585: Tithoni croceum linquens Aurora cubile. *
  • 4.586: regina e speculis ut primam albescere lucem
  • 4.587: vidit et aequatis classem procedere velis,
  • 4.588: litoraque et vacuos sensit sine remige portus,
  • 4.589: terque quaterque manu pectus percussa decorum *
  • 4.590: flaventisque abscissa comas «pro Iuppiter! ibit
  • 4.591: hic,» ait «et nostris inluserit advena regnis?
  • 4.592: non arma expedient totaque ex urbe sequentur,
  • 4.593: diripientque rates alii navalibus? ite,
  • 4.594: ferte citi flammas, date tela, impellite remos!
  • 4.595: quid loquor? aut ubi sum? quae mentem insania mutat?
  • 4.596: infelix Dido, nunc te facta impia tangunt?
  • 4.597: tum decuit, cum sceptra dabas. en dextra fidesque,
  • 4.598: quem secum patrios aiunt portare penatis,
  • 4.599: quem subiisse umeris confectum aetate parentem!
  • 4.600: non potui abreptum divellere corpus et undis
  • 4.601: spargere? non socios, non ipsum absumere ferro
  • 4.602: Ascanium patriisque epulandum ponere mensis?
  • 4.603: verum anceps pugnae fuerat fortuna. fuisset:
  • 4.604: quem metui moritura? faces in castra tulissem
  • 4.605: implessemque foros flammis natumque patremque
  • 4.606: cum genere exstinxem, memet super ipsa dedissem.
  • 4.607: Sol, qui terrarum flammis opera omnia lustras,
  • 4.608: tuque harum interpres curarum et conscia Iuno,
  • 4.609: nocturnisque Hecate triviis ululata per urbes
  • 4.610: et Dirae ultrices et di morientis Elissae,
  • 4.611: accipite haec, meritumque malis advertite numen
  • 4.612: et nostras audite preces. si tangere portus
  • 4.613: infandum caput ac terris adnare necesse est,
  • 4.614: et sic fata Iovis poscunt, hic terminus haeret,
  • 4.615: at bello audacis populi vexatus et armis,
  • 4.616: finibus extorris, complexu avulsus Iuli
  • 4.617: auxilium imploret videatque indigna suorum
  • 4.618: funera; nec, cum se sub leges pacis iniquae
  • 4.619: tradiderit, regno aut optata luce fruatur,
  • 4.620: sed cadat ante diem mediaque inhumatus harena.
  • 4.621: haec precor, hanc vocem extremam cum sanguine fundo.
  • 4.622: tum vos, o Tyrii, stirpem et genus omne futurum
  • 4.623: exercete odiis, cinerique haec mittite nostro
  • 4.624: munera. nullus amor populis nec foedera sunto.
  • 4.625: exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor
  • 4.626: qui face Dardanios ferroque sequare colonos,
  • 4.627: nunc, olim, quocumque dabunt se tempore vires.
  • 4.628: litora litoribus contraria, fluctibus undas
  • 4.629: imprecor, arma armis: pugnent ipsique nepotesque.»
  • 4.630: Haec ait, et partis animum versabat in omnis,
  • 4.631: invisam quaerens quam primum abrumpere lucem.
1) [43] Purgatorio 9.1-9 +     Aeneid 4.584-631
  • 1: La concubina di Titone antico
  • 2: già s'imbiancava al balco d'oriente,
  • 3: fuor de le braccia del suo dolce amico;
  • 4: di gemme la sua fronte era lucente,
  • 5: poste in figura del freddo animale
  • 6: che con la coda percuote la gente;
  • 7: e la notte, de' passi con che sale,
  • 8: fatti avea due nel loco ov'eravamo,
  • 9: e 'l terzo già chinava in giuso l'ale;
  • 4.584: Et iam prima novo spargebat lumine terras *
  • 4.585: Tithoni croceum linquens Aurora cubile. *
  • 4.586: regina e speculis ut primam albescere lucem
  • 4.587: vidit et aequatis classem procedere velis,
  • 4.588: litoraque et vacuos sensit sine remige portus,
  • 4.589: terque quaterque manu pectus percussa decorum *
  • 4.590: flaventisque abscissa comas «pro Iuppiter! ibit
  • 4.591: hic,» ait «et nostris inluserit advena regnis?
  • 4.592: non arma expedient totaque ex urbe sequentur,
  • 4.593: diripientque rates alii navalibus? ite,
  • 4.594: ferte citi flammas, date tela, impellite remos!
  • 4.595: quid loquor? aut ubi sum? quae mentem insania mutat?
  • 4.596: infelix Dido, nunc te facta impia tangunt?
  • 4.597: tum decuit, cum sceptra dabas. en dextra fidesque,
  • 4.598: quem secum patrios aiunt portare penatis,
  • 4.599: quem subiisse umeris confectum aetate parentem!
  • 4.600: non potui abreptum divellere corpus et undis
  • 4.601: spargere? non socios, non ipsum absumere ferro
  • 4.602: Ascanium patriisque epulandum ponere mensis?
  • 4.603: verum anceps pugnae fuerat fortuna. fuisset:
  • 4.604: quem metui moritura? faces in castra tulissem
  • 4.605: implessemque foros flammis natumque patremque
  • 4.606: cum genere exstinxem, memet super ipsa dedissem.
  • 4.607: Sol, qui terrarum flammis opera omnia lustras,
  • 4.608: tuque harum interpres curarum et conscia Iuno,
  • 4.609: nocturnisque Hecate triviis ululata per urbes
  • 4.610: et Dirae ultrices et di morientis Elissae,
  • 4.611: accipite haec, meritumque malis advertite numen
  • 4.612: et nostras audite preces. si tangere portus
  • 4.613: infandum caput ac terris adnare necesse est,
  • 4.614: et sic fata Iovis poscunt, hic terminus haeret,
  • 4.615: at bello audacis populi vexatus et armis,
  • 4.616: finibus extorris, complexu avulsus Iuli
  • 4.617: auxilium imploret videatque indigna suorum
  • 4.618: funera; nec, cum se sub leges pacis iniquae
  • 4.619: tradiderit, regno aut optata luce fruatur,
  • 4.620: sed cadat ante diem mediaque inhumatus harena.
  • 4.621: haec precor, hanc vocem extremam cum sanguine fundo.
  • 4.622: tum vos, o Tyrii, stirpem et genus omne futurum
  • 4.623: exercete odiis, cinerique haec mittite nostro
  • 4.624: munera. nullus amor populis nec foedera sunto.
  • 4.625: exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor
  • 4.626: qui face Dardanios ferroque sequare colonos,
  • 4.627: nunc, olim, quocumque dabunt se tempore vires.
  • 4.628: litora litoribus contraria, fluctibus undas
  • 4.629: imprecor, arma armis: pugnent ipsique nepotesque.»
  • 4.630: Haec ait, et partis animum versabat in omnis,
  • 4.631: invisam quaerens quam primum abrumpere lucem.
1) [43] Purgatorio 9.1-9 +     Aeneid 9.459-460
  • 1: La concubina di Titone antico
  • 2: già s'imbiancava al balco d'oriente,
  • 3: fuor de le braccia del suo dolce amico;
  • 4: di gemme la sua fronte era lucente,
  • 5: poste in figura del freddo animale
  • 6: che con la coda percuote la gente;
  • 7: e la notte, de' passi con che sale,
  • 8: fatti avea due nel loco ov'eravamo,
  • 9: e 'l terzo già chinava in giuso l'ale;
  • 9.459: Et iam prima novo spargebat lumine terras *
  • 9.460: Tithoni croceum linquens Aurora cubile. *
  • ...: …
  • 4.584: Et iam prima novo spargebat lumine terras *
  • 4.585: Tithoni croceum linquens Aurora cubile. *
1) [43] Purgatorio 9.1-3 +   Aeneid 9.459-467
  • 1: La concubina di Titone antico
  • 2: già s'imbiancava al balco d'oriente,
  • 3: fuor de le braccia del suo dolce amico;
  • 9.459: Et iam prima novo spargebat lumine terras *
  • 9.460: Tithoni croceum linquens Aurora cubile. *
  • 9.461: iam sole infuso, iam rebus luce retectis
  • 9.462: Turnus in arma viros armis circumdatus ipse
  • 9.463: suscitat: aeratasque acies in proelia cogunt,
  • 9.464: quisque suos, variisque acuunt rumoribus iras.
  • 9.465: quin ipsa arrectis (visu miserabile) in hastis
  • 9.466: praefigunt capita et multo clamore sequuntur
  • 9.467: Euryali et Nisi.
1) [43] Purgatorio 9.5-5 +     Georgics 1.34-35
  • 5: poste in figura del freddo animale
  • 13.34: panditur (ipse tibi iam bracchia contrahit ardens
  • 13.35: Scorpius et caeli iusta plus parte reliquit);
1) [43] Purgatorio 9.7-9 +     Aeneid 8.369-369
  • 7: e la notte, de' passi con che sale,
  • 8: fatti avea due nel loco ov'eravamo,
  • 9: e 'l terzo già chinava in giuso l'ale;
  • 8.369: nox ruit et fuscis tellurem amplectitur alis.
1) [43] Purgatorio 9.20-23 +     Aeneid 5.252-255
  • 20: un'aguglia nel ciel con penne d'oro,
  • 21: con l'ali aperte e a calare intesa;
  • 22: ed esser mi parea là dove fuoro
  • 23: abbandonati i suoi da Ganimede,
  • 5.252: intextusque puer frondosa regius Ida
  • 5.253: velocis iaculo cervos cursuque fatigat
  • 5.254: acer, anhelanti similis, quem praepes ab Ida
  • 5.255: sublimem pedibus rapuit Iovis armiger uncis;
1) [43] Purgatorio 9.20-20 +     Aeneid 12.247-248
  • 20: un'aguglia nel ciel con penne d'oro,
  • 12.247: namque volans rubra fulvus Iovis ales in aethra
  • 12.248: litoreas agitabat avis turbamque sonantem
1) [43] Purgatorio 9.22-24 +     Aeneid 5.252-257
  • 22: ed esser mi parea là dove fuoro
  • 23: abbandonati i suoi da Ganimede,
  • 24: quando fu ratto al sommo consistoro.
  • 5.252: intextusque puer frondosa regius Ida
  • 5.253: velocis iaculo cervos cursuque fatigat
  • 5.254: acer, anhelanti similis, quem praepes ab Ida
  • 5.255: sublimem pedibus rapuit Iovis armiger uncis;
  • 5.256: longaevi palmas nequiquam ad sidera tendunt
  • 5.257: custodes, saevitque canum latratus in auras.
1) [43] Purgatorio 9.24-24 +     Georgics 1.24-25
  • 24: quando fu ratto al sommo consistoro.
  • 13.24: tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorum
  • 13.25: concilia incertum est, urbisne inuisere, Caesar,
1) [43] Purgatorio 9.28-30 +     Aeneid 12.247-250
  • 28: Poi mi parea che, poi rotata un poco,
  • 29: terribil come folgor discendesse,
  • 30: e me rapisse suso infino al foco.
  • 12.247: namque volans rubra fulvus Iovis ales in aethra
  • 12.248: litoreas agitabat avis turbamque sonantem
  • 12.249: agminis aligeri, subito cum lapsus ad undas
  • 12.250: cycnum excellentem pedibus rapit improbus uncis.
1) [43] Purgatorio 9.41-42 +     Aeneid 3.259-260
  • 41: mi fuggì 'l sonno, e diventa' ismorto,
  • 42: come fa l'uom che, spaventato, agghiaccia.
  • 3.259: at sociis subita gelidus formidine sanguis
  • 3.260: deriguit: cecidere animi, nec iam amplius armis,
1) [43] Purgatorio 9.63-63 +     Aeneid 8.67-67
  • 63: poi ella e 'l sonno ad una se n'andaro».
  • 8.67: ima petens; nox Aenean somnusque reliquit.
1) [43] Purgatorio 9.85-85 +     Aeneid 6.389-389
  • 85: «Dite costinci: che volete voi?»,
  • 6.389: fare age, quid venias, iam istinc et comprime gressum.
1) [43] Purgatorio 9.133-138 +     Aeneid 6.573-574
  • 133: E quando fuor ne' cardini distorti
  • 134: li spigoli di quella regge sacra,
  • 135: che di metallo son sonanti e forti,
  • 136: non rugghiò sì né si mostrò sì acra
  • 137: Tarpea, come tolto le fu il buono
  • 138: Metello, per che poi rimase macra.
  • 6.573: tum demum horrisono stridentes cardine sacrae
  • 6.574: panduntur portae. cernis custodia qualis
1) [44] Purgatorio 10.103-105 +     Aeneid 1.453-495
  • 103: Li occhi miei ch'a mirare eran contenti
  • 104: per veder novitadi ond'e' son vaghi,
  • 105: volgendosi ver' lui non furon lenti.
  • 1.453: namque sub ingenti lustrat dum singula templo
  • 1.454: reginam opperiens, dum quae fortuna sit urbi
  • 1.455: artificumque manus inter se operumque laborem
  • 1.456: miratur, videt Iliacas ex ordine pugnas
  • 1.457: bellaque iam fama totum vulgata per orbem,
  • 1.458: Atridas Priamumque et saevum ambobus Achillem.
  • 1.459: constitit et lacrimans «quis iam locus,» inquit, «Achate,
  • 1.460: quae regio in terris nostri non plena laboris?
  • 1.461: en Priamus. sunt hic etiam sua praemia laudi,
  • 1.462: sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt.
  • 1.463: solve metus; feret haec aliquam tibi fama salutem.»
  • 1.464: sic ait atque animum pictura pascit inani
  • 1.465: multa gemens, largoque umectat flumine vultum.
  • 1.466: namque videbat uti bellantes Pergama circum
  • 1.467: hac fugerent Grai, premeret Troiana iuventus;
  • 1.468: hac Phryges, instaret curru cristatus Achilles.
  • 1.469: nec procul hinc Rhesi niveis tentoria velis
  • 1.470: agnoscit lacrimans, primo quae prodita somno
  • 1.471: Tydides multa vastabat caede cruentus,
  • 1.472: ardentisque avertit equos in castra prius quam
  • 1.473: pabula gustassent Troiae Xanthumque bibissent.
  • 1.474: parte alia fugiens amissis Troilus armis,
  • 1.475: infelix puer atque impar congressus Achilli,
  • 1.476: fertur equis curruque haeret resupinus inani,
  • 1.477: lora tenens tamen; huic cervixque comaeque trahuntur
  • 1.478: per terram, et versa pulvis inscribitur hasta.
  • 1.479: interea ad templum non aequae Palladis ibant
  • 1.480: crinibus Iliades passis peplumque ferebant
  • 1.481: suppliciter, tristes et tunsae pectora palmis;
  • 1.482: diva solo fixos oculos aversa tenebat.
  • 1.483: ter circum Iliacos raptaverat Hectora muros
  • 1.484: exanimumque auro corpus vendebat Achilles.
  • 1.485: tum vero ingentem gemitum dat pectore ab imo,
  • 1.486: ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici
  • 1.487: tendentemque manus Priamum conspexit inermis.
  • 1.488: se quoque principibus permixtum agnovit Achivis,
  • 1.489: Eoasque acies et nigri Memnonis arma.
  • 1.490: ducit Amazonidum lunatis agmina peltis
  • 1.491: Penthesilea furens mediisque in milibus ardet,
  • 1.492: aurea subnectens exsertae cingula mammae
  • 1.493: bellatrix, audetque viris concurrere virgo.
  • 1.494: Haec dum Dardanio Aeneae miranda videntur,
  • 1.495: dum stupet obtutuque haeret defixus in uno,
1) [44] Purgatorio 10.121-129 +     Aeneid 1.663-663
  • 121: O superbi cristian, miseri lassi,
  • 122: che, de la vista de la mente infermi,
  • 123: fidanza avete ne' retrosi passi,
  • 124: non v'accorgete voi che noi siam vermi
  • 125: nati a formar l'angelica farfalla,
  • 126: che vola a la giustizia sanza schermi?
  • 127: Di che l'animo vostro in alto galla,
  • 128: poi siete quasi antomata in difetto,
  • 129: sì come vermo in cui formazion falla?
  • 1.663: ergo his aligerum dictis adfatur Amorem:
1) [44] Purgatorio 10.121-129 +     Aeneid 12.249-249
  • 121: O superbi cristian, miseri lassi,
  • 122: che, de la vista de la mente infermi,
  • 123: fidanza avete ne' retrosi passi,
  • 124: non v'accorgete voi che noi siam vermi
  • 125: nati a formar l'angelica farfalla,
  • 126: che vola a la giustizia sanza schermi?
  • 127: Di che l'animo vostro in alto galla,
  • 128: poi siete quasi antomata in difetto,
  • 129: sì come vermo in cui formazion falla?
  • 12.249: agminis aligeri, subito cum lapsus ad undas
1) [45] Purgatorio 11.27-27 +     Aeneid 12.908-912
  • 27: simile a quel che tal volta si sogna,
  • 12.908: ac velut in somnis, oculos ubi languida pressit
  • 12.909: nocte quies, nequiquam avidos extendere cursus
  • 12.910: velle videmur et in mediis conatibus aegri
  • 12.911: succidimus; non lingua valet, non corpore notae
  • 12.912: sufficiunt vires nec vox aut verba sequuntur:
1) [45] Purgatorio 11.62-63 +     Aeneid 11.340-341
  • 62: d'i miei maggior mi fer sì arrogante,
  • 11.340: seditione potens (genus huic materna superbum
  • 63: che, non pensando a la comune madre,
  • 11.341: nobilitas dabat, incertum de patre ferebat),
1) [45] Purgatorio 11.100-101 +     Aeneid 7.646-646
  • 100: Non é il mondan romore altro ch'un fiato
  • 101: di vento, ch'or vien quinci e or vien quindi,
  • 7.646: ad nos vix tenuis famae perlabitur aura.
1) [46] Purgatorio 12.4-6 +     Aeneid 3.520-520
  • 4: Ma quando disse: «Lascia lui e varca;
  • 5: ché qui é buono con l'ali e coi remi,
  • 6: quantunque può, ciascun pinger sua barca»;
  • 3.520: temptamusque viam et velorum pandimus alas.
1) [46] Purgatorio 12.28-30 +     Aeneid 10.565-568
  • 28: Vedea Briareo, fitto dal telo
  • 29: celestial giacer, da l'altra parte,
  • 30: grave a la terra per lo mortal gelo.
  • 10.565: Aegaeon qualis, centum cui bracchia dicunt
  • 10.566: centenasque manus, quinquaginta oribus ignem
  • 10.567: pectoribusque arsisse, Iovis cum fulmina contra
  • 10.568: tot paribus streperet clipeis, tot stringeret ensis:
1) [46] Purgatorio 12.31-31 +     Aeneid 3.85-85
  • 31: Vedea Timbreo, vedea Pallade e Marte,
  • 3.85: «da propriam, Thymbraee, domum; da moenia fessis
1) [46] Purgatorio 12.50-51 +     Aeneid 6.445-446
  • 50: come Almeon a sua madre fé caro
  • 51: parer lo sventurato addornamento.
  • 6.445: his Phaedram Procrinque locis maestamque Eriphylen
  • 6.446: crudelis nati monstrantem vulnera cernit,
1) [46] Purgatorio 12.61-63 +     Aeneid 3.2-3
  • 61: Vedeva Troia in cenere e in caverne;
  • 62: o Ilión, come te basso e vile
  • 63: mostrava il segno che lì si discerne!
  • 3.2: immeritam visum superis, ceciditque superbum
  • 3.3: Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troia,
1) [46] Purgatorio 12.78-78 +     Aeneid 6.37-37
  • 78: non é più tempo di gir sì sospeso.
  • 6.37: «non hoc ista sibi tempus spectacula poscit;
1) [46] Purgatorio 12.112-113 +     Aeneid 6.201-201
  • 112: Ahi quanto son diverse quelle foci
  • 113: da l'infernali! ché quivi per canti
  • 6.201: inde ubi venere ad fauces grave olentis Averni,
1) [46] Purgatorio 12.127-136 TBD ...
  • 127: Allor fec'io come color che vanno
  • 128: con cosa in capo non da lor saputa,
  • 129: se non che ' cenni altrui sospecciar fanno;
  • 130: per che la mano ad accertar s'aiuta,
  • 131: e cerca e truova e quello officio adempie
  • 132: che non si può fornir per la veduta;
  • 133: e con le dita de la destra scempie
  • 134: trovai pur sei le lettere che 'ncise
  • 135: quel da le chiavi a me sovra le tempie:
  • 136: a che guardando, il mio duca sorrise.
  • ...: …
1) [48] Purgatorio 14.21-21 +     Aeneid 9.35-36
  • 21: ché 'l nome mio ancor molto non suona».
  • 9.35: primus ab adversa conclamat mole Caicus:
  • 9.36: «quis globus, o cives, caligine volvitur atra?
1) [48] Purgatorio 14.31-42 +     Aeneid 3.410-419
  • 31: ché dal principio suo, ov'é sì pregno
  • 32: l'alpestro monte ond'é tronco Peloro,
  • 33: che 'n pochi luoghi passa oltra quel segno,
  • 34: infin là 've si rende per ristoro
  • 35: di quel che 'l ciel de la marina asciuga,
  • 36: ond'hanno i fiumi ciò che va con loro,
  • 37: vertù così per nimica si fuga
  • 38: da tutti come biscia, o per sventura
  • 39: del luogo, o per mal uso che li fruga:
  • 40: ond'hanno sì mutata lor natura
  • 41: li abitator de la misera valle,
  • 42: che par che Circe li avesse in pastura.
  • 3.410: ast ubi digressum Siculae te admoverit orae
  • 3.411: ventus, et angusti rarescent claustra Pelori,
  • 3.412: laeva tibi tellus et longo laeva petantur
  • 3.413: aequora circuitu; dextrum fuge litus et undas.
  • 3.414: haec loca vi quondam et vasta convulsa ruina
  • 3.415: (tantum aevi longinqua valet mutare vetustas)
  • 3.416: dissiluisse ferunt, cum protinus utraque tellus
  • 3.417: una foret: venit medio vi pontus et undis
  • 3.418: Hesperium Siculo latus abscidit, arvaque et urbes
  • 3.419: litore diductas angusto interluit aestu.
1) [48] Purgatorio 14.32-32 +     Aeneid 3.411-419
  • 32: l'alpestro monte ond'é tronco Peloro,
  • 3.411: ventus, et angusti rarescent claustra Pelori,
  • 3.412: laeva tibi tellus et longo laeva petantur
  • 3.413: aequora circuitu; dextrum fuge litus et undas.
  • 3.414: haec loca vi quondam et vasta convulsa ruina
  • 3.415: (tantum aevi longinqua valet mutare vetustas)
  • 3.416: dissiluisse ferunt, cum protinus utraque tellus
  • 3.417: una foret: venit medio vi pontus et undis
  • 3.418: Hesperium Siculo latus abscidit, arvaque et urbes
  • 3.419: litore diductas angusto interluit aestu.
1) [48] Purgatorio 14.40-42 +     Aeneid 7.19-20
  • 40: ond'hanno sì mutata lor natura
  • 41: li abitator de la misera valle,
  • 42: che par che Circe li avesse in pastura.
  • 7.19: quos hominum ex facie dea saeva potentibus herbis
  • 7.20: induerat Circe in vultus ac terga ferarum.
1) [48] Purgatorio 14.126-126 +     Aeneid 9.294-294
  • 126: sì m'ha nostra ragion la mente stretta».
  • 9.294: atque animum patriae strinxit pietatis imago.
1) [49] Purgatorio 15.16-24 +     Aeneid 8.22-25
  • 16: Come quando da l'acqua o da lo specchio
  • 17: salta lo raggio a l'opposita parte,
  • 18: salendo su per lo modo parecchio
  • 19: a quel che scende, e tanto si diparte
  • 20: dal cader de la pietra in igual tratta,
  • 21: sì come mostra esperienza e arte;
  • 22: così mi parve da luce rifratta
  • 23: quivi dinanzi a me esser percosso;
  • 24: per che a fuggir la mia vista fu ratta.
  • 8.22: sicut aquae tremulum labris ubi lumen aënis
  • 8.23: sole repercussum aut radiantis imagine lunae
  • 8.24: omnia pervolitat late loca, iamque sub auras
  • 8.25: erigitur summique ferit laquearia tecti.
1) [49] Purgatorio 15.17-17 +     Aeneid 8.22-25
  • 17: salta lo raggio a l'opposita parte,
  • 8.22: sicut aquae tremulum labris ubi lumen aënis
  • 8.23: sole repercussum aut radiantis imagine lunae
  • 8.24: omnia pervolitat late loca, iamque sub auras
  • 8.25: erigitur summique ferit laquearia tecti.
1) [50] Purgatorio 16.13-13 +     Aeneid 12.588-588
  • 13: m'andava io per l'aere amaro e sozzo,
  • 12.588: vestigavit apes fumoque implevit amaro;
1) [51] Purgatorio 17.2-3 +     Georgics 1.183-183
  • 2: ti colse nebbia per la qual vedessi
  • 3: non altrimenti che per pelle talpe,
  • 13.183: aut oculis capti fodere cubilia talpae,
1) [51] Purgatorio 17.34-39 +     Aeneid 7.286-405
  • 34: surse in mia visione una fanciulla
  • 35: piangendo forte, e dicea: «O regina,
  • 36: perché per ira hai voluto esser nulla?
  • 37: Ancisa t'hai per non perder Lavina;
  • 38: or m'hai perduta! Io son essa che lutto,
  • 39: madre, a la tua pria ch'a l'altrui ruina».
  • 7.286: Ecce autem Inachiis sese referebat ab Argis
  • 7.287: saeva Iovis coniunx aurasque invecta tenebat,
  • 7.288: et laetum Aenean classemque ex aethere longe
  • 7.289: Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno.
  • 7.290: moliri iam tecta videt, iam fidere terrae,
  • 7.291: deseruisse rates: stetit acri fixa dolore.
  • 7.292: tum quassans caput haec effundit pectore dicta:
  • 7.293: «heu stirpem invisam et fatis contraria nostris
  • 7.294: fata Phrygum! num Sigeis occumbere campis,
  • 7.295: num capti potuere capi? num incensa cremavit
  • 7.296: Troia viros? medias acies mediosque per ignis
  • 7.297: invenere viam. at, credo, mea numina tandem
  • 7.298: fessa iacent, odiis aut exsaturata quievi.
  • 7.299: quin etiam patria excussos infesta per undas
  • 7.300: ausa sequi et profugis toto me opponere ponto.
  • 7.301: absumptae in Teucros vires caelique marisque.
  • 7.302: quid Syrtes aut Scylla mihi, quid vasta Charybdis
  • 7.303: profuit? optato conduntur Thybridis alveo
  • 7.304: securi pelagi atque mei. Mars perdere gentem
  • 7.305: immanem Lapithum valuit, concessit in iras
  • 7.306: ipse deum antiquam genitor Calydona Dianae,
  • 7.307: quod scelus aut Lapithas tantum aut Calydona merentem?
  • 7.308: ast ego, magna Iovis coniunx, nil linquere inausum
  • 7.309: quae potui infelix, quae memet in omnia verti,
  • 7.310: vincor ab Aenea. quod si mea numina non sunt
  • 7.311: magna satis, dubitem haud equidem implorare quod usquam est:
  • 7.312: flectere si nequeo superos, Acheronta movebo.
  • 7.313: non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis,
  • 7.314: atque immota manet fatis Lavinia coniunx:
  • 7.315: at trahere atque moras tantis licet addere rebus,
  • 7.316: at licet amborum populos exscindere regum.
  • 7.317: hac gener atque socer coeant mercede suorum:
  • 7.318: sanguine Troiano et Rutulo dotabere, virgo,
  • 7.319: et Bellona manet te pronuba. nec face tantum
  • 7.320: Cisseis praegnas ignis enixa iugalis;
  • 7.321: quin idem Veneri partus suus et Paris alter,
  • 7.322: funestaeque iterum recidiva in Pergama taedae.»
  • 7.323: Haec ubi dicta dedit, terras horrenda petivit;
  • 7.324: luctificam Allecto dirarum ab sede dearum
  • 7.325: infernisque ciet tenebris, cui tristia bella
  • 7.326: iraeque insidiaeque et crimina noxia cordi.
  • 7.327: odit et ipse pater Pluton, odere sorores
  • 7.328: Tartareae monstrum: tot sese vertit in ora,
  • 7.329: tam saevae facies, tot pullulat atra colubris.
  • 7.330: quam Iuno his acuit verbis ac talia fatur:
  • 7.331: «hunc mihi da proprium, virgo sata Nocte, laborem,
  • 7.332: hanc operam, ne noster honos infractave cedat
  • 7.333: fama loco, neu conubiis ambire Latinum
  • 7.334: Aeneadae possint Italosve obsidere finis.
  • 7.335: tu potes unanimos armare in proelia fratres
  • 7.336: atque odiis versare domos, tu verbera tectis
  • 7.337: funereasque inferre faces, tibi nomina mille,
  • 7.338: mille nocendi artes. fecundum concute pectus,
  • 7.339: dissice compositam pacem, sere crimina belli;
  • 7.340: arma velit poscatque simul rapiatque iuventus.»
  • 7.341: Exim Gorgoneis Allecto infecta venenis
  • 7.342: principio Latium et Laurentis tecta tyranni
  • 7.343: celsa petit, tacitumque obsedit limen Amatae,
  • 7.344: quam super adventu Teucrum Turnique hymenaeis
  • 7.345: femineae ardentem curaeque iraeque coquebant.
  • 7.346: huic dea caeruleis unum de crinibus anguem
  • 7.347: conicit, inque sinum praecordia ad intima subdit,
  • 7.348: quo furibunda domum monstro permisceat omnem.
  • 7.349: ille inter vestis et levia pectora lapsus
  • 7.350: volvitur attactu nullo, fallitque furentem
  • 7.351: vipeream inspirans animam; fit tortile collo
  • 7.352: aurum ingens coluber, fit longae taenia vittae
  • 7.353: innectitque comas et membris lubricus errat.
  • 7.354: ac dum prima lues udo sublapsa veneno
  • 7.355: pertemptat sensus atque ossibus implicat ignem
  • 7.356: necdum animus toto percepit pectore flammam,
  • 7.357: mollius et solito matrum de more locuta est,
  • 7.358: multa super natae lacrimans Phrygiisque hymenaeis:
  • 7.359: «exsulibusne datur ducenda Lavinia Teucris,
  • 7.360: o genitor, nec te miseret nataeque tuique?
  • 7.361: nec matris miseret, quam primo Aquilone relinquet
  • 7.362: perfidus alta petens abducta virgine praedo?
  • 7.363: at non sic Phrygius penetrat Lacedaemona pastor,
  • 7.364: Ledaeamque Helenam Troianas vexit ad urbes?
  • 7.365: quid tua sancta fides? quid cura antiqua tuorum
  • 7.366: et consanguineo totiens data dextera Turno?
  • 7.367: si gener externa petitur de gente Latinis,
  • 7.368: idque sedet, Faunique premunt te iussa parentis,
  • 7.369: omnem equidem sceptris terram quae libera nostris
  • 7.370: dissidet externam reor et sic dicere divos.
  • 7.371: et Turno, si prima domus repetatur origo,
  • 7.372: Inachus Acrisiusque patres mediaeque Mycenae.»
  • 7.373: His ubi nequiquam dictis experta Latinum
  • 7.374: contra stare videt, penitusque in viscera lapsum
  • 7.375: serpentis furiale malum totamque pererrat,
  • 7.376: tum vero infelix ingentibus excita monstris
  • 7.377: immensam sine more furit lymphata per urbem.
  • 7.378: ceu quondam torto volitans sub verbere turbo,
  • 7.379: quem pueri magno in gyro vacua atria circum
  • 7.380: intenti ludo exercent - ille actus habena
  • 7.381: curvatis fertur spatiis; stupet inscia supra
  • 7.382: impubesque manus mirata volubile buxum;
  • 7.383: dant animos plagae: non cursu segnior illo
  • 7.384: per medias urbes agitur populosque ferocis.
  • 7.385: quin etiam in silvas simulato numine Bacchi
  • 7.386: maius adorta nefas maioremque orsa furorem
  • 7.387: evolat et natam frondosis montibus abdit,
  • 7.388: quo thalamum eripiat Teucris taedasque moretur,
  • 7.389: euhoe Bacche fremens, solum te virgine dignum
  • 7.390: vociferans: etenim mollis tibi sumere thyrsos,
  • 7.391: te lustrare choro, sacrum tibi pascere crinem.
  • 7.392: fama volat, furiisque accensas pectore matres
  • 7.393: idem omnis simul ardor agit nova quaerere tecta.
  • 7.394: deseruere domos, ventis dant colla comasque;
  • 7.395: ast aliae tremulis ululatibus aethera complent
  • 7.396: pampineasque gerunt incinctae pellibus hastas.
  • 7.397: ipsa inter medias flagrantem fervida pinum
  • 7.398: sustinet ac natae Turnique canit hymenaeos
  • 7.399: sanguineam torquens aciem, torvumque repente
  • 7.400: clamat: «io matres, audite, ubi quaeque, Latinae:
  • 7.401: si qua piis animis manet infelicis Amatae
  • 7.402: gratia, si iuris materni cura remordet,
  • 7.403: solvite crinalis vittas, capite orgia mecum.»
  • 7.404: talem inter silvas, inter deserta ferarum
  • 7.405: reginam Allecto stimulis agit undique Bacchi.
1) [51] Purgatorio 17.34-39 +     Aeneid 12.593-607
  • 34: surse in mia visione una fanciulla
  • 35: piangendo forte, e dicea: «O regina,
  • 36: perché per ira hai voluto esser nulla?
  • 37: Ancisa t'hai per non perder Lavina;
  • 38: or m'hai perduta! Io son essa che lutto,
  • 39: madre, a la tua pria ch'a l'altrui ruina».
  • 12.593: Accidit haec fessis etiam fortuna Latinis,
  • 12.594: quae totam luctu concussit funditus urbem.
  • 12.595: regina ut tectis venientem prospicit hostem,
  • 12.596: incessi muros, ignis ad tecta volare,
  • 12.597: nusquam acies contra Rutulas, nulla agmina Turni,
  • 12.598: infelix pugnae iuvenem in certamine credit
  • 12.599: exstinctum et subito mentem turbata dolore
  • 12.600: se causam clamat crimenque caputque malorum,
  • 12.601: multaque per maestum demens effata furorem
  • 12.602: purpureos moritura manu discindit amictus
  • 12.603: et nodum informis leti trabe nectit ab alta.
  • 12.604: quam cladem miserae postquam accepere Latinae,
  • 12.605: filia prima manu flauos Lauinia crinis
  • 12.606: et roseas laniata genas, tum cetera circum
  • 12.607: turba furit, resonant late plangoribus aedes.
1) [51] Purgatorio 17.37-37 +     Aeneid 12.603-607
  • 37: Ancisa t'hai per non perder Lavina;
  • 12.603: et nodum informis leti trabe nectit ab alta.
  • 12.604: quam cladem miserae postquam accepere Latinae,
  • 12.605: filia prima manu flauos Lauinia crinis
  • 12.606: et roseas laniata genas, tum cetera circum
  • 12.607: turba furit, resonant late plangoribus aedes.
1) [51] Purgatorio 17.40-42 +     Aeneid 2.268-269
  • 40: Come si frange il sonno ove di butto
  • 41: nova luce percuote il viso chiuso,
  • 42: che fratto guizza pria che muoia tutto;
  • 2.268: Tempus erat quo prima quies mortalibus aegris
  • 2.269: incipit et dono divum gratissima serpit.
1) [51] Purgatorio 17.40-45 +     Aeneid 2.268-269
  • 40: Come si frange il sonno ove di butto
  • 41: nova luce percuote il viso chiuso,
  • 42: che fratto guizza pria che muoia tutto;
  • 43: così l'imaginar mio cadde giuso
  • 44: tosto che lume il volto mi percosse,
  • 45: maggior assai che quel ch'é in nostro uso.
  • 2.268: Tempus erat quo prima quies mortalibus aegris
  • 2.269: incipit et dono divum gratissima serpit.
1) [51] Purgatorio 17.112-139 +     Aeneid 1.479-481
  • 112: Resta, se dividendo bene stimo,
  • 113: che 'l mal che s'ama é del prossimo; ed esso
  • 114: amor nasce in tre modi in vostro limo.
  • 115: é chi, per esser suo vicin soppresso,
  • 116: spera eccellenza, e sol per questo brama
  • 117: ch'el sia di sua grandezza in basso messo;
  • 118: é chi podere, grazia, onore e fama
  • 119: teme di perder perch'altri sormonti,
  • 120: onde s'attrista sì che 'l contrario ama;
  • 121: ed é chi per ingiuria par ch'aonti,
  • 122: sì che si fa de la vendetta ghiotto,
  • 123: e tal convien che 'l male altrui impronti.
  • 124: Questo triforme amor qua giù di sotto
  • 125: si piange; or vo' che tu de l'altro intende,
  • 126: che corre al ben con ordine corrotto.
  • 127: Ciascun confusamente un bene apprende
  • 128: nel qual si queti l'animo, e disira;
  • 129: per che di giugner lui ciascun contende.
  • 130: Se lento amore a lui veder vi tira
  • 131: o a lui acquistar, questa cornice,
  • 132: dopo giusto penter, ve ne martira.
  • 133: Altro ben é che non fa l'uom felice;
  • 134: non é felicità, non é la buona
  • 135: essenza, d'ogne ben frutto e radice.
  • 136: L'amor ch'ad esso troppo s'abbandona,
  • 137: di sovr'a noi si piange per tre cerchi;
  • 138: ma come tripartito si ragiona,
  • 139: tacciolo, acciò che tu per te ne cerchi».
  • 1.479: interea ad templum non aequae Palladis ibant
  • 1.480: crinibus Iliades passis peplumque ferebant
  • 1.481: suppliciter, tristes et tunsae pectora palmis;
1) [51] Purgatorio 17.112-139 +     Aeneid 8.626-728
  • 112: Resta, se dividendo bene stimo,
  • 113: che 'l mal che s'ama é del prossimo; ed esso
  • 114: amor nasce in tre modi in vostro limo.
  • 115: é chi, per esser suo vicin soppresso,
  • 116: spera eccellenza, e sol per questo brama
  • 117: ch'el sia di sua grandezza in basso messo;
  • 118: é chi podere, grazia, onore e fama
  • 119: teme di perder perch'altri sormonti,
  • 120: onde s'attrista sì che 'l contrario ama;
  • 121: ed é chi per ingiuria par ch'aonti,
  • 122: sì che si fa de la vendetta ghiotto,
  • 123: e tal convien che 'l male altrui impronti.
  • 124: Questo triforme amor qua giù di sotto
  • 125: si piange; or vo' che tu de l'altro intende,
  • 126: che corre al ben con ordine corrotto.
  • 127: Ciascun confusamente un bene apprende
  • 128: nel qual si queti l'animo, e disira;
  • 129: per che di giugner lui ciascun contende.
  • 130: Se lento amore a lui veder vi tira
  • 131: o a lui acquistar, questa cornice,
  • 132: dopo giusto penter, ve ne martira.
  • 133: Altro ben é che non fa l'uom felice;
  • 134: non é felicità, non é la buona
  • 135: essenza, d'ogne ben frutto e radice.
  • 136: L'amor ch'ad esso troppo s'abbandona,
  • 137: di sovr'a noi si piange per tre cerchi;
  • 138: ma come tripartito si ragiona,
  • 139: tacciolo, acciò che tu per te ne cerchi».
  • 8.626: Illic res Italas Romanorumque triumphos
  • 8.627: haud vatum ignarus venturique inscius aevi
  • 8.628: fecerat ignipotens, illic genus omne futurae
  • 8.629: stirpis ab Ascanio pugnataque in ordine bella.
  • 8.630: fecerat et viridi fetam Mavortis in antro
  • 8.631: procubuisse lupam, geminos huic ubera circum
  • 8.632: ludere pendentis pueros et lambere matrem
  • 8.633: impavidos, illam tereti cervice reflexa
  • 8.634: mulcere alternos et corpora fingere lingua.
  • 8.635: nec procul hinc Romam et raptas sine more Sabinas
  • 8.636: consessu caueae, magnis Circensibus actis,
  • 8.637: addiderat, subitoque novum consurgere bellum
  • 8.638: Romulidis Tatioque seni Curibusque severis.
  • 8.639: post idem inter se posito certamine reges
  • 8.640: armati Iovis ante aram paterasque tenentes
  • 8.641: stabant et caesa iungebant foedera porca.
  • 8.642: haud procul inde citae Mettum in diversa quadrigae
  • 8.643: distulerant (at tu dictis, Albane, maneres!),
  • 8.644: raptabatque viri mendacis viscera Tullus
  • 8.645: per silvam, et sparsi rorabant sanguine vepres.
  • 8.646: nec non Tarquinium eiectum Porsenna iubebat
  • 8.647: accipere ingentique urbem obsidione premebat;
  • 8.648: Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant.
  • 8.649: illum indignanti similem similemque minanti
  • 8.650: aspiceres, pontem auderet quia vellere Cocles
  • 8.651: et fluvium vinclis innaret Cloelia ruptis.
  • 8.652: in summo custos Tarpeiae Manlius arcis
  • 8.653: stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat,
  • 8.654: Romuleoque recens horrebat regia culmo.
  • 8.655: atque hic auratis volitans argenteus anser
  • 8.656: porticibus Gallos in limine adesse canebat;
  • 8.657: Galli per dumos aderant arcemque tenebant
  • 8.658: defensi tenebris et dono noctis opacae.
  • 8.659: aurea caesaries ollis atque aurea vestis,
  • 8.660: virgatis lucent sagulis, tum lactea colla
  • 8.661: auro innectuntur, duo quisque Alpina coruscant
  • 8.662: gaesa manu, scutis protecti corpora longis.
  • 8.663: hic exsultantis Salios nudosque Lupercos
  • 8.664: lanigerosque apices et lapsa ancilia caelo
  • 8.665: extuderat, castae ducebant sacra per urbem
  • 8.666: pilentis matres in mollibus. hinc procul addit
  • 8.667: Tartareas etiam sedes, alta ostia Ditis,
  • 8.668: et scelerum poenas, et te, Catilina, minaci
  • 8.669: pendentem scopulo Furiarumque ora trementem,
  • 8.670: secretosque pios, his dantem iura Catonem.
  • 8.671: haec inter tumidi late maris ibat imago
  • 8.672: aurea, sed fluctu spumabant caerula cano,
  • 8.673: et circum argento clari delphines in orbem
  • 8.674: aequora verrebant caudis aestumque secabant.
  • 8.675: in medio classis aeratas, Actia bella,
  • 8.676: cernere erat, totumque instructo Marte videres
  • 8.677: fervere Leucaten auroque effulgere fluctus.
  • 8.678: hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
  • 8.679: cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
  • 8.680: stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas
  • 8.681: laeta vomunt patriumque aperitur vertice sidus.
  • 8.682: parte alia ventis et dis Agrippa secundis
  • 8.683: arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum,
  • 8.684: tempora navali fulgent rostrata corona.
  • 8.685: hinc ope barbarica variisque Antonius armis,
  • 8.686: victor ab Aurorae populis et litore rubro,
  • 8.687: Aegyptum virisque Orientis et ultima secum
  • 8.688: Bactra vehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.
  • 8.689: una omnes ruere ac totum spumare reductis
  • 8.690: convulsum remis rostrisque tridentibus aequor.
  • 8.691: alta petunt; pelago credas innare revulsas
  • 8.692: Cycladas aut montis concurrere montibus altos,
  • 8.693: tanta mole viri turritis puppibus instant.
  • 8.694: stuppea flamma manu telisque volatile ferrum
  • 8.695: spargitur, arva nova Neptunia caede rubescunt.
  • 8.696: regina in mediis patrio vocat agmina sistro,
  • 8.697: necdum etiam geminos a tergo respicit anguis.
  • 8.698: omnigenumque deum monstra et latrator Anubis
  • 8.699: contra Neptunum et Venerem contraque Minervam
  • 8.700: tela tenent. saevit medio in certamine Mavors
  • 8.701: caelatus ferro, tristesque ex aethere Dirae,
  • 8.702: et scissa gaudens vadit Discordia palla,
  • 8.703: quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.
  • 8.704: Actius haec cernens arcum intendebat Apollo
  • 8.705: desuper; omnis eo terrore Aegyptus et Indi,
  • 8.706: omnis Arabs, omnes vertebant terga Sabaei.
  • 8.707: ipsa videbatur ventis regina vocatis
  • 8.708: vela dare et laxos iam iamque immittere funis.
  • 8.709: illam inter caedes pallentem morte futura
  • 8.710: fecerat ignipotens undis et Iapyge ferri,
  • 8.711: contra autem magno maerentem corpore Nilum
  • 8.712: pandentemque sinus et tota veste vocantem
  • 8.713: caeruleum in gremium latebrosaque flumina victos.
  • 8.714: at Caesar, triplici invectus Romana triumpho
  • 8.715: moenia, dis Italis votum immortale sacrabat,
  • 8.716: maxima ter centum totam delubra per urbem.
  • 8.717: laetitia ludisque viae plausuque fremebant;
  • 8.718: omnibus in templis matrum chorus, omnibus arae;
  • 8.719: ante aras terram caesi stravere iuvenci.
  • 8.720: ipse sedens niveo candentis limine Phoebi
  • 8.721: dona recognoscit populorum aptatque superbis
  • 8.722: postibus; incedunt victae longo ordine gentes,
  • 8.723: quam variae linguis, habitu tam vestis et armis.
  • 8.724: hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros,
  • 8.725: hic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos
  • 8.726: finxerat; Euphrates ibat iam mollior undis,
  • 8.727: extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis,
  • 8.728: indomitique Dahae, et pontem indignatus Araxes.
1) [51] Purgatorio 17.112-139 +     Georgics 3.16-16
  • 112: Resta, se dividendo bene stimo,
  • 113: che 'l mal che s'ama é del prossimo; ed esso
  • 114: amor nasce in tre modi in vostro limo.
  • 115: é chi, per esser suo vicin soppresso,
  • 116: spera eccellenza, e sol per questo brama
  • 117: ch'el sia di sua grandezza in basso messo;
  • 118: é chi podere, grazia, onore e fama
  • 119: teme di perder perch'altri sormonti,
  • 120: onde s'attrista sì che 'l contrario ama;
  • 121: ed é chi per ingiuria par ch'aonti,
  • 122: sì che si fa de la vendetta ghiotto,
  • 123: e tal convien che 'l male altrui impronti.
  • 124: Questo triforme amor qua giù di sotto
  • 125: si piange; or vo' che tu de l'altro intende,
  • 126: che corre al ben con ordine corrotto.
  • 127: Ciascun confusamente un bene apprende
  • 128: nel qual si queti l'animo, e disira;
  • 129: per che di giugner lui ciascun contende.
  • 130: Se lento amore a lui veder vi tira
  • 131: o a lui acquistar, questa cornice,
  • 132: dopo giusto penter, ve ne martira.
  • 133: Altro ben é che non fa l'uom felice;
  • 134: non é felicità, non é la buona
  • 135: essenza, d'ogne ben frutto e radice.
  • 136: L'amor ch'ad esso troppo s'abbandona,
  • 137: di sovr'a noi si piange per tre cerchi;
  • 138: ma come tripartito si ragiona,
  • 139: tacciolo, acciò che tu per te ne cerchi».
  • 15.16: in medio mihi Caesar erit templumque tenebit:
1) [51] Purgatorio 17.112-139 +     Eclogue 3.36-48
  • 112: Resta, se dividendo bene stimo,
  • 113: che 'l mal che s'ama é del prossimo; ed esso
  • 114: amor nasce in tre modi in vostro limo.
  • 115: é chi, per esser suo vicin soppresso,
  • 116: spera eccellenza, e sol per questo brama
  • 117: ch'el sia di sua grandezza in basso messo;
  • 118: é chi podere, grazia, onore e fama
  • 119: teme di perder perch'altri sormonti,
  • 120: onde s'attrista sì che 'l contrario ama;
  • 121: ed é chi per ingiuria par ch'aonti,
  • 122: sì che si fa de la vendetta ghiotto,
  • 123: e tal convien che 'l male altrui impronti.
  • 124: Questo triforme amor qua giù di sotto
  • 125: si piange; or vo' che tu de l'altro intende,
  • 126: che corre al ben con ordine corrotto.
  • 127: Ciascun confusamente un bene apprende
  • 128: nel qual si queti l'animo, e disira;
  • 129: per che di giugner lui ciascun contende.
  • 130: Se lento amore a lui veder vi tira
  • 131: o a lui acquistar, questa cornice,
  • 132: dopo giusto penter, ve ne martira.
  • 133: Altro ben é che non fa l'uom felice;
  • 134: non é felicità, non é la buona
  • 135: essenza, d'ogne ben frutto e radice.
  • 136: L'amor ch'ad esso troppo s'abbandona,
  • 137: di sovr'a noi si piange per tre cerchi;
  • 138: ma come tripartito si ragiona,
  • 139: tacciolo, acciò che tu per te ne cerchi».
  • 19.36: insanire libet quoniam tibi, pocula ponam
  • 19.37: fagina, caelatum divini opus Alcimedontos,
  • 19.38: lenta quibus torno facili superaddita vitis
  • 19.39: diffusos hedera vestit pallente corymbos.
  • 19.40: in medio duo signa, Conon et—quis fuit alter,
  • 19.41: descripsit radio totum qui gentibus orbem,
  • 19.42: tempora quae messor, quae curvus arator haberet?
  • 19.43: necdum illis labra admovi, sed condita servo.
  • 19.44: Et nobis idem Alcimedon duo pocula fecit
  • 19.45: et molli circum est ansas amplexus acantho
  • 19.46: Orpheaque in medio posuit silvasque sequentis;
  • 19.47: necdum illis labra admovi, sed condita servo.
  • 19.48: si ad vitulam spectas, nihil est quod pocula laudes.
1) [52] Purgatorio 18.136-138 +     Aeneid 5.604-761
  • 136: E quella che l'affanno non sofferse
  • 137: fino a la fine col figlio d'Anchise,
  • 138: sé stessa a vita sanza gloria offerse».
  • 5.604: Hinc primum Fortuna fidem mutata novavit.
  • 5.605: dum variis tumulo referunt sollemnia ludis,
  • 5.606: Irim de caelo misit Saturnia Iuno *
  • 5.607: Iliacam ad classem ventosque aspirat eunti,
  • 5.608: multa movens necdum antiquum saturata dolorem.
  • 5.609: illa viam celerans per mille coloribus arcum
  • 5.610: nulli visa cito decurrit tramite virgo.
  • 5.611: conspicit ingentem concursum et litora lustrat
  • 5.612: desertosque videt portus classemque relictam.
  • 5.613: at procul in sola secretae Troades acta
  • 5.614: amissum Anchisen flebant, cunctaeque profundum
  • 5.615: pontum aspectabant flentes. heu tot vada fessis
  • 5.616: et tantum superesse maris, vox omnibus una;
  • 5.617: urbem orant, taedet pelagi perferre laborem.
  • 5.618: ergo inter medias sese haud ignara nocendi
  • 5.619: conicit et faciemque deae vestemque reponit;
  • 5.620: fit Beroe, Tmarii coniunx longaeva Dorycli,
  • 5.621: cui genus et quondam nomen natique fuissent,
  • 5.622: ac sic Dardanidum mediam se matribus infert.
  • 5.623: «o miserae, quas non manus» inquit «Achaica bello
  • 5.624: traxerit ad letum patriae sub moenibus! o gens
  • 5.625: infelix, cui te exitio Fortuna reservat?
  • 5.626: septima post Troiae excidium iam vertitur aestas,
  • 5.627: cum freta, cum terras omnis, tot inhospita saxa
  • 5.628: sideraque emensae ferimur, dum per mare magnum
  • 5.629: Italiam sequimur fugientem et volvimur undis.
  • 5.630: hic Erycis fines fraterni atque hospes Acestes:
  • 5.631: quis prohibet muros iacere et dare civibus urbem?
  • 5.632: o patria et rapti nequiquam ex hoste penates,
  • 5.633: nullane iam Troiae dicentur moenia? nusquam
  • 5.634: Hectoreos amnis, Xanthum et Simoenta, videbo?
  • 5.635: quin agite et mecum infaustas exurite puppis.
  • 5.636: nam mihi Cassandrae per somnum vatis imago
  • 5.637: ardentis dare visa faces: «hic quaerite Troiam;
  • 5.638: hic domus est» inquit «vobis.» iam tempus agi res,
  • 5.639: nec tantis mora prodigiis. en quattuor arae
  • 5.640: Neptuno; deus ipse faces animumque ministrat.»
  • 5.641: haec memorans prima infensum vi corripit ignem
  • 5.642: sublataque procul dextra conixa coruscat
  • 5.643: et iacit. arrectae mentes stupefactaque corda
  • 5.644: Iliadum. hic una e multis, quae maxima natu,
  • 5.645: Pyrgo, tot Priami natorum regia nutrix:
  • 5.646: «non Beroe vobis, non haec Rhoeteia, matres,
  • 5.647: est Dorycli coniunx; divini signa decoris
  • 5.648: ardentisque notate oculos, qui spiritus illi,
  • 5.649: qui vultus vocisque sonus vel gressus eunti.
  • 5.650: ipsa egomet dudum Beroen digressa reliqui
  • 5.651: aegram, indignantem tali quod sola careret
  • 5.652: munere nec meritos Anchisae inferret honores.»
  • 5.653: haec effata.
  • 5.654: at matres primo ancipites oculisque malignis
  • 5.655: ambiguae spectare rates miserum inter amorem
  • 5.656: praesentis terrae fatisque vocantia regna,
  • 5.657: cum dea se paribus per caelum sustulit alis
  • 5.658: ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum. *
  • 5.659: tum vero attonitae monstris actaeque furore
  • 5.660: conclamant, rapiuntque focis penetralibus ignem,
  • 5.661: pars spoliant aras, frondem ac virgulta facesque
  • 5.662: coniciunt. furit immissis Volcanus habenis
  • 5.663: transtra per et remos et pictas abiete puppis.
  • 5.664: Nuntius Anchisae ad tumulum cuneosque theatri
  • 5.665: incensas perfert navis Eumelus, et ipsi
  • 5.666: respiciunt atram in nimbo volitare favillam.
  • 5.667: primus et Ascanius, cursus ut laetus equestris
  • 5.668: ducebat, sic acer equo turbata petivit
  • 5.669: castra, nec exanimes possunt retinere magistri.
  • 5.670: «quis furor iste novus? quo nunc, quo tenditis» inquit
  • 5.671: «heu miserae cives? non hostem inimicaque castra
  • 5.672: Argivum, vestras spes uritis. en, ego vester
  • 5.673: Ascanius!» - galeam ante pedes proiecit inanem,
  • 5.674: qua ludo indutus belli simulacra ciebat.
  • 5.675: accelerat simul Aeneas, simul agmina Teucrum.
  • 5.676: ast illae diversa metu per litora passim
  • 5.677: diffugiunt, silvasque et sicubi concava furtim
  • 5.678: saxa petunt; piget incepti lucisque, suosque
  • 5.679: mutatae agnoscunt excussaque pectore Iuno est.
  • 5.680: Sed non idcirco flamma atque incendia viris
  • 5.681: indomitas posuere; udo sub robore vivit
  • 5.682: stuppa vomens tardum fumum, lentusque carinas
  • 5.683: est vapor et toto descendit corpore pestis,
  • 5.684: nec vires heroum infusaque flumina prosunt.
  • 5.685: tum pius Aeneas umeris abscindere vestem
  • 5.686: auxilioque vocare deos et tendere palmas:
  • 5.687: «Iuppiter omnipotens, si nondum exosus ad unum
  • 5.688: Troianos, si quid pietas antiqua labores
  • 5.689: respicit humanos, da flammam evadere classi
  • 5.690: nunc, pater, et tenuis Teucrum res eripe leto.
  • 5.691: vel tu, quod superest, infesto fulmine morti,
  • 5.692: si mereor, demitte tuaque hic obrue dextra.»
  • 5.693: vix haec ediderat cum effusis imbribus atra
  • 5.694: tempestas sine more furit tonitruque tremescunt
  • 5.695: ardua terrarum et campi; ruit aethere toto
  • 5.696: turbidus imber aqua densisque nigerrimus Austris,
  • 5.697: implenturque super puppes, semusta madescunt
  • 5.698: robora, restinctus donec vapor omnis et omnes
  • 5.699: quattuor amissis servatae a peste carinae.
  • 5.700: At pater Aeneas casu concussus acerbo
  • 5.701: nunc huc ingentis, nunc illuc pectore curas
  • 5.702: mutabat versans, Siculisne resideret arvis
  • 5.703: oblitus fatorum, Italasne capesseret oras.
  • 5.704: tum senior Nautes, unum Tritonia Pallas
  • 5.705: quem docuit multaque insignem reddidit arte -
  • 5.706: haec responsa dabat, vel quae portenderet ira
  • 5.707: magna deum vel quae fatorum posceret ordo;
  • 5.708: isque his Aenean solatus vocibus infit:
  • 5.709: «nate dea, quo fata trahunt retrahuntque sequamur;
  • 5.710: quidquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est.
  • 5.711: est tibi Dardanius divinae stirpis Acestes:
  • 5.712: hunc cape consiliis socium et coniunge volentem,
  • 5.713: huic trade amissis superant qui navibus et quos
  • 5.714: pertaesum magni incepti rerumque tuarum est.
  • 5.715: longaevosque senes ac fessas aequore matres
  • 5.716: et quidquid tecum invalidum metuensque pericli est
  • 5.717: delige, et his habeant terris sine moenia fessi;
  • 5.718: urbem appellabunt permisso nomine Acestam.»
  • 5.719: Talibus incensus dictis senioris amici
  • 5.720: tum vero in curas animo diducitur omnis;
  • 5.721: et Nox atra polum bigis subvecta tenebat.
  • 5.722: visa dehinc caelo facies delapsa parentis
  • 5.723: Anchisae subito talis effundere voces:
  • 5.724: «nate, mihi vita quondam, dum vita manebat,
  • 5.725: care magis, nate Iliacis exercite fatis,
  • 5.726: imperio Iovis huc venio, qui classibus ignem
  • 5.727: depulit, et caelo tandem miseratus ab alto est.
  • 5.728: consiliis pare quae nunc pulcherrima Nautes
  • 5.729: dat senior; lectos iuvenes, fortissima corda,
  • 5.730: defer in Italiam. gens dura atque aspera cultu
  • 5.731: debellanda tibi Latio est. Ditis tamen ante
  • 5.732: infernas accede domos et Averna per alta
  • 5.733: congressus pete, nate, meos. non me impia namque
  • 5.734: Tartara habent, tristes umbrae, sed amoena piorum
  • 5.735: concilia Elysiumque colo. huc casta Sibylla
  • 5.736: nigrarum multo pecudum te sanguine ducet.
  • 5.737: tum genus omne tuum et quae dentur moenia disces.
  • 5.738: iamque vale; torquet medios Nox umida cursus
  • 5.739: et me saevus equis Oriens adflavit anhelis.»
  • 5.740: dixerat et tenuis fugit ceu fumus in auras.
  • 5.741: Aeneas «quo deinde ruis? quo proripis?» inquit,
  • 5.742: «quem fugis? aut quis te nostris complexibus arcet?»
  • 5.743: haec memorans cinerem et sopitos suscitat ignis,
  • 5.744: Pergameumque Larem et canae penetralia Vestae
  • 5.745: farre pio et plena supplex veneratur acerra.
  • 5.746: Extemplo socios primumque accersit Acesten
  • 5.747: et Iovis imperium et cari praecepta parentis
  • 5.748: edocet et quae nunc animo sententia constet.
  • 5.749: haud mora consiliis, nec iussa recusat Acestes:
  • 5.750: transcribunt urbi matres populumque volentem
  • 5.751: deponunt, animos nil magnae laudis egentis.
  • 5.752: ipsi transtra novant flammisque ambesa reponunt
  • 5.753: robora navigiis, aptant remosque rudentisque,
  • 5.754: exigui numero, sed bello vivida virtus.
  • 5.755: interea Aeneas urbem designat aratro
  • 5.756: sortiturque domos; hoc Ilium et haec loca Troiam
  • 5.757: esse iubet. gaudet regno Troianus Acestes
  • 5.758: indicitque forum et patribus dat iura vocatis.
  • 5.759: tum vicina astris Erycino in vertice sedes
  • 5.760: fundatur Veneri Idaliae, tumuloque sacerdos
  • 5.761: ac lucus late sacer additus Anchiseo.
1) [52] Purgatorio 18.136-138 +     Aeneid 5.617-617
  • 136: E quella che l'affanno non sofferse
  • 137: fino a la fine col figlio d'Anchise,
  • 138: sé stessa a vita sanza gloria offerse».
  • 5.617: urbem orant, taedet pelagi perferre laborem.
1) [52] Purgatorio 18.136-138 +     Aeneid 9.1-24
  • 136: E quella che l'affanno non sofferse
  • 137: fino a la fine col figlio d'Anchise,
  • 138: sé stessa a vita sanza gloria offerse».
  • 9.1: Atque ea diversa penitus dum parte geruntur,
  • 9.2: Irim de caelo misit Saturnia Iuno *
  • 9.3: audacem ad Turnum. luco tum forte parentis
  • 9.4: Pilumni Turnus sacrata valle sedebat.
  • 9.5: ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est:
  • 9.6: «Turne, quod optanti divum promittere nemo
  • 9.7: auderet, volvenda dies en attulit ultro.
  • 9.8: Aeneas urbe et sociis et classe relicta
  • 9.9: sceptra Palatini sedemque petit Euandri.
  • 9.10: nec satis: extremas Corythi penetravit ad urbes
  • 9.11: Lydorumque manum, collectos armat agrestis.
  • 9.12: quid dubitas? nunc tempus equos, nunc poscere currus.
  • 9.13: rumpe moras omnis et turbata arripe castra.»
  • 9.14: dixit, et in caelum paribus se sustulit alis
  • 9.15: ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum. *
  • 9.16: agnovit iuvenis duplicisque ad sidera palmas
  • 9.17: sustulit ac tali fugientem est voce secutus:
  • 9.18: «Iri, decus caeli, quis te mihi nubibus actam
  • 9.19: detulit in terras? unde haec tam clara repente
  • 9.20: tempestas? medium video discedere caelum
  • 9.21: palantisque polo stellas. sequor omina tanta,
  • 9.22: quisquis in arma vocas.» et sic effatus ad undam
  • 9.23: processit summoque hausit de gurgite lymphas
  • 9.24: multa deos orans, oneravitque aethera votis.
  • ...: …
  • 5.606: Irim de caelo misit Saturnia Iuno *
  • ...: …
  • 5.658: ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum. *
1) [52] Purgatorio 18.142-142 +     Aeneid 4.281-286
  • 142: del qual più altri nacquero e diversi;
  • 4.281: ardet abire fuga dulcisque relinquere terras,
  • 4.282: attonitus tanto monitu imperioque deorum.
  • 4.283: heu quid agat? quo nunc reginam ambire furentem
  • 4.284: audeat adfatu? quae prima exordia sumat?
  • 4.285: atque animum nunc huc celerem nunc dividit illuc *
  • 4.286: in partisque rapit varias perque omnia versat. *
1) [52] Purgatorio 18.142-142 +     Aeneid 8.20-21
  • 142: del qual più altri nacquero e diversi;
  • 8.20: atque animum nunc huc celerem nunc dividit illuc *
  • 8.21: in partisque rapit varias perque omnia versat, *
1) [53] Purgatorio 19.1-2 +     Georgics 1.336-336
  • 1: Ne l'ora che non può 'l calor diurno
  • 2: intepidar più 'l freddo de la luna,
  • 13.336: frigida Saturni sese quo stella receptet,
1) [53] Purgatorio 19.7-9 +     Aeneid 3.216-218
  • 7: mi venne in sogno una femmina balba,
  • 8: ne li occhi guercia, e sovra i pié distorta,
  • 9: con le man monche, e di colore scialba.
  • 3.216: virginei volucrum vultus, foedissima ventris
  • 3.217: proluvies uncaeque manus et pallida semper
  • 3.218: ora fame.
1) [53] Purgatorio 19.32-33 +     Aeneid 3.216-218
  • 32: fendendo i drappi, e mostravami 'l ventre;
  • 33: quel mi svegliò col puzzo che n'uscia.
  • 3.216: virginei volucrum vultus, foedissima ventris
  • 3.217: proluvies uncaeque manus et pallida semper
  • 3.218: ora fame.
1) [54] Purgatorio 20.25-27 +     Aeneid 6.843-844
  • 25: Seguentemente intesi: «O buon Fabrizio,
  • 26: con povertà volesti anzi virtute
  • 27: che gran ricchezza posseder con vizio».
  • 6.843: Scipiadas, cladem Libyae, parvoque potentem
  • 6.844: Fabricium vel te sulco, Serrane, serentem?
1) [54] Purgatorio 20.103-105 +     Aeneid 1.340-364
  • 103: Noi repetiam Pigmalion allotta,
  • 104: cui traditore e ladro e paricida
  • 105: fece la voglia sua de l'oro ghiotta;
  • 1.340: imperium Dido Tyria regit urbe profecta,
  • 1.341: germanum fugiens. longa est iniuria, longae
  • 1.342: ambages; sed summa sequar fastigia rerum.
  • 1.343: huic coniunx Sychaeus erat, ditissimus auri
  • 1.344: Phoenicum, et magno miserae dilectus amore,
  • 1.345: cui pater intactam dederat primisque iugarat
  • 1.346: ominibus. sed regna Tyri germanus habebat
  • 1.347: Pygmalion, scelere ante alios immanior omnis.
  • 1.348: quos inter medius venit furor. ille Sychaeum
  • 1.349: impius ante aras atque auri caecus amore
  • 1.350: clam ferro incautum superat, securus amorum
  • 1.351: germanae; factumque diu celavit et aegram
  • 1.352: multa malus simulans vana spe lusit amantem.
  • 1.353: ipsa sed in somnis inhumati venit imago
  • 1.354: coniugis ora modis attollens pallida miris;
  • 1.355: crudelis aras traiectaque pectora ferro
  • 1.356: nudavit, caecumque domus scelus omne retexit.
  • 1.357: tum celerare fugam patriaque excedere suadet
  • 1.358: auxiliumque viae veteres tellure recludit
  • 1.359: thesauros, ignotum argenti pondus et auri.
  • 1.360: his commota fugam Dido sociosque parabat.
  • 1.361: conveniunt quibus aut odium crudele tyranni
  • 1.362: aut metus acer erat; navis, quae forte paratae,
  • 1.363: corripiunt onerantque auro. portantur avari
  • 1.364: Pygmalionis opes pelago; dux femina facti.
1) [54] Purgatorio 20.114-115 +     Aeneid 2.768-779
  • 114: e in infamia tutto 'l monte gira
  • 115: Polinestòr ch'ancise Polidoro;
  • 2.768: ausus quin etiam voces iactare per umbram
  • 2.769: implevi clamore vias, maestusque Creusam
  • 2.770: nequiquam ingeminans iterumque iterumque vocavi.
  • 2.771: quaerenti et tectis urbis sine fine ruenti
  • 2.772: infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae
  • 2.773: visa mihi ante oculos et nota maior imago.
  • 2.774: obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit.
  • 2.775: tum sic adfari et curas his demere dictis:
  • 2.776: «quid tantum insano iuvat indulgere dolori,
  • 2.777: o dulcis coniunx? non haec sine numine divum
  • 2.778: eveniunt; nec te comitem hinc portare Creusam
  • 2.779: fas, aut ille sinit superi regnator Olympi.
1) [54] Purgatorio 20.114-115 +     Aeneid 3.22-48
  • 114: e in infamia tutto 'l monte gira
  • 115: Polinestòr ch'ancise Polidoro;
  • 3.22: forte fuit iuxta tumulus, quo cornea summo
  • 3.23: virgulta et densis hastilibus horrida myrtus.
  • 3.24: accessi viridemque ab humo convellere silvam
  • 3.25: conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras,
  • 3.26: horrendum et dictu video mirabile monstrum.
  • 3.27: nam quae prima solo ruptis radicibus arbos
  • 3.28: vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae
  • 3.29: et terram tabo maculant. mihi frigidus horror
  • 3.30: membra quatit gelidusque coit formidine sanguis.
  • 3.31: rursus et alterius lentum convellere vimen
  • 3.32: insequor et causas penitus temptare latentis;
  • 3.33: ater et alterius sequitur de cortice sanguis.
  • 3.34: multa movens animo Nymphas venerabar agrestis
  • 3.35: Gradivumque patrem, Geticis qui praesidet arvis,
  • 3.36: rite secundarent visus omenque levarent.
  • 3.37: tertia sed postquam maiore hastilia nisu
  • 3.38: adgredior genibusque adversae obluctor harenae,
  • 3.39: (eloquar an sileam?) gemitus lacrimabilis imo
  • 3.40: auditur tumulo et vox reddita fertur ad auris:
  • 3.41: «quid miserum, Aenea, laceras? iam parce sepulto,
  • 3.42: parce pias scelerare manus. non me tibi Troia
  • 3.43: externum tulit aut cruor hic de stipite manat.
  • 3.44: heu fuge crudelis terras, fuge litus avarum:
  • 3.45: nam Polydorus ego. hic confixum ferrea texit
  • 3.46: telorum seges et iaculis increvit acutis.»
  • 3.47: tum vero ancipiti mentem formidine pressus
  • 3.48: obstipui steteruntque comae et vox faucibus haesit. *
1) [54] Purgatorio 20.114-115 +     Aeneid 8.31-41
  • 114: e in infamia tutto 'l monte gira
  • 115: Polinestòr ch'ancise Polidoro;
  • 8.31: huic deus ipse loci fluvio Tiberinus amoeno
  • 8.32: populeas inter senior se attollere frondes
  • 8.33: visus (eum tenuis glauco velabat amictu
  • 8.34: carbasus, et crinis umbrosa tegebat harundo),
  • 8.35: tum sic adfari et curas his demere dictis: *
  • 8.36: «O sate gente deum, Troianam ex hostibus urbem
  • 8.37: qui revehis nobis aeternaque Pergama servas,
  • 8.38: exspectate solo Laurenti arvisque Latinis,
  • 8.39: hic tibi certa domus, certi (ne absiste) penates.
  • 8.40: neu belli terrere minis; tumor omnis et irae
  • 8.41: concessere deum.
1) [54] Purgatorio 20.130-132 +     Aeneid 3.73-77
  • 130: Certo non si scoteo sì forte Delo,
  • 131: pria che Latona in lei facesse 'l nido
  • 132: a parturir li due occhi del cielo.
  • 3.73: sacra mari colitur medio gratissima tellus
  • 3.74: Nereidum matri et Neptuno Aegaeo,
  • 3.75: quam pius arquitenens oras et litora circum
  • 3.76: errantem Mycono e celsa Gyaroque revinxit,
  • 3.77: immotamque coli dedit et contemnere ventos.
1) [55] Purgatorio 21.9-9 +     Aeneid 5.72-72
  • 9: già surto fuor de la sepulcral buca,
  • 5.72: Sic fatus velat materna tempora myrto.
1) [55] Purgatorio 21.41-42 +     Aeneid 8.349-350
  • 41: ordine senta la religione
  • 42: de la montagna, o che sia fuor d'usanza.
  • 8.349: iam tum religio pavidos terrebat agrestis
  • 8.350: dira loci, iam tum silvam saxumque tremebant.
1) [55] Purgatorio 21.50-51 +     Aeneid 4.700-702
  • 50: né coruscar, né figlia di Taumante,
  • 51: che di là cangia sovente contrade;
  • 4.700: ergo Iris croceis per caelum roscida pennis
  • 4.701: mille trahens varios adverso sole colores
  • 4.702: devolat et supra caput astitit. «hunc ego Diti
1) [55] Purgatorio 21.94-96 TBD ...
  • 94: Al mio ardor fuor seme le faville,
  • 95: che mi scaldar, de la divina fiamma
  • 96: onde sono allumati più di mille;
  • ...: …
1) [55] Purgatorio 21.130-136 TBD ...
  • 130: Già s'inchinava ad abbracciar li piedi
  • 131: al mio dottor, ma el li disse: «Frate,
  • 132: non far, ché tu se' ombra e ombra vedi».
  • 133: Ed ei surgendo: «Or puoi la quantitate
  • 134: comprender de l'amor ch'a te mi scalda,
  • 135: quand'io dismento nostra vanitate,
  • 136: trattando l'ombre come cosa salda».
  • ...: …
1) [56] Purgatorio 22.40-41 +     Aeneid 3.56-57
  • 40: 'Per che non reggi tu, o sacra fame
  • 41: de l'oro, l'appetito de' mortali?',
  • 3.56: vi potitur. quid non mortalia pectora cogis,
  • 3.57: auri sacra fames! postquam pavor ossa reliquit,
1) [56] Purgatorio 22.40-41 +     Aeneid 4.408-415
  • 40: 'Per che non reggi tu, o sacra fame
  • 41: de l'oro, l'appetito de' mortali?',
  • 4.408: quis tibi tum, Dido, cernenti talia sensus,
  • 4.409: quosve dabas gemitus, cum litora fervere late
  • 4.410: prospiceres arce ex summa, totumque videres
  • 4.411: misceri ante oculos tantis clamoribus aequor!
  • 4.412: improbe Amor, quid non mortalia pectora cogis!
  • 4.413: ire iterum in lacrimas, iterum temptare precando
  • 4.414: cogitur et supplex animos summittere amori,
  • 4.415: ne quid inexpertum frustra moritura relinquat.
1) [56] Purgatorio 22.57-57 +     Georgics 4.559-566
  • 57: disse 'l cantor de' buccolici carmi,
  • 16.559: Haec super arvorum cultu pecorumque canebam
  • 16.560: et super arboribus, Caesar dum magnus ad altum
  • 16.561: fulminat Euphraten bello victorque volentes
  • 16.562: per populos dat iura viamque adfectat Olympo.
  • 16.563: Illo Vergilium me tempore dulcis alebat
  • 16.564: Parthenope studiis florentem ignobilis oti,
  • 16.565: carmina qui lusi pastorum audaxque iuventa,
  • 16.566: Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi.
1) [56] Purgatorio 22.57-57 +     Eclogue 5.82-88
  • 57: disse 'l cantor de' buccolici carmi,
  • 21.82: Quae tibi, quae tali reddam pro carmine dona?
  • 21.83: Nam neque me tantum uenientis sibilus Austri
  • 21.84: nec percussa iuuant fluctu tam litora, nec quae
  • 21.85: saxosas inter decurrunt flumina ualles.
  • 21.86: Hac te nos fragili donabimus ante cicuta:
  • 21.87: haec nos "Formosum Corydon ardebat Alexim",
  • 21.88: haec eadem docuit "Cuium pecus? an Meliboei?"
1) [56] Purgatorio 22.57-57 +     Eclogue 6.1-8
  • 57: disse 'l cantor de' buccolici carmi,
  • 22.1: Prima Syracosio dignata est ludere uersu
  • 22.2: nostra, neque erubuit siluas habitare, Thalia.
  • 22.3: Cum canerem reges et proelia, Cynthius aurem
  • 22.4: uellit, et admonuit: "Pastorem, Tityre, pinguis
  • 22.5: pascere oportet ouis, deductum dicere carmen."
  • 22.6: Nunc ego (namque super tibi erunt, qui dicere laudes,
  • 22.7: Vare, tuas cupiant, et tristia condere bella)
  • 22.8: agrestem tenui meditabor harundine musam.
1) [56] Purgatorio 22.70-72 +     Eclogue 4.5-7
  • 70: quando dicesti: 'Secol si rinova;
  • 71: torna giustizia e primo tempo umano,
  • 72: e progenie scende da ciel nova'.
  • 20.5: magnus ab integro saeclorum nascitur ordo.
  • 20.6: iam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna,
  • 20.7: iam nova progenies caelo demittitur alto.
1) [56] Purgatorio 22.103-103 +     Aeneid 6.734-734
  • 103: nel primo cinghio del carcere cieco:
  • 6.734: dispiciunt clausae tenebris et carcere caeco.
1) [58] Purgatorio 24.64-66 +     Aeneid 6.311-312
  • 64: Come li augei che vernan lungo 'l Nilo,
  • 65: alcuna volta in aere fanno schiera,
  • 66: poi volan più a fretta e vanno in filo,
  • 6.311: quam multae glomerantur aves, ubi frigidus annus
  • 6.312: trans pontum fugat et terris immittit apricis.
1) [58] Purgatorio 24.81-81 +     Aeneid 1.238-238
  • 81: e a trista ruina par disposto».
  • 1.238: hoc equidem occasum Troiae tristisque ruinas
1) [58] Purgatorio 24.101-101 +     Aeneid 6.200-200
  • 101: che li occhi miei si fero a lui seguaci,
  • 6.200: quantum acie possent oculi servare sequentum.
1) [58] Purgatorio 24.121-126 TBD ...
  • 121: «Ricordivi», dicea, «d'i maladetti
  • 122: nei nuvoli formati, che, satolli,
  • 123: Teseo combatter co' doppi petti;
  • 124: e de li Ebrei ch'al ber si mostrar molli,
  • 125: per che no i volle Gedeon compagni,
  • 126: quando inver' Madian discese i colli».
  • ...: …
1) [58] Purgatorio 24.121-122 +     Aeneid 2.455-456
  • 121: «Ricordivi», dicea, «d'i maladetti
  • 122: nei nuvoli formati, che, satolli,
  • 2.455: a tergo, infelix qua se, dum regna manebant,
  • 2.456: saepius Andromache ferre incomitata solebat
1) [58] Purgatorio 24.150-150 +     Aeneid 1.402-404
  • 150: che fé sentir d'ambrosia l'orezza.
  • 1.402: Dixit et avertens rosea cervice refulsit,
  • 1.403: ambrosiaeque comae divinum vertice odorem
  • 1.404: spiravere; pedes vestis defluxit ad imos,
1) [58] Purgatorio 24.150-150 +     Georgics 4.415-415
  • 150: che fé sentir d'ambrosia l'orezza.
  • 16.415: Haec ait et liquidum ambrosiae defundit odorem,
1) [59] Purgatorio 25.100-108 +     Aeneid 6.730-751
  • 100: Però che quindi ha poscia sua paruta,
  • 101: é chiamata ombra; e quindi organa poi
  • 102: ciascun sentire infino a la veduta.
  • 103: Quindi parliamo e quindi ridiam noi;
  • 104: quindi facciam le lagrime e ' sospiri
  • 105: che per lo monte aver sentiti puoi.
  • 106: Secondo che ci affiggono i disiri
  • 107: e li altri affetti, l'ombra si figura;
  • 108: e quest'é la cagion di che tu miri».
  • 6.730: igneus est ollis vigor et caelestis origo
  • 6.731: seminibus, quantum non noxia corpora tardant
  • 6.732: terrenique hebetant artus moribundaque membra.
  • 6.733: hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque, neque auras
  • 6.734: dispiciunt clausae tenebris et carcere caeco.
  • 6.735: quin et supremo cum lumine vita reliquit,
  • 6.736: non tamen omne malum miseris nec funditus omnes
  • 6.737: corporeae excedunt pestes, penitusque necesse est
  • 6.738: multa diu concreta modis inolescere miris.
  • 6.739: ergo exercentur poenis veterumque malorum
  • 6.740: supplicia expendunt: aliae panduntur inanes
  • 6.741: suspensae ad ventos, aliis sub gurgite vasto
  • 6.742: infectum eluitur scelus aut exuritur igni:
  • 6.743: quisque suos patimur manis. exinde per amplum
  • 6.744: mittimur Elysium et pauci laeta arva tenemus,
  • 6.745: donec longa dies perfecto temporis orbe
  • 6.746: concretam exemit labem, purumque relinquit
  • 6.747: aetherium sensum atque aurai simplicis ignem.
  • 6.748: has omnis, ubi mille rotam volvere per annos,
  • 6.749: Lethaeum ad fluvium deus evocat agmine magno,
  • 6.750: scilicet immemores supera ut convexa revisant
  • 6.751: rursus, et incipiant in corpora velle reverti.»
1) [59] Purgatorio 25.104-104 +     Aeneid 6.733-733
  • 104: quindi facciam le lagrime e ' sospiri
  • 6.733: hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque, neque auras
1) [60] Purgatorio 26.31-36 +     Aeneid 4.402-407
  • 31: Lì veggio d'ogne parte farsi presta
  • 32: ciascun'ombra e basciarsi una con una
  • 33: sanza restar, contente a brieve festa;
  • 34: così per entro loro schiera bruna
  • 35: s'ammusa l'una con l'altra formica,
  • 36: forse a spiar lor via e lor fortuna.
  • 4.402: ac velut ingentem formicae farris acervum
  • 4.403: cum populant hiemis memores tectoque reponunt,
  • 4.404: it nigrum campis agmen praedamque per herbas
  • 4.405: convectant calle angusto; pars grandia trudunt
  • 4.406: obnixae frumenta umeris, pars agmina cogunt
  • 4.407: castigantque moras, opere omnis semita fervet.
1) [60] Purgatorio 26.34-34 +     Aeneid 4.404-404
  • 34: così per entro loro schiera bruna
  • 4.404: it nigrum campis agmen praedamque per herbas
1) [60] Purgatorio 26.41-42 +     Aeneid 6.24-26
  • 41: e l'altra: «Ne la vacca entra Pasife,
  • 42: perché 'l torello a sua lussuria corra».
  • 6.24: hic crudelis amor tauri suppostaque furto
  • 6.25: Pasiphae mixtumque genus prolesque biformis
  • 6.26: Minotaurus inest, Veneris monimenta nefandae,
1) [60] Purgatorio 26.41-42 +     Aeneid 6.447-447
  • 41: e l'altra: «Ne la vacca entra Pasife,
  • 42: perché 'l torello a sua lussuria corra».
  • 6.447: Euadnenque et Pasiphaen; his Laodamia
1) [61] Purgatorio 27.76-90 +     Eclogue 7.1-5
  • 76: Quali si stanno ruminando manse
  • 77: le capre, state rapide e proterve
  • 78: sovra le cime avante che sien pranse,
  • 79: tacite a l'ombra, mentre che 'l sol ferve,
  • 80: guardate dal pastor, che 'n su la verga
  • 81: poggiato s'é e lor di posa serve;
  • 82: e quale il mandrian che fori alberga,
  • 83: lungo il pecuglio suo queto pernotta,
  • 84: guardando perché fiera non lo sperga;
  • 85: tali eravamo tutti e tre allotta,
  • 86: io come capra, ed ei come pastori,
  • 87: fasciati quinci e quindi d'alta grotta.
  • 88: Poco parer potea lì del di fori;
  • 89: ma, per quel poco, vedea io le stelle
  • 90: di lor solere e più chiare e maggiori.
  • 23.1: Forte sub arguta consederat ilice Daphnis,
  • 23.2: compulerantque greges Corydon et Thyrsis in unum,
  • 23.3: Thyrsis ouis, Corydon distentas lacte capellas,
  • 23.4: ambo florentes aetatibus, Arcades ambo,
  • 23.5: et cantare pares et repondere parati.
1) [61] Purgatorio 27.76-90 +     Eclogue 7.21-28
  • 76: Quali si stanno ruminando manse
  • 77: le capre, state rapide e proterve
  • 78: sovra le cime avante che sien pranse,
  • 79: tacite a l'ombra, mentre che 'l sol ferve,
  • 80: guardate dal pastor, che 'n su la verga
  • 81: poggiato s'é e lor di posa serve;
  • 82: e quale il mandrian che fori alberga,
  • 83: lungo il pecuglio suo queto pernotta,
  • 84: guardando perché fiera non lo sperga;
  • 85: tali eravamo tutti e tre allotta,
  • 86: io come capra, ed ei come pastori,
  • 87: fasciati quinci e quindi d'alta grotta.
  • 88: Poco parer potea lì del di fori;
  • 89: ma, per quel poco, vedea io le stelle
  • 90: di lor solere e più chiare e maggiori.
  • 23.21: Nymphae, noster amor, Libethrides, aut mihi carmen,
  • 23.22: quale meo Codro, concedite (proxima Phoebi
  • 23.23: uersibus ille facit), aut, si non possumus omnes,
  • 23.24: hic arguta sacra pendebit fistula pinu.
  • 23.25: Pastores, hedera nascentem ornate poetam,
  • 23.26: Arcades, inuidia rumpantur ut ilia Codro;
  • 23.27: aut, si ultra placitum laudarit, baccare frontem
  • 23.28: cingite, ne uati noceat mala lingua futuro.
1) [61] Purgatorio 27.82-84 +     Aeneid 4.433-435
  • 82: e quale il mandrian che fori alberga,
  • 83: lungo il pecuglio suo queto pernotta,
  • 84: guardando perché fiera non lo sperga;
  • 4.433: tempus inane peto, requiem spatiumque furori,
  • 4.434: dum mea me victam doceat fortuna dolere.
  • 4.435: extremam hanc oro veniam (miserere sororis),
1) [62] Purgatorio 28.21-21 +     Aeneid 1.52-54
  • 21: quand'Eolo scilocco fuor discioglie.
  • 1.52: Aeoliam venit. hic vasto rex Aeolus antro
  • 1.53: luctantis ventos tempestatesque sonoras
  • 1.54: imperio premit ac vinclis et carcere frenat.
1) [62] Purgatorio 28.23-23 +     Aeneid 6.179-179
  • 23: dentro a la selva antica tanto, ch'io
  • 6.179: itur in antiquam silvam, stabula alta ferarum;
1) [62] Purgatorio 28.25-27 +     Georgics 4.19-19
  • 25: ed ecco più andar mi tolse un rio,
  • 26: che 'nver' sinistra con sue picciole onde
  • 27: piegava l'erba che 'n sua ripa uscìo.
  • 16.19: adsint et tenuis fugiens per gramina rivus,
1) [62] Purgatorio 28.127-132 +     Aeneid 6.713-715
  • 127: Da questa parte con virtù discende
  • 128: che toglie altrui memoria del peccato;
  • 129: da l'altra d'ogne ben fatto la rende.
  • 130: Quinci Leté; così da l'altro lato
  • 131: Eunoé si chiama, e non adopra
  • 132: se quinci e quindi pria non é gustato:
  • 6.713: tum pater Anchises: «animae, quibus altera fato
  • 6.714: corpora debentur, Lethaei ad fluminis undam
  • 6.715: securos latices et longa oblivia potant.
1) [63] Purgatorio 29.37-42 +     Aeneid 7.641-641
  • 37: O sacrosante Vergini, se fami,
  • 38: freddi o vigilie mai per voi soffersi,
  • 39: cagion mi sprona ch'io mercé vi chiami.
  • 40: Or convien che Elicona per me versi,
  • 41: e Uranìe m'aiuti col suo coro
  • 42: forti cose a pensar mettere in versi.
  • 7.641: Pandite nunc Helicona, deae, cantusque movete, *
1) [63] Purgatorio 29.37-42 +     Aeneid 10.163-163
  • 37: O sacrosante Vergini, se fami,
  • 38: freddi o vigilie mai per voi soffersi,
  • 39: cagion mi sprona ch'io mercé vi chiami.
  • 40: Or convien che Elicona per me versi,
  • 41: e Uranìe m'aiuti col suo coro
  • 42: forti cose a pensar mettere in versi.
  • 10.163: Pandite nunc Helicona, deae, cantusque movete, *
1) [63] Purgatorio 29.40-42 +     Aeneid 7.641-646
  • 40: Or convien che Elicona per me versi,
  • 41: e Uranìe m'aiuti col suo coro
  • 42: forti cose a pensar mettere in versi.
  • 7.641: Pandite nunc Helicona, deae, cantusque movete, *
  • 7.642: qui bello exciti reges, quae quemque secutae
  • 7.643: complerint campos acies, quibus Itala iam tum
  • 7.644: floruerit terra alma viris, quibus arserit armis;
  • 7.645: et meministis enim, divae, et memorare potestis; *
  • 7.646: ad nos vix tenuis famae perlabitur aura.
1) [63] Purgatorio 29.40-42 +     Aeneid 9.525-529
  • 40: Or convien che Elicona per me versi,
  • 41: e Uranìe m'aiuti col suo coro
  • 42: forti cose a pensar mettere in versi.
  • 9.525: Vos, o Calliope, precor, aspirate canenti
  • 9.526: quas ibi tum ferro strages, quae funera Turnus
  • 9.527: ediderit, quem quisque virum demiserit Orco,
  • 9.528: et mecum ingentis oras evolvite belli.
  • 9.529: [et meministis enim, divae, et memorare potestis.] *
1) [63] Purgatorio 29.115-116 +     Aeneid 8.704-715
  • 115: Non che Roma di carro così bello
  • 116: rallegrasse Affricano, o vero Augusto,
  • 8.704: Actius haec cernens arcum intendebat Apollo
  • 8.705: desuper; omnis eo terrore Aegyptus et Indi,
  • 8.706: omnis Arabs, omnes vertebant terga Sabaei.
  • 8.707: ipsa videbatur ventis regina vocatis
  • 8.708: vela dare et laxos iam iamque immittere funis.
  • 8.709: illam inter caedes pallentem morte futura
  • 8.710: fecerat ignipotens undis et Iapyge ferri,
  • 8.711: contra autem magno maerentem corpore Nilum
  • 8.712: pandentemque sinus et tota veste vocantem
  • 8.713: caeruleum in gremium latebrosaque flumina victos.
  • 8.714: at Caesar, triplici invectus Romana triumpho
  • 8.715: moenia, dis Italis votum immortale sacrabat,
1) [63] Purgatorio 29.115-116 +     Aeneid 8.714-715
  • 115: Non che Roma di carro così bello
  • 116: rallegrasse Affricano, o vero Augusto,
  • 8.714: at Caesar, triplici invectus Romana triumpho
  • 8.715: moenia, dis Italis votum immortale sacrabat,
1) [64] Purgatorio 30.5-5 +     Aeneid 3.710-711
  • 5: di suo dover, come 'l più basso face
  • 3.710: deseris, heu, tantis nequiquam erepte periclis!
  • 3.711: nec vates Helenus, cum multa horrenda moneret,
1) [64] Purgatorio 30.16-16 +     Aeneid 8.666-666
  • 16: cotali in su la divina basterna
  • 8.666: pilentis matres in mollibus. hinc procul addit
1) [64] Purgatorio 30.19-19 TBD ...
  • 19: Tutti dicean: 'Benedictus qui venis!',
  • ...: …
1) [64] Purgatorio 30.21-21 +     Aeneid 6.867-886
  • 21: 'Manibus, oh, date lilia plenis!'.
  • 6.867: tum pater Anchises lacrimis ingressus obortis:
  • 6.868: «o gnate, ingentem luctum ne quaere tuorum;
  • 6.869: ostendent terris hunc tantum fata nec ultra
  • 6.870: esse sinent. nimium vobis Romana propago
  • 6.871: visa potens, superi, propria haec si dona fuissent.
  • 6.872: quantos ille virum magnam Mavortis ad urbem
  • 6.873: campus aget gemitus! vel quae, Tiberine, videbis
  • 6.874: funera, cum tumulum praeterlabere recentem!
  • 6.875: nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos
  • 6.876: in tantum spe tollet avos, nec Romula quondam
  • 6.877: ullo se tantum tellus iactabit alumno.
  • 6.878: heu pietas, heu prisca fides invictaque bello
  • 6.879: dextera! non illi se quisquam impune tulisset
  • 6.880: obvius armato, seu cum pedes iret in hostem
  • 6.881: seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
  • 6.882: heu, miserande puer, si qua fata aspera rumpas,
  • 6.883: tu Marcellus eris. manibus date lilia plenis
  • 6.884: purpureos spargam flores animamque nepotis
  • 6.885: his saltem accumulem donis, et fungar inani
  • 6.886: munere.» sic tota passim regione vagantur
1) [64] Purgatorio 30.21-21 +     Aeneid 6.883-883
  • 21: 'Manibus, oh, date lilia plenis!'.
  • 6.883: tu Marcellus eris. manibus date lilia plenis
1) [64] Purgatorio 30.48-48 +     Aeneid 4.23-23
  • 48: conosco i segni de l'antica fiamma'.
  • 4.23: impulit. agnosco veteris vestigia flammae.
1) [64] Purgatorio 30.48-48 +     Aeneid 8.388-392
  • 48: conosco i segni de l'antica fiamma'.
  • 8.388: cunctantem amplexu molli fovet. ille repente
  • 8.389: accepit solitam flammam, notusque medullas
  • 8.390: intravit calor et labefacta per ossa cucurrit,
  • 8.391: non secus atque olim tonitru cum rupta corusco
  • 8.392: ignea rima micans percurrit lumine nimbos;
1) [64] Purgatorio 30.49-51 +     Georgics 4.525-527
  • 49: Ma Virgilio n'avea lasciati scemi
  • 50: di sé, Virgilio dolcissimo patre,
  • 51: Virgilio a cui per mia salute die'mi;
  • 16.525: volveret, Eurydicen vox ipsa et frigida lingua
  • 16.526: ah miseram Eurydicen! anima fugiente vocabat:
  • 16.527: Eurydicen toto referebant flumine ripae."
1) [64] Purgatorio 30.52-52 +     Aeneid 3.96-96
  • 52: né quantunque perdeo l'antica matre,
  • 3.96: accipiet reduces. antiquam exquirite matrem.
1) [64] Purgatorio 30.52-52 +     Aeneid 4.441-449
  • 52: né quantunque perdeo l'antica matre,
  • 4.441: ac velut annoso validam cum robore quercum
  • 4.442: Alpini Boreae nunc hinc nunc flatibus illinc
  • 4.443: eruere inter se certant; it stridor, et altae
  • 4.444: consternunt terram concusso stipite frondes;
  • 4.445: ipsa haeret scopulis et quantum vertice ad auras
  • 4.446: aetherias, tantum radice in Tartara tendit:
  • 4.447: haud secus adsiduis hinc atque hinc vocibus heros
  • 4.448: tunditur, et magno persentit pectore curas;
  • 4.449: mens immota manet, lacrimae volvuntur inanes.
1) [64] Purgatorio 30.52-52 +     Aeneid 6.467-473
  • 52: né quantunque perdeo l'antica matre,
  • 6.467: talibus Aeneas ardentem et torva tuentem
  • 6.468: lenibat dictis animum lacrimasque ciebat.
  • 6.469: illa solo fixos oculos aversa tenebat
  • 6.470: nec magis incepto vultum sermone movetur
  • 6.471: quam si dura silex aut stet Marpesia cautes.
  • 6.472: tandem corripuit sese atque inimica refugit
  • 6.473: in nemus umbriferum, coniunx ubi pristinus illi
1) [64] Purgatorio 30.58-60 +     Aeneid 6.302-302
  • 58: Quasi ammiraglio che in poppa e in prora
  • 59: viene a veder la gente che ministra
  • 60: per li altri legni, e a ben far l'incora;
  • 6.302: ipse ratem conto subigit velisque ministrat
1) [65] Purgatorio 31.8-9 +     Aeneid 2.768-778
  • 8: che la voce si mosse, e pria si spense
  • 9: che da li organi suoi fosse dischiusa.
  • 2.768: ausus quin etiam voces iactare per umbram
  • 2.769: implevi clamore vias, maestusque Creusam
  • 2.770: nequiquam ingeminans iterumque iterumque vocavi.
  • 2.771: quaerenti et tectis urbis sine fine ruenti
  • 2.772: infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae
  • 2.773: visa mihi ante oculos et nota maior imago.
  • 2.774: obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit. *
  • 2.775: tum sic adfari et curas his demere dictis: *
  • 2.776: «quid tantum insano iuvat indulgere dolori,
  • 2.777: o dulcis coniunx? non haec sine numine divum
  • 2.778: eveniunt; nec te comitem hinc portare Creusam
  • ...: …
  • 3.48: obstipui steteruntque comae et vox faucibus haesit. *
  • ...: …
  • 3.153: tum sic adfari et curas his demere dictis: *
  • ...: …
  • 8.35: tum sic adfari et curas his demere dictis: *
1) [65] Purgatorio 31.8-9 +     Aeneid 2.774-774
  • 8: che la voce si mosse, e pria si spense
  • 9: che da li organi suoi fosse dischiusa.
  • 2.774: obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit.
1) [65] Purgatorio 31.8-9 +     Aeneid 8.31-41
  • 8: che la voce si mosse, e pria si spense
  • 9: che da li organi suoi fosse dischiusa.
  • 8.31: huic deus ipse loci fluvio Tiberinus amoeno
  • 8.32: populeas inter senior se attollere frondes
  • 8.33: visus (eum tenuis glauco velabat amictu
  • 8.34: carbasus, et crinis umbrosa tegebat harundo),
  • 8.35: tum sic adfari et curas his demere dictis: *
  • 8.36: «O sate gente deum, Troianam ex hostibus urbem
  • 8.37: qui revehis nobis aeternaque Pergama servas,
  • 8.38: exspectate solo Laurenti arvisque Latinis,
  • 8.39: hic tibi certa domus, certi (ne absiste) penates.
  • 8.40: neu belli terrere minis; tumor omnis et irae
  • 8.41: concessere deum.
1) [65] Purgatorio 31.20-21 +     Aeneid 11.150-151
  • 20: fuori sgorgando lagrime e sospiri,
  • 21: e la voce allentò per lo suo varco.
  • 11.150: procubuit super atque haeret lacrimansque gemensque,
  • 11.151: et via vix tandem voci laxata dolore est:
1) [65] Purgatorio 31.55-56 +     Aeneid 4.17-17
  • 55: Ben ti dovevi, per lo primo strale
  • 56: de le cose fallaci, levar suso
  • 4.17: postquam primus amor deceptam morte fefellit;
1) [65] Purgatorio 31.70-75 +     Aeneid 4.196-278
  • 70: Con men di resistenza si dibarba
  • 71: robusto cerro, o vero al nostral vento
  • 72: o vero a quel de la terra di Iarba,
  • 73: ch'io non levai al suo comando il mento;
  • 74: e quando per la barba il viso chiese,
  • 75: ben conobbi il velen de l'argomento.
  • 4.196: protinus ad regem cursus detorquet Iarban
  • 4.197: incenditque animum dictis atque aggerat iras.
  • 4.198: Hic Hammone satus rapta Garamantide nympha
  • 4.199: templa Iovi centum latis immania regnis,
  • 4.200: centum aras posuit vigilemque sacraverat ignem,
  • 4.201: excubias divum aeternas, pecudumque cruore
  • 4.202: pingue solum et variis florentia limina sertis.
  • 4.203: isque amens animi et rumore accensus amaro
  • 4.204: dicitur ante aras media inter numina divum
  • 4.205: multa Iovem manibus supplex orasse supinis:
  • 4.206: «Iuppiter omnipotens, cui nunc Maurusia pictis
  • 4.207: gens epulata toris Lenaeum libat honorem,
  • 4.208: aspicis haec? an te, genitor, cum fulmina torques
  • 4.209: nequiquam horremus, caecique in nubibus ignes
  • 4.210: terrificant animos et inania murmura miscent?
  • 4.211: femina, quae nostris errans in finibus urbem
  • 4.212: exiguam pretio posuit, cui litus arandum
  • 4.213: cuique loci leges dedimus, conubia nostra
  • 4.214: reppulit ac dominum Aenean in regna recepit.
  • 4.215: et nunc ille Paris cum semiviro comitatu,
  • 4.216: Maeonia mentum mitra crinemque madentem
  • 4.217: subnexus, rapto potitur: nos munera templis
  • 4.218: quippe tuis ferimus famamque fovemus inanem.»
  • 4.219: Talibus orantem dictis arasque tenentem
  • 4.220: audiit Omnipotens, oculosque ad moenia torsit
  • 4.221: regia et oblitos famae melioris amantis.
  • 4.222: tum sic Mercurium adloquitur ac talia mandat:
  • 4.223: «vade age, nate, voca Zephyros et labere pennis
  • 4.224: Dardaniumque ducem, Tyria Karthagine qui nunc
  • 4.225: exspectat fatisque datas non respicit urbes,
  • 4.226: adloquere et celeris defer mea dicta per auras.
  • 4.227: non illum nobis genetrix pulcherrima talem
  • 4.228: promisit Graiumque ideo bis vindicat armis;
  • 4.229: sed fore qui gravidam imperiis belloque frementem
  • 4.230: Italiam regeret, genus alto a sanguine Teucri
  • 4.231: proderet, ac totum sub leges mitteret orbem.
  • 4.232: si nulla accendit tantarum gloria rerum
  • 4.233: nec super ipse sua molitur laude laborem,
  • 4.234: Ascanione pater Romanas invidet arces?
  • 4.235: quid struit? aut qua spe inimica in gente moratur
  • 4.236: nec prolem Ausoniam et Lavinia respicit arva?
  • 4.237: naviget! haec summa est, hic nostri nuntius esto.»
  • 4.238: Dixerat. ille patris magni parere parabat
  • 4.239: imperio; et primum pedibus talaria nectit
  • 4.240: aurea, quae sublimem alis sive aequora supra
  • 4.241: seu terram rapido pariter cum flamine portant.
  • 4.242: tum virgam capit: hac animas ille evocat Orco
  • 4.243: pallentis, alias sub Tartara tristia mittit,
  • 4.244: dat somnos adimitque, et lumina morte resignat.
  • 4.245: illa fretus agit ventos et turbida tranat
  • 4.246: nubila. iamque volans apicem et latera ardua cernit
  • 4.247: Atlantis duri caelum qui vertice fulcit,
  • 4.248: Atlantis, cinctum adsidue cui nubibus atris
  • 4.249: piniferum caput et vento pulsatur et imbri,
  • 4.250: nix umeros infusa tegit, tum flumina mento
  • 4.251: praecipitant senis, et glacie riget horrida barba.
  • 4.252: hic primum paribus nitens Cyllenius alis
  • 4.253: constitit; hinc toto praeceps se corpore ad undas
  • 4.254: misit avi similis, quae circum litora, circum
  • 4.255: piscosos scopulos humilis volat aequora iuxta.
  • 4.256: haud aliter terras inter caelumque volabat
  • 4.257: litus harenosum ad Libyae, ventosque secabat
  • 4.258: materno veniens ab avo Cyllenia proles.
  • 4.259: Ut primum alatis tetigit magalia plantis,
  • 4.260: Aenean fundantem arces ac tecta novantem
  • 4.261: conspicit. atque illi stellatus iaspide fulva
  • 4.262: ensis erat Tyrioque ardebat murice laena
  • 4.263: demissa ex umeris, dives quae munera Dido
  • 4.264: fecerat, et tenui telas discreverat auro. *
  • 4.265: continuo invadit: «tu nunc Karthaginis altae
  • 4.266: fundamenta locas pulchramque uxorius urbem
  • 4.267: exstruis? heu, regni rerumque oblite tuarum!
  • 4.268: ipse deum tibi me claro demittit Olympo
  • 4.269: regnator, caelum et terras qui numine torquet,
  • 4.270: ipse haec ferre iubet celeris mandata per auras:
  • 4.271: quid struis? aut qua spe Libycis teris otia terris?
  • 4.272: si te nulla movet tantarum gloria rerum
  • 4.273: [nec super ipse tua moliris laude laborem,]
  • 4.274: Ascanium surgentem et spes heredis Iuli
  • 4.275: respice, cui regnum Italiae Romanaque tellus
  • 4.276: debetur.» tali Cyllenius ore locutus
  • 4.277: mortalis visus medio sermone reliquit
  • 4.278: et procul in tenuem ex oculis evanuit auram. *
  • ...: …
  • 5.538: ferre sui dederat monimentum et pignus amoris.» *
  • ...: …
  • 9.658: et procul in tenuem ex oculis evanuit auram. *
1) [65] Purgatorio 31.70-75 +     Aeneid 4.326-326
  • 70: Con men di resistenza si dibarba
  • 71: robusto cerro, o vero al nostral vento
  • 72: o vero a quel de la terra di Iarba,
  • 73: ch'io non levai al suo comando il mento;
  • 74: e quando per la barba il viso chiese,
  • 75: ben conobbi il velen de l'argomento.
  • 4.326: destruat aut captam ducat Gaetulus Iarbas?
1) [65] Purgatorio 31.70-75 +     Aeneid 4.438-449
  • 70: Con men di resistenza si dibarba
  • 71: robusto cerro, o vero al nostral vento
  • 72: o vero a quel de la terra di Iarba,
  • 73: ch'io non levai al suo comando il mento;
  • 74: e quando per la barba il viso chiese,
  • 75: ben conobbi il velen de l'argomento.
  • 4.438: fertque refertque soror. sed nullis ille movetur
  • 4.439: fletibus aut voces ullas tractabilis audit;
  • 4.440: fata obstant placidasque viri deus obstruit auris.
  • 4.441: ac velut annoso validam cum robore quercum
  • 4.442: Alpini Boreae nunc hinc nunc flatibus illinc
  • 4.443: eruere inter se certant; it stridor, et altae
  • 4.444: consternunt terram concusso stipite frondes;
  • 4.445: ipsa haeret scopulis et quantum vertice ad auras
  • 4.446: aetherias, tantum radice in Tartara tendit:
  • 4.447: haud secus adsiduis hinc atque hinc vocibus heros
  • 4.448: tunditur, et magno persentit pectore curas;
  • 4.449: mens immota manet, lacrimae volvuntur inanes.
1) [65] Purgatorio 31.70-75 +     Aeneid 9.638-658
  • 70: Con men di resistenza si dibarba
  • 71: robusto cerro, o vero al nostral vento
  • 72: o vero a quel de la terra di Iarba,
  • 73: ch'io non levai al suo comando il mento;
  • 74: e quando per la barba il viso chiese,
  • 75: ben conobbi il velen de l'argomento.
  • 9.638: Aetheria tum forte plaga crinitus Apollo
  • 9.639: desuper Ausonias acies urbemque videbat
  • 9.640: nube sedens, atque his victorem adfatur Iulum:
  • 9.641: «macte nova virtute, puer, sic itur ad astra,
  • 9.642: dis genite et geniture deos. iure omnia bella
  • 9.643: gente sub Assaraci fato ventura resident,
  • 9.644: nec te Troia capit.» simul haec effatus ab alto
  • 9.645: aethere se mittit, spirantis dimovet auras
  • 9.646: Ascaniumque petit; forma tum vertitur oris
  • 9.647: antiquum in Buten. hic Dardanio Anchisae
  • 9.648: armiger ante fuit fidusque ad limina custos;
  • 9.649: tum comitem Ascanio pater addidit. ibat Apollo
  • 9.650: omnia longaevo similis vocemque coloremque
  • 9.651: et crinis albos et saeva sonoribus arma,
  • 9.652: atque his ardentem dictis adfatur Iulum:
  • 9.653: «sit satis, Aenide, telis impune Numanum
  • 9.654: oppetiisse tuis. primam hanc tibi magnus Apollo
  • 9.655: concedit laudem et paribus non invidet armis;
  • 9.656: cetera parce, puer, bello.» sic orsus Apollo
  • 9.657: mortalis medio aspectus sermone reliquit *
  • 9.658: et procul in tenuem ex oculis evanuit auram. *
  • ...: …
  • 4.278: et procul in tenuem ex oculis evanuit auram. *
1) [65] Purgatorio 31.91-102 +     Aeneid 6.715-715
  • 91: Poi, quando il cor virtù di fuor rendemmi,
  • 92: la donna ch'io avea trovata sola
  • 93: sopra me vidi, e dicea: «Tiemmi, tiemmi!».
  • 94: Tratto m'avea nel fiume infin la gola,
  • 95: e tirandosi me dietro sen giva
  • 96: sovresso l'acqua lieve come scola.
  • 97: Quando fui presso a la beata riva,
  • 98: 'Asperges me' sì dolcemente udissi,
  • 99: che nol so rimembrar, non ch'io lo scriva.
  • 100: La bella donna ne le braccia aprissi;
  • 101: abbracciommi la testa e mi sommerse
  • 102: ove convenne ch'io l'acqua inghiottissi.
  • 6.715: securos latices et longa oblivia potant.
1) [66] Purgatorio 32.40-42 +     Georgics 2.122-124
  • 40: La coma sua, che tanto si dilata
  • 41: più quanto più é sù, fora da l'Indi
  • 42: ne' boschi lor per altezza ammirata.
  • 14.122: aut quos Oceano propior gerit India lucos,
  • 14.123: extremi sinus orbis, ubi aera uincere summum
  • 14.124: arboris haud ullae iactu potuere sagittae?—
1) [66] Purgatorio 32.55-56 +     Eclogue 7.48-48
  • 55: turgide fansi, e poi si rinovella
  • 56: di suo color ciascuna, pria che 'l sole
  • 23.48: torrida, iam lento turgent in palmite gemmae.
1) [66] Purgatorio 32.56-57 +     Aeneid 1.568-568
  • 56: di suo color ciascuna, pria che 'l sole
  • 57: giunga li suoi corsier sotto altra stella;
  • 1.568: nec tam aversus equos Tyria Sol iungit ab urbe.
1) [66] Purgatorio 32.58-59 +     Georgics 4.274-275
  • 58: men che di rose e più che di viole
  • 59: colore aprendo, s'innovò la pianta,
  • 16.274: aureus ipse, sed in foliis, quae plurima circum
  • 16.275: funduntur, violae sublucet purpura nigrae;
1) [66] Purgatorio 32.101-102 +     Aeneid 1.278-279
  • 101: e sarai meco sanza fine cive
  • 102: di quella Roma onde Cristo é romano.
  • 1.278: his ego nec metas rerum nec tempora pono:
  • 1.279: imperium sine fine dedi. quin aspera Iuno,
1) [66] Purgatorio 32.109-117 +     Aeneid 1.394-394
  • 109: Non scese mai con sì veloce moto
  • 110: foco di spessa nube, quando piove
  • 111: da quel confine che più va remoto,
  • 112: com'io vidi calar l'uccel di Giove
  • 113: per l'alber giù, rompendo de la scorza,
  • 114: non che d'i fiori e de le foglie nove;
  • 115: e ferì 'l carro di tutta sua forza;
  • 116: ond'el piegò come nave in fortuna,
  • 117: vinta da l'onda, or da poggia, or da orza.
  • 1.394: aetheria quos lapsa plaga Iovis ales aperto
1) [66] Purgatorio 32.112-112 +     Aeneid 1.394-394
  • 112: com'io vidi calar l'uccel di Giove
  • 1.394: aetheria quos lapsa plaga Iovis ales aperto
1) [66] Purgatorio 32.136-139 +     Georgics 2.219-219
  • 136: Quel che rimase, come da gramigna
  • 137: vivace terra, da la piuma, offerta
  • 138: forse con intenzion sana e benigna,
  • 139: si ricoperse, e funne ricoperta
  • 14.219: quaeque suo semper uiridi se gramine uestit
1) [67] Purgatorio 33.9-9 +     Aeneid 12.65-66
  • 9: rispuose, colorata come foco:
  • 12.65: flagrantis perfusa genas, cui plurimus ignem
  • 12.66: subiecit rubor et calefacta per ora cucurrit.
1) [67] Purgatorio 33.34-36 +     Aeneid 6.420-420
  • 34: Sappi che 'l vaso che 'l serpente ruppe
  • 35: fu e non é; ma chi n'ha colpa, creda
  • 36: che vendetta di Dio non teme suppe.
  • 6.420: melle soporatam et medicatis frugibus offam
1) [67] Purgatorio 33.43-45 +     Aeneid 1.5-5
  • 43: nel quale un cinquecento diece e cinque,
  • 44: messo di Dio, anciderà la fuia
  • 45: con quel gigante che con lei delinque.
  • 1.5: multa quoque et bello passus, dum conderet urbem
1) [67] Purgatorio 33.43-45 +     Aeneid 1.10-10
  • 43: nel quale un cinquecento diece e cinque,
  • 44: messo di Dio, anciderà la fuia
  • 45: con quel gigante che con lei delinque.
  • 1.10: insignem pietate virum, tot adire labores
1) [67] Purgatorio 33.43-45 +     Aeneid 1.260-277
  • 43: nel quale un cinquecento diece e cinque,
  • 44: messo di Dio, anciderà la fuia
  • 45: con quel gigante che con lei delinque.
  • 1.260: magnanimum Aenean; neque me sententia vertit.
  • 1.261: hic tibi (fabor enim, quando haec te cura remordet,
  • 1.262: longius et volvens fatorum arcana movebo)
  • 1.263: bellum ingens geret Italia populosque ferocis
  • 1.264: contundet moresque viris et moenia ponet,
  • 1.265: tertia dum Latio regnantem viderit aestas
  • 1.266: ternaque transierint Rutulis hiberna subactis.
  • 1.267: at puer Ascanius, cui nunc cognomen Iulo
  • 1.268: additur (Ilus erat, dum res stetit Ilia regno),
  • 1.269: triginta magnos volvendis mensibus orbis
  • 1.270: imperio explebit, regnumque ab sede Lavini
  • 1.271: transferet, et Longam multa vi muniet Albam.
  • 1.272: hic iam ter centum totos regnabitur annos
  • 1.273: gente sub Hectorea, donec regina sacerdos
  • 1.274: Marte gravis geminam partu dabit Ilia prolem.
  • 1.275: inde lupae fulvo nutricis tegmine laetus
  • 1.276: Romulus excipiet gentem et Mavortia condet
  • 1.277: moenia Romanosque suo de nomine dicet.
1) [67] Purgatorio 33.43-45 +     Aeneid 1.500-500
  • 43: nel quale un cinquecento diece e cinque,
  • 44: messo di Dio, anciderà la fuia
  • 45: con quel gigante che con lei delinque.
  • 1.500: hinc atque hinc glomerantur Oreades; illa pharetram
1) [67] Purgatorio 33.94-96 +     Aeneid 6.703-703
  • 94: «E se tu ricordar non te ne puoi»,
  • 95: sorridendo rispuose, «or ti rammenta
  • 96: come bevesti di Leté ancoi;
  • 6.703: Interea videt Aeneas in valle reducta
1) [67] Purgatorio 33.94-96 +     Aeneid 6.714-714
  • 94: «E se tu ricordar non te ne puoi»,
  • 95: sorridendo rispuose, «or ti rammenta
  • 96: come bevesti di Leté ancoi;
  • 6.714: corpora debentur, Lethaei ad fluminis undam
1) [67] Purgatorio 33.109-111 +     Georgics 3.333-334
  • 109: le sette donne al fin d'un'ombra smorta,
  • 110: qual sotto foglie verdi e rami nigri
  • 111: sovra suoi freddi rivi l'Alpe porta.
  • 15.333: ingentis tendat ramos, aut sicubi nigrum
  • 15.334: ilicibus crebris sacra nemus accubet umbra;
1) [67] Purgatorio 33.143-143 +     Georgics 3.235-235
  • 143: rifatto sì come piante novelle
  • 15.235: post ubi collectum robur uiresque refectae,
1) [67] Purgatorio 33.144-144 +     Aeneid 6.206-206
  • 144: rinnovellate di novella fronda,
  • 6.206: fronde virere nova, quod non sua seminat arbos,
1) [68] Paradiso 1.13-14 +     Eclogue 10.1-1
  • 13: O buono Appollo, a l'ultimo lavoro
  • 14: fammi del tuo valor sì fatto vaso,
  • 26.1: Extremum hunc, Arethusa, mihi concede laborem:
1) [68] Paradiso 1.16-18 +     Aeneid 7.641-641
  • 16: Infino a qui l'un giogo di Parnaso
  • 17: assai mi fu; ma or con amendue
  • 18: m'é uopo intrar ne l'aringo rimaso.
  • 7.641: Pandite nunc Helicona, deae, cantusque movete, *
1) [68] Paradiso 1.16-18 +     Aeneid 10.163-163
  • 16: Infino a qui l'un giogo di Parnaso
  • 17: assai mi fu; ma or con amendue
  • 18: m'é uopo intrar ne l'aringo rimaso.
  • 10.163: Pandite nunc Helicona, deae, cantusque movete, *
1) [68] Paradiso 1.26-26 +     Eclogue 2.54-54
  • 26: venire, e coronarmi de le foglie
  • 18.54: et vos, o lauri, carpam et te, proxime myrte,
1) [68] Paradiso 1.38-38 +     Aeneid 4.6-6
  • 38: la lucerna del mondo; ma da quella
  • 4.6: postera Phoebea lustrabat lampade terras
1) [68] Paradiso 1.40-40 +     Georgics 2.336-336
  • 40: con miglior corso e con migliore stella
  • 14.336: non alios prima crescentis origine mundi
1) [69] Paradiso 2.16-18 +     Georgics 2.140-142
  • 16: Que' gloriosi che passaro al Colco
  • 17: non s'ammiraron come voi farete,
  • 18: quando Iasón vider fatto bifolco.
  • 14.140: haec loca non tauri spirantes naribus ignem
  • 14.141: inuertere satis immanis dentibus hydri,
  • 14.142: nec galeis densisque uirum seges horruit hastis;
1) [69] Paradiso 2.22-30 +     Aeneid 11.863-864
  • 22: Beatrice in suso, e io in lei guardava;
  • 23: e forse in tanto in quanto un quadrel posa
  • 24: e vola e da la noce si dischiava,
  • 25: giunto mi vidi ove mirabil cosa
  • 26: mi torse il viso a sé; e però quella
  • 27: cui non potea mia cura essere ascosa,
  • 28: volta ver' me, sì lieta come bella,
  • 29: «Drizza la mente in Dio grata», mi disse,
  • 30: «che n'ha congiunti con la prima stella».
  • 11.863: extemplo teli stridorem aurasque sonantis
  • 11.864: audiit una Arruns haesitque in corpore ferrum.
1) [69] Paradiso 2.101-101 +     Georgics 1.251-251
  • 101: ti stea un lume che i tre specchi accenda
  • 13.251: illic sera rubens accendit lumina Vesper.
1) [69] Paradiso 2.102-102 +     Aeneid 8.22-23
  • 102: e torni a te da tutti ripercosso.
  • 8.22: sicut aquae tremulum labris ubi lumen aënis
  • 8.23: sole repercussum aut radiantis imagine lunae
1) [70] Paradiso 3.23-23 +     Aeneid 2.405-405
  • 23: dritti nel lume de la dolce guida,
  • 2.405: ad caelum tendens ardentia lumina frustra,
1) [70] Paradiso 3.64-64 +     Aeneid 6.669-669
  • 64: Ma dimmi: voi che siete qui felici,
  • 6.669: «dicite, felices animae tuque optime vates,
1) [70] Paradiso 3.121-123 +     Aeneid 9.656-658
  • 121: Così parlommi, e poi cominciò 'Ave,
  • 122: Maria' cantando, e cantando vanio
  • 123: come per acqua cupa cosa grave.
  • 9.656: cetera parce, puer, bello.» sic orsus Apollo
  • 9.657: mortalis medio aspectus sermone reliquit *
  • 9.658: et procul in tenuem ex oculis evanuit auram. *
  • ...: …
  • 4.278: et procul in tenuem ex oculis evanuit auram. *
1) [71] Paradiso 4.6-6 +     Georgics 3.539-540
  • 6: sì si starebbe un cane intra due dame:
  • 15.539: cura domat; timidi dammae ceruique fugaces
  • 15.540: nunc interque canes et circum tecta uagantur.
1) [71] Paradiso 4.121-122 +     Aeneid 1.600-605
  • 121: non é l'affezion mia tanto profonda,
  • 122: che basti a render voi grazia per grazia;
  • 1.600: urbe, domo socias, grates persolvere dignas
  • 1.601: non opis est nostrae, Dido, nec quidquid ubique est
  • 1.602: gentis Dardaniae, magnum quae sparsa per orbem.
  • 1.603: di tibi, si qua pios respectant numina, si quid
  • 1.604: usquam iustitiae est et mens sibi conscia recti,
  • 1.605: praemia digna ferant. quae te tam laeta tulerunt
1) [72] Paradiso 5.64-72 +     Aeneid 2.116-119
  • 64: Non prendan li mortali il voto a ciancia;
  • 65: siate fedeli, e a ciò far non bieci,
  • 66: come Iepté a la sua prima mancia;
  • 67: cui più si convenia dicer 'Mal feci',
  • 68: che, servando, far peggio; e così stolto
  • 69: ritrovar puoi il gran duca de' Greci,
  • 70: onde pianse Efigénia il suo bel volto,
  • 71: e fé pianger di sé i folli e i savi
  • 72: ch'udir parlar di così fatto cólto.
  • 2.116: sanguine placastis ventos et virgine caesa,
  • 2.117: cum primum Iliacas, Danai, venistis ad oras;
  • 2.118: sanguine quaerendi reditus animaque litandum
  • 2.119: Argolica. vulgi quae vox ut venit ad auris,
1) [72] Paradiso 5.91-92 +     Aeneid 11.863-864
  • 91: e sì come saetta che nel segno
  • 92: percuote pria che sia la corda queta,
  • 11.863: extemplo teli stridorem aurasque sonantis
  • 11.864: audiit una Arruns haesitque in corpore ferrum.
1) [72] Paradiso 5.91-92 +     Georgics 4.313-314
  • 91: e sì come saetta che nel segno
  • 92: percuote pria che sia la corda queta,
  • 16.313: erupere aut ut nervo pulsante sagittae,
  • 16.314: prima leves ineunt si quando proelia Parthi.
1) [72] Paradiso 5.105-105 +     Eclogue 10.53-54
  • 105: «Ecco chi crescerà li nostri amori».
  • 26.53: malle pati tenerisque meos incidere Amores
  • 26.54: arboribus: crescent illae, crescetis, Amores.
1) [72] Paradiso 5.115-115 +     Aeneid 1.582-582
  • 115: «O bene nato a cui veder li troni
  • 1.582: «nate dea, quae nunc animo sententia surgit?
1) [73] Paradiso 6.1-1 +     Aeneid 1.212-212
  • 1: «Poscia che Costantin l'aquila volse
  • 1.212: pars in frusta secant veribusque trementia figunt,
1) [73] Paradiso 6.1-1 +     Aeneid 3.1-6
  • 1: «Poscia che Costantin l'aquila volse
  • 3.1: «Postquam res Asiae Priamique evertere gentem
  • 3.2: immeritam visum superis, ceciditque superbum
  • 3.3: Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troia,
  • 3.4: diversa exsilia et desertas quaerere terras
  • 3.5: auguriis agimur divum, classemque sub ipsa
  • 3.6: Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae,
1) [73] Paradiso 6.2-3 TBD ...
  • 2: contr'al corso del ciel, ch'ella seguio
  • 3: dietro a l'antico che Lavina tolse,
  • ...: …
1) [73] Paradiso 6.4-6 TBD ...
  • 4: cento e cent'anni e più l'uccel di Dio
  • 5: ne lo stremo d'Europa si ritenne,
  • 6: vicino a' monti de' quai prima uscìo;
  • ...: …
1) [73] Paradiso 6.35-36 +     Aeneid 10.479-489
  • 35: di reverenza; e cominciò da l'ora
  • 36: che Pallante morì per darli regno.
  • 10.479: hic Turnus ferro praefixum robur acuto
  • 10.480: in Pallanta diu librans iacit atque ita fatur:
  • 10.481: «aspice num mage sit nostrum penetrabile telum.»
  • 10.482: dixerat; at clipeum, tot ferri terga, tot aeris,
  • 10.483: quem pellis totiens obeat circumdata tauri,
  • 10.484: vibranti cuspis medium transverberat ictu
  • 10.485: loricaeque moras et pectus perforat ingens.
  • 10.486: ille rapit calidum frustra de vulnere telum:
  • 10.487: una eademque via sanguis animusque sequuntur.
  • 10.488: corruit in vulnus (sonitum super arma dedere)
  • 10.489: et terram hostilem moriens petit ore cruento.
1) [73] Paradiso 6.35-36 +     Aeneid 11.816-831
  • 35: di reverenza; e cominciò da l'ora
  • 36: che Pallante morì per darli regno.
  • 11.816: illa manu moriens telum trahit, ossa sed inter
  • 11.817: ferreus ad costas alto stat vulnere mucro.
  • 11.818: labitur exsanguis, labuntur frigida leto
  • 11.819: lumina, purpureus quondam color ora reliquit.
  • 11.820: tum sic exspirans Accam ex aequalibus unam
  • 11.821: adloquitur, fida ante alias quae sola Camillae
  • 11.822: quicum partiri curas, atque haec ita fatur:
  • 11.823: «hactenus, Acca soror, potui: nunc vulnus acerbum
  • 11.824: conficit, et tenebris nigrescunt omnia circum.
  • 11.825: effuge et haec Turno mandata novissima perfer:
  • 11.826: succedat pugnae Troianosque arceat urbe.
  • 11.827: iamque vale.» simul his dictis linquebat habenas
  • 11.828: ad terram non sponte fluens. tum frigida toto
  • 11.829: paulatim exsolvit se corpore, lentaque colla
  • 11.830: et captum leto posuit caput, arma relinquens,
  • 11.831: vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras. *
1) [73] Paradiso 6.35-36 +     Aeneid 12.940-952
  • 35: di reverenza; e cominciò da l'ora
  • 36: che Pallante morì per darli regno.
  • 12.940: et iam iamque magis cunctantem flectere sermo
  • 12.941: coeperat, infelix umero cum apparuit alto
  • 12.942: balteus et notis fulserunt cingula bullis
  • 12.943: Pallantis pueri, victum quem vulnere Turnus
  • 12.944: straverat atque umeris inimicum insigne gerebat.
  • 12.945: ille, oculis postquam saevi monimenta doloris
  • 12.946: exuviasque hausit, furiis accensus et ira
  • 12.947: terribilis: «tune hinc spoliis indute meorum
  • 12.948: eripiare mihi? Pallas te hoc vulnere, Pallas
  • 12.949: immolat et poenam scelerato ex sanguine sumit.»
  • 12.950: hoc dicens ferrum adverso sub pectore condit
  • 12.951: fervidus; ast illi solvuntur frigore membra
  • 12.952: vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras. *
1) [73] Paradiso 6.36-36 +     Aeneid 10.489-489
  • 36: che Pallante morì per darli regno.
  • 10.489: et terram hostilem moriens petit ore cruento.
1) [73] Paradiso 6.67-68 +     Aeneid 3.5-6
  • 67: Antandro e Simeonta, onde si mosse,
  • 68: rivide e là dov'Ettore si cuba;
  • 3.5: auguriis agimur divum, classemque sub ipsa
  • 3.6: Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae,
1) [73] Paradiso 6.68-68 +     Aeneid 5.371-371
  • 68: rivide e là dov'Ettore si cuba;
  • 5.371: idemque ad tumulum quo maximus occubat Hector
1) [73] Paradiso 6.79-79 +     Aeneid 8.626-731
  • 79: Con costui corse infino al lito rubro;
  • 8.626: Illic res Italas Romanorumque triumphos
  • 8.627: haud vatum ignarus venturique inscius aevi
  • 8.628: fecerat ignipotens, illic genus omne futurae
  • 8.629: stirpis ab Ascanio pugnataque in ordine bella.
  • 8.630: fecerat et viridi fetam Mavortis in antro
  • 8.631: procubuisse lupam, geminos huic ubera circum
  • 8.632: ludere pendentis pueros et lambere matrem
  • 8.633: impavidos, illam tereti cervice reflexa
  • 8.634: mulcere alternos et corpora fingere lingua.
  • 8.635: nec procul hinc Romam et raptas sine more Sabinas
  • 8.636: consessu caueae, magnis Circensibus actis,
  • 8.637: addiderat, subitoque novum consurgere bellum
  • 8.638: Romulidis Tatioque seni Curibusque severis.
  • 8.639: post idem inter se posito certamine reges
  • 8.640: armati Iovis ante aram paterasque tenentes
  • 8.641: stabant et caesa iungebant foedera porca.
  • 8.642: haud procul inde citae Mettum in diversa quadrigae
  • 8.643: distulerant (at tu dictis, Albane, maneres!),
  • 8.644: raptabatque viri mendacis viscera Tullus
  • 8.645: per silvam, et sparsi rorabant sanguine vepres.
  • 8.646: nec non Tarquinium eiectum Porsenna iubebat
  • 8.647: accipere ingentique urbem obsidione premebat;
  • 8.648: Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant.
  • 8.649: illum indignanti similem similemque minanti
  • 8.650: aspiceres, pontem auderet quia vellere Cocles
  • 8.651: et fluvium vinclis innaret Cloelia ruptis.
  • 8.652: in summo custos Tarpeiae Manlius arcis
  • 8.653: stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat,
  • 8.654: Romuleoque recens horrebat regia culmo.
  • 8.655: atque hic auratis volitans argenteus anser
  • 8.656: porticibus Gallos in limine adesse canebat;
  • 8.657: Galli per dumos aderant arcemque tenebant
  • 8.658: defensi tenebris et dono noctis opacae.
  • 8.659: aurea caesaries ollis atque aurea vestis,
  • 8.660: virgatis lucent sagulis, tum lactea colla
  • 8.661: auro innectuntur, duo quisque Alpina coruscant
  • 8.662: gaesa manu, scutis protecti corpora longis.
  • 8.663: hic exsultantis Salios nudosque Lupercos
  • 8.664: lanigerosque apices et lapsa ancilia caelo
  • 8.665: extuderat, castae ducebant sacra per urbem
  • 8.666: pilentis matres in mollibus. hinc procul addit
  • 8.667: Tartareas etiam sedes, alta ostia Ditis,
  • 8.668: et scelerum poenas, et te, Catilina, minaci
  • 8.669: pendentem scopulo Furiarumque ora trementem,
  • 8.670: secretosque pios, his dantem iura Catonem.
  • 8.671: haec inter tumidi late maris ibat imago
  • 8.672: aurea, sed fluctu spumabant caerula cano,
  • 8.673: et circum argento clari delphines in orbem
  • 8.674: aequora verrebant caudis aestumque secabant.
  • 8.675: in medio classis aeratas, Actia bella,
  • 8.676: cernere erat, totumque instructo Marte videres
  • 8.677: fervere Leucaten auroque effulgere fluctus.
  • 8.678: hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
  • 8.679: cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
  • 8.680: stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas
  • 8.681: laeta vomunt patriumque aperitur vertice sidus.
  • 8.682: parte alia ventis et dis Agrippa secundis
  • 8.683: arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum,
  • 8.684: tempora navali fulgent rostrata corona.
  • 8.685: hinc ope barbarica variisque Antonius armis,
  • 8.686: victor ab Aurorae populis et litore rubro,
  • 8.687: Aegyptum virisque Orientis et ultima secum
  • 8.688: Bactra vehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.
  • 8.689: una omnes ruere ac totum spumare reductis
  • 8.690: convulsum remis rostrisque tridentibus aequor.
  • 8.691: alta petunt; pelago credas innare revulsas
  • 8.692: Cycladas aut montis concurrere montibus altos,
  • 8.693: tanta mole viri turritis puppibus instant.
  • 8.694: stuppea flamma manu telisque volatile ferrum
  • 8.695: spargitur, arva nova Neptunia caede rubescunt.
  • 8.696: regina in mediis patrio vocat agmina sistro,
  • 8.697: necdum etiam geminos a tergo respicit anguis.
  • 8.698: omnigenumque deum monstra et latrator Anubis
  • 8.699: contra Neptunum et Venerem contraque Minervam
  • 8.700: tela tenent. saevit medio in certamine Mavors
  • 8.701: caelatus ferro, tristesque ex aethere Dirae,
  • 8.702: et scissa gaudens vadit Discordia palla,
  • 8.703: quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.
  • 8.704: Actius haec cernens arcum intendebat Apollo
  • 8.705: desuper; omnis eo terrore Aegyptus et Indi,
  • 8.706: omnis Arabs, omnes vertebant terga Sabaei.
  • 8.707: ipsa videbatur ventis regina vocatis
  • 8.708: vela dare et laxos iam iamque immittere funis.
  • 8.709: illam inter caedes pallentem morte futura
  • 8.710: fecerat ignipotens undis et Iapyge ferri,
  • 8.711: contra autem magno maerentem corpore Nilum
  • 8.712: pandentemque sinus et tota veste vocantem
  • 8.713: caeruleum in gremium latebrosaque flumina victos.
  • 8.714: at Caesar, triplici invectus Romana triumpho
  • 8.715: moenia, dis Italis votum immortale sacrabat,
  • 8.716: maxima ter centum totam delubra per urbem.
  • 8.717: laetitia ludisque viae plausuque fremebant;
  • 8.718: omnibus in templis matrum chorus, omnibus arae;
  • 8.719: ante aras terram caesi stravere iuvenci.
  • 8.720: ipse sedens niveo candentis limine Phoebi
  • 8.721: dona recognoscit populorum aptatque superbis
  • 8.722: postibus; incedunt victae longo ordine gentes,
  • 8.723: quam variae linguis, habitu tam vestis et armis.
  • 8.724: hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros,
  • 8.725: hic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos
  • 8.726: finxerat; Euphrates ibat iam mollior undis,
  • 8.727: extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis,
  • 8.728: indomitique Dahae, et pontem indignatus Araxes.
  • 8.729: Talia per clipeum Volcani, dona parentis,
  • 8.730: miratur rerumque ignarus imagine gaudet
  • 8.731: attollens umero famamque et fata nepotum.
1) [73] Paradiso 6.79-79 +     Aeneid 8.685-688
  • 79: Con costui corse infino al lito rubro;
  • 8.685: hinc ope barbarica variisque Antonius armis,
  • 8.686: victor ab Aurorae populis et litore rubro,
  • 8.687: Aegyptum virisque Orientis et ultima secum
  • 8.688: Bactra vehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.
1) [73] Paradiso 6.80-81 +     Aeneid 1.286-296
  • 80: con costui puose il mondo in tanta pace,
  • 81: che fu serrato a Giano il suo delubro.
  • 1.286: nascetur pulchra Troianus origine Caesar,
  • 1.287: imperium Oceano, famam qui terminet astris,
  • 1.288: Iulius, a magno demissum nomen Iulo.
  • 1.289: hunc tu olim caelo spoliis Orientis onustum
  • 1.290: accipies secura; vocabitur hic quoque votis.
  • 1.291: aspera tum positis mitescent saecula bellis:
  • 1.292: cana Fides et Vesta, Remo cum fratre Quirinus
  • 1.293: iura dabunt; dirae ferro et compagibus artis
  • 1.294: claudentur Belli portae; Furor impius intus
  • 1.295: saeva sedens super arma et centum vinctus aënis
  • 1.296: post tergum nodis fremet horridus ore cruento.»
1) [73] Paradiso 6.80-81 +     Aeneid 1.294-294
  • 80: con costui puose il mondo in tanta pace,
  • 81: che fu serrato a Giano il suo delubro.
  • 1.294: claudentur Belli portae; Furor impius intus
1) [73] Paradiso 6.139-142 TBD ...
  • 139: indi partissi povero e vetusto;
  • 140: e se 'l mondo sapesse il cor ch'elli ebbe
  • 141: mendicando sua vita a frusto a frusto,
  • 142: assai lo loda, e più lo loderebbe».
  • ...: …
1) [74] Paradiso 7.6-6 +     Aeneid 8.680-680
  • 6: sopra la qual doppio lume s'addua:
  • 8.680: stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas
1) [74] Paradiso 7.84-84 +     Aeneid 6.278-279
  • 84: contra mal dilettar con giuste pene.
  • 6.278: tum consanguineus Leti Sopor et mala mentis
  • 6.279: Gaudia, mortiferumque adverso in limine Bellum,
1) [75] Paradiso 8.9-9 +     Aeneid 1.657-660
  • 9: e dicean ch'el sedette in grembo a Dido;
  • 1.657: At Cytherea novas artis, nova pectore versat
  • 1.658: consilia, ut faciem mutatus et ora Cupido
  • 1.659: pro dulci Ascanio veniat, donisque furentem
  • 1.660: incendat reginam atque ossibus implicet ignem.
1) [75] Paradiso 8.9-9 +     Aeneid 1.715-719
  • 9: e dicean ch'el sedette in grembo a Dido;
  • 1.715: ille ubi complexu Aeneae colloque pependit
  • 1.716: et magnum falsi implevit genitoris amorem,
  • 1.717: reginam petit. haec oculis, haec pectore toto
  • 1.718: haeret et interdum gremio fovet inscia Dido
  • 1.719: insidat quantus miserae deus. at memor ille
1) [75] Paradiso 8.10-10 +     Eclogue 3.60-60
  • 10: e da costei ond'io principio piglio
  • 19.60: Ab Iove principium Musae, Iovis omnia plena;
1) [75] Paradiso 8.12-12 +     Aeneid 1.402-402
  • 12: che 'l sol vagheggia or da coppa or da ciglio.
  • 1.402: Dixit et avertens rosea cervice refulsit,
1) [75] Paradiso 8.70-70 +     Aeneid 3.571-572
  • 70: non per Tifeo ma per nascente solfo,
  • 3.571: ipse: sed horrificis iuxta tonat Aetna ruinis,
  • 3.572: interdumque atram prorumpit ad aethera nubem
1) [75] Paradiso 8.130-132 +     Aeneid 1.292-293
  • 130: Quinci addivien ch'Esaù si diparte
  • 131: per seme da Iacòb; e vien Quirino
  • 132: da sì vil padre, che si rende a Marte.
  • 1.292: cana Fides et Vesta, Remo cum fratre Quirinus
  • 1.293: iura dabunt; dirae ferro et compagibus artis
1) [76] Paradiso 9.1-2 +     Aeneid 7.1-2
  • 1: Da poi che Carlo tuo, bella Clemenza,
  • 2: m'ebbe chiarito, mi narrò li 'nganni
  • 7.1: Tu quoque litoribus nostris, Aeneia nutrix,
  • 7.2: aeternam moriens famam, Caieta, dedisti;
1) [76] Paradiso 9.4-4 +     Aeneid 1.234-234
  • 4: ma disse: «Taci e lascia muover li anni»;
  • 1.234: certe hinc Romanos olim volventibus annis,
1) [76] Paradiso 9.85-85 +     Aeneid 4.622-629
  • 85: tra ' discordanti liti contra 'l sole
  • 4.622: tum vos, o Tyrii, stirpem et genus omne futurum
  • 4.623: exercete odiis, cinerique haec mittite nostro
  • 4.624: munera. nullus amor populis nec foedera sunto.
  • 4.625: exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor
  • 4.626: qui face Dardanios ferroque sequare colonos,
  • 4.627: nunc, olim, quocumque dabunt se tempore vires.
  • 4.628: litora litoribus contraria, fluctibus undas
  • 4.629: imprecor, arma armis: pugnent ipsique nepotesque.»
1) [76] Paradiso 9.85-85 +     Aeneid 4.628-628
  • 85: tra ' discordanti liti contra 'l sole
  • 4.628: litora litoribus contraria, fluctibus undas
1) [76] Paradiso 9.97-102 TBD ...
  • 97: ché più non arse la figlia di Belo,
  • 98: noiando e a Sicheo e a Creusa,
  • 99: di me, infin che si convenne al pelo;
  • 100: né quella Rodopea che delusa
  • 101: fu da Demofoonte, né Alcide
  • 102: quando Iole nel core ebbe rinchiusa.
  • ...: …
1) [76] Paradiso 9.97-97 +     Aeneid 4.101-101
  • 97: ché più non arse la figlia di Belo,
  • 4.101: ardet amans Dido traxitque per ossa furorem.
1) [76] Paradiso 9.98-98 +     Aeneid 4.552-552
  • 98: noiando e a Sicheo e a Creusa,
  • 4.552: non servata fides cineri promissa Sychaeo.»
1) [78] Paradiso 11.1-12 +     Georgics 2.490-515
  • 1: O insensata cura de' mortali,
  • 2: quanto son difettivi silogismi
  • 3: quei che ti fanno in basso batter l'ali!
  • 4: Chi dietro a iura, e chi ad amforismi
  • 5: sen giva, e chi seguendo sacerdozio,
  • 6: e chi regnar per forza o per sofismi,
  • 7: e chi rubare, e chi civil negozio,
  • 8: chi nel diletto de la carne involto
  • 9: s'affaticava e chi si dava a l'ozio,
  • 10: quando, da tutte queste cose sciolto,
  • 11: con Beatrice m'era suso in cielo
  • 12: cotanto gloriosamente accolto.
  • 14.490: felix qui potuit rerum cognoscere causas
  • 14.491: atque metus omnis et inexorabile fatum
  • 14.492: subiecit pedibus strepitumque Acherontis auari:
  • 14.493: fortunatus et ille deos qui nouit agrestis
  • 14.494: Panaque Siluanumque senem Nymphasque sorores.
  • 14.495: illum non populi fasces, non purpura regum
  • 14.496: flexit et infidos agitans discordia fratres,
  • 14.497: aut coniurato descendens Dacus ab Histro,
  • 14.498: non res Romanae perituraque regna; neque ille
  • 14.499: aut doluit miserans inopem aut inuidit habenti.
  • 14.500: quos rami fructus, quos ipsa uolentia rura
  • 14.501: sponte tulere sua, carpsit, nec ferrea iura
  • 14.502: insanumque forum aut populi tabularia uidit.
  • 14.503: sollicitant alii remis freta caeca, ruuntque
  • 14.504: in ferrum, penetrant aulas et limina regum;
  • 14.505: hic petit excidiis urbem miserosque penatis,
  • 14.506: ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro;
  • 14.507: condit opes alius defossoque incubat auro;
  • 14.508: hic stupet attonitus rostris, hunc plausus hiantem
  • 14.509: per cuneos geminatus enim plebisque patrumque
  • 14.510: corripuit; gaudent perfusi sanguine fratrum,
  • 14.511: exsilioque domos et dulcia limina mutant
  • 14.512: atque alio patriam quaerunt sub sole iacentem.
  • 14.513: agricola incuruo terram dimouit aratro:
  • 14.514: hic anni labor, hinc patriam paruosque nepotes
  • 14.515: sustinet, hinc armenta boum meritosque iuuencos.
1) [78] Paradiso 11.10-10 +     Aeneid 4.652-652
  • 10: quando, da tutte queste cose sciolto,
  • 4.652: accipite hanc animam meque his exsolvite curis.
1) [79] Paradiso 12.12-12 +     Aeneid 4.606-606
  • 12: quando Iunone a sua ancella iube,
  • 4.606: cum genere exstinxem, memet super ipsa dedissem.
1) [79] Paradiso 12.12-12 +     Aeneid 4.694-694
  • 12: quando Iunone a sua ancella iube,
  • 4.694: difficilisque obitus Irim demisit Olympo
1) [79] Paradiso 12.12-12 +     Aeneid 5.604-610
  • 12: quando Iunone a sua ancella iube,
  • 5.604: Hinc primum Fortuna fidem mutata novavit.
  • 5.605: dum variis tumulo referunt sollemnia ludis,
  • 5.606: Irim de caelo misit Saturnia Iuno *
  • 5.607: Iliacam ad classem ventosque aspirat eunti,
  • 5.608: multa movens necdum antiquum saturata dolorem.
  • 5.609: illa viam celerans per mille coloribus arcum
  • 5.610: nulli visa cito decurrit tramite virgo.
1) [79] Paradiso 12.12-12 +     Aeneid 9.2-5
  • 12: quando Iunone a sua ancella iube,
  • 9.2: Irim de caelo misit Saturnia Iuno *
  • 9.3: audacem ad Turnum. luco tum forte parentis
  • 9.4: Pilumni Turnus sacrata valle sedebat.
  • 9.5: ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est:
1) [79] Paradiso 12.49-52 +     Aeneid 11.913-914
  • 49: non molto lungi al percuoter de l'onde
  • 50: dietro a le quali, per la lunga foga,
  • 51: lo sol talvolta ad ogne uom si nasconde,
  • 52: siede la fortunata Calaroga
  • 11.913: ni roseus fessos iam gurgite Phoebus Hibero
  • 11.914: tingat equos noctemque die labente reducat.
1) [79] Paradiso 12.99-99 +     Aeneid 2.305-306
  • 99: quasi torrente ch'alta vena preme;
  • 2.305: incidit, aut rapidus montano flumine torrens
  • 2.306: sternit agros, sternit sata laeta boumque labores
1) [79] Paradiso 12.122-122 +     Aeneid
  • 122: nostro volume, ancor troveria carta
  • ...: …
1) [80] Paradiso 13.25-25 +     Aeneid 6.657-657
  • 25: Lì si cantò non Bacco, non Peana,
  • 6.657: vescentis laetumque choro paeana canentis
1) [80] Paradiso 13.25-25 +     Georgics 2.2-2
  • 25: Lì si cantò non Bacco, non Peana,
  • 14.2: nunc te, Bacche, canam, nec non siluestria tecum
1) [80] Paradiso 13.67-78 +     Aeneid 6.32-33
  • 67: La cera di costoro e chi la duce
  • 68: non sta d'un modo; e però sotto 'l segno
  • 69: ideale poi più e men traluce.
  • 70: Ond'elli avvien ch'un medesimo legno,
  • 71: secondo specie, meglio e peggio frutta;
  • 72: e voi nascete con diverso ingegno.
  • 73: Se fosse a punto la cera dedutta
  • 74: e fosse il cielo in sua virtù supprema,
  • 75: la luce del suggel parrebbe tutta;
  • 76: ma la natura la dà sempre scema,
  • 77: similemente operando a l'artista
  • 78: ch'a l'abito de l'arte ha man che trema.
  • 6.32: bis conatus erat casus effingere in auro,
  • 6.33: bis patriae cecidere manus. quin protinus omnia
1) [80] Paradiso 13.67-78 +     Aeneid 6.848-848
  • 67: La cera di costoro e chi la duce
  • 68: non sta d'un modo; e però sotto 'l segno
  • 69: ideale poi più e men traluce.
  • 70: Ond'elli avvien ch'un medesimo legno,
  • 71: secondo specie, meglio e peggio frutta;
  • 72: e voi nascete con diverso ingegno.
  • 73: Se fosse a punto la cera dedutta
  • 74: e fosse il cielo in sua virtù supprema,
  • 75: la luce del suggel parrebbe tutta;
  • 76: ma la natura la dà sempre scema,
  • 77: similemente operando a l'artista
  • 78: ch'a l'abito de l'arte ha man che trema.
  • 6.848: (credo equidem), vivos ducent de marmore vultus,
1) [81] Paradiso 14.93-93 +     Aeneid 2.118-119
  • 93: esso litare stato accetto e fausto;
  • 2.118: sanguine quaerendi reditus animaque litandum
  • 2.119: Argolica. vulgi quae vox ut venit ad auris,
1) [81] Paradiso 14.119-119 +     Georgics 4.64-64
  • 119: di molte corde, fa dolce tintinno
  • 16.64: tinnitusque cie et Matris quate cymbala circum.
1) [82] Paradiso 15.5-5 TBD ...
  • 5: e fece quietar le sante corde
  • ...: …
1) [82] Paradiso 15.13-18 +     Aeneid 2.692-694
  • 13: Quale per li seren tranquilli e puri
  • 14: discorre ad ora ad or sùbito foco,
  • 15: movendo li occhi che stavan sicuri,
  • 16: e pare stella che tramuti loco,
  • 17: se non che da la parte ond'e' s'accende
  • 18: nulla sen perde, ed esso dura poco:
  • 2.692: Vix ea fatus erat senior, subitoque fragore
  • 2.693: intonuit laevum, et de caelo lapsa per umbras
  • 2.694: stella facem ducens multa cum luce cucurrit.
1) [82] Paradiso 15.13-24 +     Aeneid 2.692-703
  • 13: Quale per li seren tranquilli e puri
  • 14: discorre ad ora ad or sùbito foco,
  • 15: movendo li occhi che stavan sicuri,
  • 16: e pare stella che tramuti loco,
  • 17: se non che da la parte ond'e' s'accende
  • 18: nulla sen perde, ed esso dura poco:
  • 19: tale dal corno che 'n destro si stende
  • 20: a pié di quella croce corse un astro
  • 21: de la costellazion che lì resplende;
  • 22: né si partì la gemma dal suo nastro,
  • 23: ma per la lista radial trascorse,
  • 24: che parve foco dietro ad alabastro.
  • 2.692: Vix ea fatus erat senior, subitoque fragore
  • 2.693: intonuit laevum, et de caelo lapsa per umbras
  • 2.694: stella facem ducens multa cum luce cucurrit.
  • 2.695: illam summa super labentem culmina tecti
  • 2.696: cernimus Idaea claram se condere silva
  • 2.697: signantemque vias; tum longo limite sulcus
  • 2.698: dat lucem et late circum loca sulphure fumant.
  • 2.699: hic vero victus genitor se tollit ad auras
  • 2.700: adfaturque deos et sanctum sidus adorat.
  • 2.701: «iam iam nulla mora est; sequor et qua ducitis adsum,
  • 2.702: di patrii; servate domum, servate nepotem.
  • 2.703: vestrum hoc augurium, vestroque in numine Troia est.
1) [82] Paradiso 15.13-30 +     Aeneid 6.679-698
  • 13: Quale per li seren tranquilli e puri
  • 14: discorre ad ora ad or sùbito foco,
  • 15: movendo li occhi che stavan sicuri,
  • 16: e pare stella che tramuti loco,
  • 17: se non che da la parte ond'e' s'accende
  • 18: nulla sen perde, ed esso dura poco:
  • 19: tale dal corno che 'n destro si stende
  • 20: a pié di quella croce corse un astro
  • 21: de la costellazion che lì resplende;
  • 22: né si partì la gemma dal suo nastro,
  • 23: ma per la lista radial trascorse,
  • 24: che parve foco dietro ad alabastro.
  • 25: Sì pia l'ombra d'Anchise si porse,
  • 26: se fede merta nostra maggior musa,
  • 27: quando in Eliso del figlio s'accorse.
  • 28: «O sanguis meus, o superinfusa
  • 29: gratia Dei, sicut tibi cui
  • 30: bis unquam celi ianua reclusa?».
  • 6.679: At pater Anchises penitus convalle virenti
  • 6.680: inclusas animas superumque ad lumen ituras
  • 6.681: lustrabat studio recolens, omnemque suorum
  • 6.682: forte recensebat numerum, carosque nepotes
  • 6.683: fataque fortunasque virum moresque manusque.
  • 6.684: isque ubi tendentem adversum per gramina vidit
  • 6.685: Aenean, alacris palmas utrasque tetendit,
  • 6.686: effusaeque genis lacrimae et vox excidit ore:
  • 6.687: «venisti tandem, tuaque exspectata parenti
  • 6.688: vicit iter durum pietas? datur ora tueri,
  • 6.689: nate, tua et notas audire et reddere voces?
  • 6.690: sic equidem ducebam animo rebarque futurum
  • 6.691: tempora dinumerans, nec me mea cura fefellit.
  • 6.692: quas ego te terras et quanta per aequora vectum
  • 6.693: accipio! quantis iactatum, nate, periclis!
  • 6.694: quam metui ne quid Libyae tibi regna nocerent!»
  • 6.695: ille autem: «tua me, genitor, tua tristis imago
  • 6.696: saepius occurrens haec limina tendere adegit;
  • 6.697: stant sale Tyrrheno classes. da iungere dextram,
  • 6.698: da, genitor, teque amplexu ne subtrahe nostro.»
1) [82] Paradiso 15.25-27 +     Aeneid 6.684-686
  • 25: Sì pia l'ombra d'Anchise si porse,
  • 26: se fede merta nostra maggior musa,
  • 27: quando in Eliso del figlio s'accorse.
  • 6.684: isque ubi tendentem adversum per gramina vidit
  • 6.685: Aenean, alacris palmas utrasque tetendit,
  • 6.686: effusaeque genis lacrimae et vox excidit ore:
1) [82] Paradiso 15.28-30 +     Aeneid 6.134-135
  • 28: «O sanguis meus, o superinfusa
  • 29: gratia Dei, sicut tibi cui
  • 30: bis unquam celi ianua reclusa?».
  • 6.134: bis Stygios innare lacus, bis nigra videre
  • 6.135: Tartara, et insano iuvat indulgere labori,
1) [82] Paradiso 15.28-30 +     Aeneid 6.835-835
  • 28: «O sanguis meus, o superinfusa
  • 29: gratia Dei, sicut tibi cui
  • 30: bis unquam celi ianua reclusa?».
  • 6.835: proice tela manu, sanguis meus! -
1) [82] Paradiso 15.28-28 +     Aeneid 6.835-835
  • 28: «O sanguis meus, o superinfusa
  • 6.835: proice tela manu, sanguis meus! -
1) [82] Paradiso 15.28-30 +     Aeneid 6.853-853
  • 28: «O sanguis meus, o superinfusa
  • 29: gratia Dei, sicut tibi cui
  • 30: bis unquam celi ianua reclusa?».
  • 6.853: parcere subiectis et debellare superbos.»
1) [82] Paradiso 15.29-30 +     Aeneid 6.133-135
  • 29: gratia Dei, sicut tibi cui
  • 30: bis unquam celi ianua reclusa?».
  • 6.133: quod si tantus amor menti, si tanta cupido est
  • 6.134: bis Stygios innare lacus, bis nigra videre
  • 6.135: Tartara, et insano iuvat indulgere labori,
1) [82] Paradiso 15.49-54 +     Aeneid 6.687-691
  • 49: E seguì: «Grato e lontano digiuno,
  • 50: tratto leggendo del magno volume
  • 51: du' non si muta mai bianco né bruno,
  • 52: solvuto hai, figlio, dentro a questo lume
  • 53: in ch'io ti parlo, mercé di colei
  • 54: ch'a l'alto volo ti vestì le piume.
  • 6.687: «venisti tandem, tuaque exspectata parenti
  • 6.688: vicit iter durum pietas? datur ora tueri,
  • 6.689: nate, tua et notas audire et reddere voces?
  • 6.690: sic equidem ducebam animo rebarque futurum
  • 6.691: tempora dinumerans, nec me mea cura fefellit.
1) [82] Paradiso 15.83-84 +     Aeneid 6.684-686
  • 83: disagguaglianza, e però non ringrazio
  • 84: se non col core a la paterna festa.
  • 6.684: isque ubi tendentem adversum per gramina vidit
  • 6.685: Aenean, alacris palmas utrasque tetendit,
  • 6.686: effusaeque genis lacrimae et vox excidit ore:
1) [82] Paradiso 15.83-84 +     Aeneid 6.700-701
  • 83: disagguaglianza, e però non ringrazio
  • 84: se non col core a la paterna festa.
  • 6.700: ter conatus ibi colo dare bracchia circum; *
  • 6.701: ter frustra comprensa manus effugit imago,
1) [82] Paradiso 15.88-89 +     Aeneid 6.687-688
  • 88: «O fronda mia in che io compiacemmi
  • 89: pur aspettando, io fui la tua radice»:
  • 6.687: «venisti tandem, tuaque exspectata parenti
  • 6.688: vicit iter durum pietas? datur ora tueri,
1) [83] Paradiso 16.82-83 +     Aeneid 11.624-628
  • 82: E come 'l volger del ciel de la luna
  • 83: cuopre e discuopre i liti sanza posa,
  • 11.624: qualis ubi alterno procurrens gurgite pontus
  • 11.625: nunc ruit ad terram scopulosque superiacit unda
  • 11.626: spumeus extremamque sinu perfundit harenam,
  • 11.627: nunc rapidus retro atque aestu revoluta resorbens
  • 11.628: saxa fugit litusque vado labente relinquit:
1) [84] Paradiso 17.1-6 +     Aeneid 6.95-96
  • 1: Qual venne a Climené, per accertarsi
  • 2: di ciò ch'avea incontro a sé udito,
  • 3: quei ch'ancor fa li padri ai figli scarsi;
  • 4: tal era io, e tal era sentito
  • 5: e da Beatrice e da la santa lampa
  • 6: che pria per me avea mutato sito.
  • 6.95: tu ne cede malis, sed contra audentior ito,
  • 6.96: qua tua te Fortuna sinet. via prima salutis
1) [84] Paradiso 17.1-6 +     Aeneid 6.103-105
  • 1: Qual venne a Climené, per accertarsi
  • 2: di ciò ch'avea incontro a sé udito,
  • 3: quei ch'ancor fa li padri ai figli scarsi;
  • 4: tal era io, e tal era sentito
  • 5: e da Beatrice e da la santa lampa
  • 6: che pria per me avea mutato sito.
  • 6.103: incipit Aeneas heros: «non ulla laborum,
  • 6.104: o virgo, nova mi facies inopinave surgit;
  • 6.105: omnia praecepi atque animo mecum ante peregi.
1) [84] Paradiso 17.13-27 +     Aeneid 3.354-368
  • 13: «O cara piota mia che sì t'insusi,
  • 14: che, come veggion le terrene menti
  • 15: non capere in triangol due ottusi,
  • 16: così vedi le cose contingenti
  • 17: anzi che sieno in sé, mirando il punto
  • 18: a cui tutti li tempi son presenti;
  • 19: mentre ch'io era a Virgilio congiunto
  • 20: su per lo monte che l'anime cura
  • 21: e discendendo nel mondo defunto,
  • 22: dette mi fuor di mia vita futura
  • 23: parole gravi, avvegna ch'io mi senta
  • 24: ben tetragono ai colpi di ventura;
  • 25: per che la voglia mia saria contenta
  • 26: d'intender qual fortuna mi s'appressa;
  • 27: ché saetta previsa vien più lenta».
  • 3.354: aulai medio libabant pocula Bacchi
  • 3.355: impositis auro dapibus, paterasque tenebant.
  • 3.356: Iamque dies alterque dies processit, et aurae
  • 3.357: vela vocant tumidoque inflatur carbasus Austro:
  • 3.358: his vatem adgredior dictis ac talia quaeso:
  • 3.359: «Troiugena, interpres divum, qui numina Phoebi,
  • 3.360: qui tripodas Clarii et laurus, qui sidera sentis
  • 3.361: et volucrum linguas et praepetis omina pennae,
  • 3.362: fare age (namque omnis cursum mihi prospera dixit
  • 3.363: religio, et cuncti suaserunt numine divi
  • 3.364: Italiam petere et terras temptare repostas;
  • 3.365: sola novum dictuque nefas Harpyia Celaeno
  • 3.366: prodigium canit et tristis denuntiat iras
  • 3.367: obscenamque famem), quae prima pericula vito?
  • 3.368: quidve sequens tantos possim superare labores?»
1) [84] Paradiso 17.22-23 +     Aeneid 6.103-105
  • 22: dette mi fuor di mia vita futura
  • 23: parole gravi, avvegna ch'io mi senta
  • 6.103: incipit Aeneas heros: «non ulla laborum,
  • 6.104: o virgo, nova mi facies inopinave surgit;
  • 6.105: omnia praecepi atque animo mecum ante peregi.
1) [84] Paradiso 17.31-33 +     Aeneid 6.98-100
  • 31: Né per ambage, in che la gente folle
  • 32: già s'inviscava pria che fosse anciso
  • 33: l'Agnel di Dio che le peccata tolle,
  • 6.98: Talibus ex adyto dictis Cumaea Sibylla
  • 6.99: horrendas canit ambages antroque remugit,
  • 6.100: obscuris vera involuens: ea frena furenti
1) [84] Paradiso 17.46-48 +     Aeneid 7.761-782
  • 46: Qual si partio Ipolito d'Atene
  • 47: per la spietata e perfida noverca,
  • 48: tal di Fiorenza partir ti convene.
  • 7.761: Ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello,
  • 7.762: Virbius, insignem quem mater Aricia misit,
  • 7.763: eductum Egeriae lucis umentia circum
  • 7.764: litora, pinguis ubi et placabilis ara Dianae.
  • 7.765: namque ferunt fama Hippolytum, postquam arte novercae
  • 7.766: occiderit patriasque explerit sanguine poenas
  • 7.767: turbatis distractus equis, ad sidera rursus
  • 7.768: aetheria et superas caeli venisse sub auras,
  • 7.769: Paeoniis revocatum herbis et amore Dianae.
  • 7.770: tum pater omnipotens aliquem indignatus ab umbris
  • 7.771: mortalem infernis ad lumina surgere vitae,
  • 7.772: ipse repertorem medicinae talis et artis
  • 7.773: fulmine Phoebigenam Stygias detrusit ad undas.
  • 7.774: at Trivia Hippolytum secretis alma recondit
  • 7.775: sedibus et nymphae Egeriae nemorique relegat,
  • 7.776: solus ubi in silvis Italis ignobilis aevum
  • 7.777: exigeret versoque ubi nomine Virbius esset.
  • 7.778: unde etiam templo Triviae lucisque sacratis
  • 7.779: cornipedes arcentur equi, quod litore currum
  • 7.780: et iuvenem monstris pavidi effudere marinis.
  • 7.781: filius ardentis haud setius aequore campi
  • 7.782: exercebat equos curruque in bella ruebat.
1) [84] Paradiso 17.46-48 +     Aeneid 7.777-777
  • 46: Qual si partio Ipolito d'Atene
  • 47: per la spietata e perfida noverca,
  • 48: tal di Fiorenza partir ti convene.
  • 7.777: exigeret versoque ubi nomine Virbius esset.
1) [84] Paradiso 17.64-66 +     Aeneid 6.95-96
  • 64: che tutta ingrata, tutta matta ed empia
  • 65: si farà contr'a te; ma, poco appresso,
  • 66: ella, non tu, n'avrà rossa la tempia.
  • 6.95: tu ne cede malis, sed contra audentior ito,
  • 6.96: qua tua te Fortuna sinet. via prima salutis
1) [84] Paradiso 17.81-81 +     Aeneid 1.286-296
  • 81: son queste rote intorno di lui torte;
  • 1.286: nascetur pulchra Troianus origine Caesar,
  • 1.287: imperium Oceano, famam qui terminet astris,
  • 1.288: Iulius, a magno demissum nomen Iulo.
  • 1.289: hunc tu olim caelo spoliis Orientis onustum
  • 1.290: accipies secura; vocabitur hic quoque votis.
  • 1.291: aspera tum positis mitescent saecula bellis:
  • 1.292: cana Fides et Vesta, Remo cum fratre Quirinus
  • 1.293: iura dabunt; dirae ferro et compagibus artis
  • 1.294: claudentur Belli portae; Furor impius intus
  • 1.295: saeva sedens super arma et centum vinctus aënis
  • 1.296: post tergum nodis fremet horridus ore cruento.»
1) [85] Paradiso 18.33-33 +     Eclogue 3.84-84
  • 33: sì ch'ogne musa ne sarebbe opima.
  • 19.84: Pollio amat nostram, quamvis est rustica, Musam;
1) [85] Paradiso 18.42-42 +     Aeneid 7.378-384
  • 42: e letizia era ferza del paleo.
  • 7.378: ceu quondam torto volitans sub verbere turbo,
  • 7.379: quem pueri magno in gyro vacua atria circum
  • 7.380: intenti ludo exercent - ille actus habena
  • 7.381: curvatis fertur spatiis; stupet inscia supra
  • 7.382: impubesque manus mirata volubile buxum;
  • 7.383: dant animos plagae: non cursu segnior illo
  • 7.384: per medias urbes agitur populosque ferocis.
1) [85] Paradiso 18.45-45 +     Aeneid 6.200-200
  • 45: com'occhio segue suo falcon volando.
  • 6.200: quantum acie possent oculi servare sequentum.
1) [85] Paradiso 18.96-96 +     Aeneid 1.592-593
  • 96: pareva argento lì d'oro distinto.
  • 1.592: quale manus addunt ebori decus, aut ubi flavo
  • 1.593: argentum Pariusve lapis circumdatur auro.
1) [86] Paradiso 19.113-113 TBD ...
  • 113: come vedranno quel volume aperto
  • ...: …
1) [86] Paradiso 19.131-132 +     Aeneid 3.707-715
  • 131: di quei che guarda l'isola del foco,
  • 132: ove Anchise finì la lunga etate;
  • 3.707: accipit. hic pelagi tot tempestatibus actus
  • 3.708: heu, genitorem, omnis curae casusque levamen,
  • 3.709: amitto Anchisen. hic me, pater optime, fessum
  • 3.710: deseris, heu, tantis nequiquam erepte periclis!
  • 3.711: nec vates Helenus, cum multa horrenda moneret,
  • 3.712: hos mihi praedixit luctus, non dira Celaeno.
  • 3.713: hic labor extremus, longarum haec meta viarum,
  • 3.714: hinc me digressum vestris deus appulit oris.»
  • 3.715: Sic pater Aeneas intentis omnibus unus
1) [86] Paradiso 19.131-132 +     Aeneid 3.708-710
  • 131: di quei che guarda l'isola del foco,
  • 132: ove Anchise finì la lunga etate;
  • 3.708: heu, genitorem, omnis curae casusque levamen,
  • 3.709: amitto Anchisen. hic me, pater optime, fessum
  • 3.710: deseris, heu, tantis nequiquam erepte periclis!
1) [87] Paradiso 20.1-5 +     Georgics 1.249-251
  • 1: Quando colui che tutto 'l mondo alluma
  • 2: de l'emisperio nostro sì discende,
  • 3: che 'l giorno d'ogne parte si consuma,
  • 4: lo ciel, che sol di lui prima s'accende,
  • 5: subitamente si rifà parvente
  • 13.249: aut redit a nobis Aurora diemque reducit,
  • 13.250: nosque ubi primus equis Oriens adflauit anhelis
  • 13.251: illic sera rubens accendit lumina Vesper.
1) [87] Paradiso 20.19-21 +     Aeneid 11.296-299
  • 19: udir mi parve un mormorar di fiume
  • 20: che scende chiaro giù di pietra in pietra,
  • 21: mostrando l'ubertà del suo cacume.
  • 11.296: Vix ea legati, variusque per ora cucurrit
  • 11.297: Ausonidum turbata fremor, ceu saxa morantur
  • 11.298: cum rapidos amnis, fit clauso gurgite murmur
  • 11.299: vicinaeque fremunt ripae crepitantibus undis.
1) [87] Paradiso 20.19-20 +     Georgics 1.109-110
  • 19: udir mi parve un mormorar di fiume
  • 20: che scende chiaro giù di pietra in pietra,
  • 13.109: elicit? illa cadens raucum per leuia murmur
  • 13.110: saxa ciet, scatebrisque arentia temperat arua.
1) [87] Paradiso 20.67-72 +     Aeneid 2.339-394
  • 67: Chi crederebbe giù nel mondo errante,
  • 68: che Rifeo Troiano in questo tondo
  • 69: fosse la quinta de le luci sante?
  • 70: Ora conosce assai di quel che 'l mondo
  • 71: veder non può de la divina grazia,
  • 72: ben che sua vista non discerna il fondo».
  • 2.339: addunt se socios Rhipeus et maximus armis
  • 2.340: Epytus, oblati per lunam, Hypanisque Dymasque
  • 2.341: et lateri adglomerant nostro, iuvenisque Coroebus
  • 2.342: Mygdonides - illis ad Troiam forte diebus
  • 2.343: venerat insano Cassandrae incensus amore
  • 2.344: et gener auxilium Priamo Phrygibusque ferebat,
  • 2.345: infelix qui non sponsae praecepta furentis
  • 2.346: audierit!
  • 2.347: Quos ubi confertos ardere in proelia vidi,
  • 2.348: incipio super his: «iuvenes, fortissima frustra
  • 2.349: pectora, si vobis audentem extrema cupido
  • 2.350: certa sequi, quae sit rebus fortuna videtis:
  • 2.351: excessere omnes adytis arisque relictis
  • 2.352: di quibus imperium hoc steterat; succurritis urbi
  • 2.353: incensae. moriamur et in media arma ruamus.
  • 2.354: una salus victis nullam sperare salutem.»
  • 2.355: sic animis iuvenum furor additus. inde, lupi ceu
  • 2.356: raptores atra in nebula, quos improba ventris
  • 2.357: exegit caecos rabies catulique relicti
  • 2.358: faucibus exspectant siccis, per tela, per hostis
  • 2.359: vadimus haud dubiam in mortem mediaeque tenemus
  • 2.360: urbis iter; nox atra cava circumvolat umbra.
  • 2.361: quis cladem illius noctis, quis funera fando
  • 2.362: explicet aut possit lacrimis aequare labores?
  • 2.363: urbs antiqua ruit multos dominata per annos;
  • 2.364: plurima perque vias sternuntur inertia passim
  • 2.365: corpora perque domos et religiosa deorum
  • 2.366: limina. nec soli poenas dant sanguine Teucri;
  • 2.367: quondam etiam victis redit in praecordia virtus
  • 2.368: victoresque cadunt Danai. crudelis ubique
  • 2.369: luctus, ubique pavor et plurima mortis imago.
  • 2.370: Primus se Danaum magna comitante caterva
  • 2.371: Androgeos offert nobis, socia agmina credens
  • 2.372: inscius, atque ultro verbis compellat amicis:
  • 2.373: «festinate, viri! nam quae tam sera moratur
  • 2.374: segnities? alii rapiunt incensa feruntque
  • 2.375: Pergama: vos celsis nunc primum a navibus itis?»
  • 2.376: dixit, et extemplo (neque enim responsa dabantur
  • 2.377: fida satis) sensit medios delapsus in hostis.
  • 2.378: obstipuit retroque pedem cum voce repressit.
  • 2.379: improvisum aspris veluti qui sentibus anguem
  • 2.380: pressit humi nitens trepidusque repente refugit
  • 2.381: attollentem iras et caerula colla tumentem,
  • 2.382: haud secus Androgeos visu tremefactus abibat.
  • 2.383: inruimus densis et circumfundimur armis,
  • 2.384: ignarosque loci passim et formidine captos
  • 2.385: sternimus; aspirat primo Fortuna labori.
  • 2.386: atque hic successu exsultans animisque Coroebus
  • 2.387: «o socii, qua prima» inquit «Fortuna salutis
  • 2.388: monstrat iter, quaque ostendit se dextra, sequamur:
  • 2.389: mutemus clipeos Danaumque insignia nobis
  • 2.390: aptemus. dolus an virtus, quis in hoste requirat?
  • 2.391: arma dabunt ipsi.» sic fatus deinde comantem
  • 2.392: Androgei galeam clipeique insigne decorum
  • 2.393: induitur laterique Argivum accommodat ensem.
  • 2.394: hoc Rhipeus, hoc ipse Dymas omnisque iuventus
1) [87] Paradiso 20.67-69 +     Aeneid 2.426-428
  • 67: Chi crederebbe giù nel mondo errante,
  • 68: che Rifeo Troiano in questo tondo
  • 69: fosse la quinta de le luci sante?
  • 2.426: procumbit; cadit et Rhipeus, iustissimus unus
  • 2.427: qui fuit in Teucris et servantissimus aequi
  • 2.428: (dis aliter visum); pereunt Hypanisque Dymasque
1) [87] Paradiso 20.67-72 +     Aeneid 7.536-536
  • 67: Chi crederebbe giù nel mondo errante,
  • 68: che Rifeo Troiano in questo tondo
  • 69: fosse la quinta de le luci sante?
  • 70: Ora conosce assai di quel che 'l mondo
  • 71: veder non può de la divina grazia,
  • 72: ben che sua vista non discerna il fondo».
  • 7.536: dum paci medium se offert, iustissimus unus
1) [87] Paradiso 20.74-76 +     Georgics 1.412-413
  • 74: prima cantando, e poi tace contenta
  • 75: de l'ultima dolcezza che la sazia,
  • 76: tal mi sembiò l'imago de la 'mprenta
  • 13.412: nescio qua praeter solitum dulcedine laeti
  • 13.413: inter se in foliis strepitant; iuuat imbribus actis
1) [87] Paradiso 20.118-129 +     Georgics
  • 118: L'altra, per grazia che da sì profonda
  • 119: fontana stilla, che mai creatura
  • 120: non pinse l'occhio infino a la prima onda,
  • 121: tutto suo amor là giù pose a drittura:
  • 122: per che, di grazia in grazia, Dio li aperse
  • 123: l'occhio a la nostra redenzion futura;
  • 124: ond'ei credette in quella, e non sofferse
  • 125: da indi il puzzo più del paganesmo;
  • 126: e riprendiene le genti perverse.
  • 127: Quelle tre donne li fur per battesmo
  • 128: che tu vedesti da la destra rota,
  • 129: dinanzi al battezzar più d'un millesmo.
  • ...: …
1) [88] Paradiso 21.14-16 +     Georgics 1.336-336
  • 14: che sotto 'l petto del Leone ardente
  • 15: raggia mo misto giù del suo valore.
  • 16: Ficca di retro a li occhi tuoi la mente,
  • 13.336: frigida Saturni sese quo stella receptet,
1) [89] Paradiso 22.2-2 +     Aeneid 6.758-758
  • 2: mi volsi, come parvol che ricorre
  • 6.758: inlustris animas nostrumque in nomen ituras,
1) [89] Paradiso 22.144-144 +     Aeneid 1.297-297
  • 144: circa e vicino a lui Maia e Dione.
  • 1.297: Haec ait et Maia genitum demittit ab alto,
1) [89] Paradiso 22.151-151 +     Georgics 1.178-178
  • 151: L'aiuola che ci fa tanto feroci,
  • 13.178: area cum primis ingenti aequanda cylindro
1) [90] Paradiso 23.2-2 +     Georgics 2.523-523
  • 2: posato al nido de' suoi dolci nati
  • 14.523: interea dulces pendent circum oscula nati,
1) [90] Paradiso 23.3-3 +     Aeneid 6.271-272
  • 3: la notte che le cose ci nasconde,
  • 6.271: est iter in silvis, ubi caelum condidit umbra
  • 6.272: Iuppiter, et rebus nox abstulit atra colorem.
1) [90] Paradiso 23.26-26 +     Aeneid 6.13-35
  • 26: Trivia ride tra le ninfe etterne
  • 6.13: iam subeunt Triviae lucos atque aurea tecta.
  • 6.14: Daedalus, ut fama est, fugiens Minoia regna
  • 6.15: praepetibus pennis ausus se credere caelo
  • 6.16: insuetum per iter gelidas enavit ad Arctos,
  • 6.17: Chalcidicaque levis tandem super astitit arce.
  • 6.18: redditus his primum terris tibi, Phoebe, sacravit
  • 6.19: remigium alarum posuitque immania templa.
  • 6.20: in foribus letum Androgeo; tum pendere poenas
  • 6.21: Cecropidae iussi (miserum!) septena quotannis
  • 6.22: corpora natorum; stat ductis sortibus urna.
  • 6.23: contra elata mari respondet Cnosia tellus:
  • 6.24: hic crudelis amor tauri suppostaque furto
  • 6.25: Pasiphae mixtumque genus prolesque biformis
  • 6.26: Minotaurus inest, Veneris monimenta nefandae,
  • 6.27: hic labor ille domus et inextricabilis error;
  • 6.28: magnum reginae sed enim miseratus amorem
  • 6.29: Daedalus ipse dolos tecti ambagesque resolvit,
  • 6.30: caeca regens filo vestigia. tu quoque magnam
  • 6.31: partem opere in tanto, sineret dolor, Icare, haberes.
  • 6.32: bis conatus erat casus effingere in auro,
  • 6.33: bis patriae cecidere manus. quin protinus omnia
  • 6.34: perlegerent oculis, ni iam praemissus Achates
  • 6.35: adforet atque una Phoebi Triviaeque sacerdos,
1) [90] Paradiso 23.26-26 +     Aeneid 7.516-774
  • 26: Trivia ride tra le ninfe etterne
  • 7.516: audiit et Triviae longe lacus, audiit amnis
  • 7.517: sulpurea Nar albus aqua fontesque Velini,
  • 7.518: et trepidae matres pressere ad pectora natos.
  • 7.519: tum vero ad vocem celeres, qua bucina signum
  • 7.520: dira dedit, raptis concurrunt undique telis
  • 7.521: indomiti agricolae, nec non et Troia pubes
  • 7.522: Ascanio auxilium castris effundit apertis.
  • 7.523: derexere acies. non iam certamine agresti
  • 7.524: stipitibus duris agitur sudibusve praeustis,
  • 7.525: sed ferro ancipiti decernunt atraque late
  • 7.526: horrescit strictis seges ensibus, aeraque fulgent
  • 7.527: sole lacessita et lucem sub nubila iactant:
  • 7.528: fluctus uti primo coepit cum albescere vento,
  • 7.529: paulatim sese tollit mare et altius undas
  • 7.530: erigit, inde imo consurgit ad aethera fundo.
  • 7.531: hic iuvenis primam ante aciem stridente sagitta,
  • 7.532: natorum Tyrrhi fuerat qui maximus, Almo,
  • 7.533: sternitur; haesit enim sub gutture vulnus et udae
  • 7.534: vocis iter tenuemque inclusit sanguine vitam.
  • 7.535: corpora multa virum circa seniorque Galaesus,
  • 7.536: dum paci medium se offert, iustissimus unus
  • 7.537: qui fuit Ausoniisque olim ditissimus arvis:
  • 7.538: quinque greges illi balantum, quina redibant
  • 7.539: armenta, et terram centum vertebat aratris.
  • 7.540: Atque ea per campos aequo dum Marte geruntur,
  • 7.541: promissi dea facta potens, ubi sanguine bellum
  • 7.542: imbuit et primae commisit funera pugnae,
  • 7.543: deserit Hesperiam et caeli conversa per auras
  • 7.544: Iunonem victrix adfatur voce superba:
  • 7.545: «en, perfecta tibi bello discordia tristi;
  • 7.546: dic in amicitiam coeant et foedera iungant.
  • 7.547: quandoquidem Ausonio respersi sanguine Teucros,
  • 7.548: hoc etiam his addam, tua si mihi certa voluntas:
  • 7.549: finitimas in bella feram rumoribus urbes,
  • 7.550: accendamque animos insani Martis amore
  • 7.551: undique ut auxilio veniant; spargam arma per agros.»
  • 7.552: tum contra Iuno: «terrorum et fraudis abunde est:
  • 7.553: stant belli causae, pugnatur comminus armis,
  • 7.554: quae fors prima dedit sanguis novus imbuit arma.
  • 7.555: talia coniugia et talis celebrent hymenaeos
  • 7.556: egregium Veneris genus et rex ipse Latinus.
  • 7.557: te super aetherias errare licentius auras
  • 7.558: haud pater ille velit, summi regnator Olympi.
  • 7.559: cede locis. ego, si qua super fortuna laborum est,
  • 7.560: ipsa regam.» talis dederat Saturnia voces;
  • 7.561: illa autem attollit stridentis anguibus alas
  • 7.562: Cocytique petit sedem supera ardua linquens.
  • 7.563: est locus Italiae medio sub montibus altis,
  • 7.564: nobilis et fama multis memoratus in oris,
  • 7.565: Amsancti valles; densis hunc frondibus atrum
  • 7.566: urget utrimque latus nemoris, medioque fragosus
  • 7.567: dat sonitum saxis et torto vertice torrens.
  • 7.568: hic specus horrendum et saevi spiracula Ditis
  • 7.569: monstrantur, ruptoque ingens Acheronte vorago
  • 7.570: pestiferas aperit fauces, quis condita Erinys,
  • 7.571: invisum numen, terras caelumque levabat.
  • 7.572: Nec minus interea extremam Saturnia bello
  • 7.573: imponit regina manum. ruit omnis in urbem
  • 7.574: pastorum ex acie numerus, caesosque reportant
  • 7.575: Almonem puerum foedatique ora Galaesi,
  • 7.576: implorantque deos obtestanturque Latinum.
  • 7.577: Turnus adest medioque in crimine caedis et igni
  • 7.578: terrorem ingeminat: Teucros in regna vocari,
  • 7.579: stirpem admisceri Phrygiam, se limine pelli.
  • 7.580: tum quorum attonitae Baccho nemora avia matres
  • 7.581: insultant thiasis (neque enim leve nomen Amatae)
  • 7.582: undique collecti coeunt Martemque fatigant.
  • 7.583: ilicet infandum cuncti contra omina bellum,
  • 7.584: contra fata deum perverso numine poscunt.
  • 7.585: certatim regis circumstant tecta Latini;
  • 7.586: ille velut pelago rupes immota resistit,
  • 7.587: ut pelagi rupes magno veniente fragore,
  • 7.588: quae sese multis circum latrantibus undis
  • 7.589: mole tenet; scopuli nequiquam et spumea circum
  • 7.590: saxa fremunt laterique inlisa refunditur alga.
  • 7.591: verum ubi nulla datur caecum exsuperare potestas
  • 7.592: consilium, et saevae nutu Iunonis eunt res,
  • 7.593: multa deos aurasque pater testatus inanis
  • 7.594: «frangimur heu fatis» inquit «ferimurque procella!
  • 7.595: ipsi has sacrilego pendetis sanguine poenas,
  • 7.596: o miseri. te, Turne, nefas, te triste manebit
  • 7.597: supplicium, votisque deos venerabere seris.
  • 7.598: nam mihi parta quies, omnisque in limine portus
  • 7.599: funere felici spolior.» nec plura locutus
  • 7.600: saepsit se tectis rerumque reliquit habenas.
  • 7.601: Mos erat Hesperio in Latio, quem protinus urbes
  • 7.602: Albanae coluere sacrum, nunc maxima rerum
  • 7.603: Roma colit, cum prima movent in proelia Martem,
  • 7.604: sive Getis inferre manu lacrimabile bellum
  • 7.605: Hyrcanisve Arabisve parant, seu tendere ad Indos
  • 7.606: Auroramque sequi Parthosque reposcere signa:
  • 7.607: sunt geminae Belli portae (sic nomine dicunt)
  • 7.608: religione sacrae et saevi formidine Martis;
  • 7.609: centum aerei claudunt vectes aeternaque ferri
  • 7.610: robora, nec custos absistit limine Ianus.
  • 7.611: has, ubi certa sedet patribus sententia pugnae,
  • 7.612: ipse Quirinali trabea cinctuque Gabino
  • 7.613: insignis reserat stridentia limina consul,
  • 7.614: ipse vocat pugnas; sequitur tum cetera pubes,
  • 7.615: aereaque adsensu conspirant cornua rauco.
  • 7.616: Hoc et tum Aeneadis indicere bella Latinus
  • 7.617: more iubebatur tristisque recludere portas.
  • 7.618: abstinuit tactu pater aversusque refugit
  • 7.619: foeda ministeria, et caecis se condidit umbris.
  • 7.620: tum regina deum caelo delapsa morantis
  • 7.621: impulit ipsa manu portas, et cardine verso
  • 7.622: Belli ferratos rumpit Saturnia postis.
  • 7.623: ardet inexcita Ausonia atque immobilis ante;
  • 7.624: pars pedes ire parat campis, pars arduus altis
  • 7.625: pulverulentus equis furit; omnes arma requirunt.
  • 7.626: pars levis clipeos et spicula lucida tergent
  • 7.627: arvina pingui subiguntque in cote securis;
  • 7.628: signaque ferre iuvat sonitusque audire tubarum.
  • 7.629: quinque adeo magnae positis incudibus urbes
  • 7.630: tela novant, Atina potens Tiburque superbum,
  • 7.631: Ardea Crustumerique et turrigerae Antemnae.
  • 7.632: tegmina tuta cavant capitum flectuntque salignas
  • 7.633: umbonum cratis; alii thoracas aënos
  • 7.634: aut levis ocreas lento ducunt argento;
  • 7.635: vomeris huc et falcis honos, huc omnis aratri
  • 7.636: cessit amor; recoquunt patrios fornacibus ensis.
  • 7.637: classica iamque sonant, it bello tessera signum;
  • 7.638: hic galeam tectis trepidus rapit, ille trementis
  • 7.639: ad iuga cogit equos, clipeumque auroque trilicem
  • 7.640: loricam induitur fidoque accingitur ense.
  • 7.641: Pandite nunc Helicona, deae, cantusque movete,
  • 7.642: qui bello exciti reges, quae quemque secutae
  • 7.643: complerint campos acies, quibus Itala iam tum
  • 7.644: floruerit terra alma viris, quibus arserit armis;
  • 7.645: et meministis enim, divae, et memorare potestis; *
  • 7.646: ad nos vix tenuis famae perlabitur aura.
  • 7.647: Primus init bellum Tyrrhenis asper ab oris
  • 7.648: contemptor divum Mezentius agminaque armat.
  • 7.649: filius huic iuxta Lausus, quo pulchrior alter
  • 7.650: non fuit excepto Laurentis corpore Turni;
  • 7.651: Lausus, equum domitor debellatorque ferarum,
  • 7.652: ducit Agyllina nequiquam ex urbe secutos
  • 7.653: mille viros, dignus patriis qui laetior esset
  • 7.654: imperiis et cui pater haud Mezentius esset.
  • 7.655: Post hos insignem palma per gramina currum
  • 7.656: victoresque ostentat equos satus Hercule pulchro
  • 7.657: pulcher Aventinus, clipeoque insigne paternum
  • 7.658: centum anguis cinctamque gerit serpentibus Hydram;
  • 7.659: collis Aventini silva quem Rhea sacerdos
  • 7.660: furtivum partu sub luminis edidit oras,
  • 7.661: mixta deo mulier, postquam Laurentia victor
  • 7.662: Geryone exstincto Tirynthius attigit arva,
  • 7.663: Tyrrhenoque boves in flumine lavit Hiberas.
  • 7.664: pila manu saevosque gerunt in bella dolones,
  • 7.665: et tereti pugnant mucrone veruque Sabello.
  • 7.666: ipse pedes, tegimen torquens immane leonis,
  • 7.667: terribili impexum saeta cum dentibus albis
  • 7.668: indutus capiti, sic regia tecta subibat,
  • 7.669: horridus Herculeoque umeros innexus amictu.
  • 7.670: Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt,
  • 7.671: fratris Tiburti dictam cognomine gentem,
  • 7.672: Catillusque acerque Coras, Argiva iuventus,
  • 7.673: et primam ante aciem densa inter tela feruntur:
  • 7.674: ceu duo nubigenae cum vertice montis ab alto
  • 7.675: descendunt Centauri Homolen Othrymque nivalem
  • 7.676: linquentes cursu rapido; dat euntibus ingens
  • 7.677: silva locum et magno cedunt virgulta fragore.
  • 7.678: Nec Praenestinae fundator defuit urbis,
  • 7.679: Volcano genitum pecora inter agrestia regem
  • 7.680: inventumque focis omnis quem credidit aetas,
  • 7.681: Caeculus. hunc legio late comitatur agrestis:
  • 7.682: quique altum Praeneste viri quique arva Gabinae
  • 7.683: Iunonis gelidumque Anienem et roscida rivis
  • 7.684: Hernica saxa colunt, quos dives Anagnia pascis,
  • 7.685: quos Amasene pater. non illis omnibus arma
  • 7.686: nec clipei currusve sonant; pars maxima glandes
  • 7.687: liventis plumbi spargit, pars spicula gestat
  • 7.688: bina manu, fulvosque lupi de pelle galeros
  • 7.689: tegmen habent capiti; vestigia nuda sinistri
  • 7.690: instituere pedis, crudus tegit altera pero.
  • 7.691: At Messapus, equum domitor, Neptunia proles, *
  • 7.692: quem neque fas igni cuiquam nec sternere ferro,
  • 7.693: iam pridem resides populos desuetaque bello
  • 7.694: agmina in arma vocat subito ferrumque retractat.
  • 7.695: hi Fescenninas acies Aequosque Faliscos,
  • 7.696: hi Soractis habent arces Flaviniaque arva
  • 7.697: et Cimini cum monte lacum lucosque Capenos.
  • 7.698: ibant aequati numero regemque canebant:
  • 7.699: ceu quondam nivei liquida inter nubila cycni
  • 7.700: cum sese e pastu referunt et longa canoros
  • 7.701: dant per colla modos, sonat amnis et Asia longe
  • 7.702: pulsa palus.
  • 7.703: nec quisquam aeratas acies examine tanto
  • 7.704: misceri putet, aëriam sed gurgite ab alto
  • 7.705: urgeri volucrum raucarum ad litora nubem.
  • 7.706: Ecce Sabinorum prisco de sanguine magnum
  • 7.707: agmen agens Clausus magnique ipse agminis instar,
  • 7.708: Claudia nunc a quo diffunditur et tribus et gens
  • 7.709: per Latium, postquam in partem data Roma Sabinis.
  • 7.710: una ingens Amiterna cohors priscique Quirites,
  • 7.711: Ereti manus omnis oliviferaeque Mutuscae;
  • 7.712: qui Nomentum urbem, qui Rosea rura Velini,
  • 7.713: qui Tetricae horrentis rupes montemque Severum
  • 7.714: Casperiamque colunt Forulosque et flumen Himellae,
  • 7.715: qui Tiberim Fabarimque bibunt, quos frigida misit
  • 7.716: Nursia, et Ortinae classes populique Latini,
  • 7.717: quosque secans infaustum interluit Allia nomen:
  • 7.718: quam multi Libyco volvuntur marmore fluctus
  • 7.719: saevus ubi Orion hibernis conditur undis,
  • 7.720: vel cum sole novo densae torrentur aristae
  • 7.721: aut Hermi campo aut Lyciae flaventibus arvis.
  • 7.722: scuta sonant pulsuque pedum conterrita tellus.
  • 7.723: Hinc Agamemnonius, Troiani nominis hostis,
  • 7.724: curru iungit Halaesus equos Turnoque ferocis
  • 7.725: mille rapit populos, vertunt felicia Baccho
  • 7.726: Massica qui rastris, et quos de collibus altis
  • 7.727: Aurunci misere patres Sidicinaque iuxta
  • 7.728: aequora, quique Cales linquunt amnisque vadosi
  • 7.729: accola Volturni, pariterque Saticulus asper
  • 7.730: Oscorumque manus. teretes sunt aclydes illis
  • 7.731: tela, sed haec lento mos est aptare flagello.
  • 7.732: laevas caetra tegit, falcati comminus enses.
  • 7.733: Nec tu carminibus nostris indictus abibis,
  • 7.734: Oebale, quem generasse Telon Sebethide nympha
  • 7.735: fertur, Teleboum Capreas cum regna teneret,
  • 7.736: iam senior; patriis sed non et filius arvis
  • 7.737: contentus late iam tum dicione premebat
  • 7.738: Sarrastis populos et quae rigat aequora Sarnus,
  • 7.739: quique Rufras Batulumque tenent atque arva Celemnae,
  • 7.740: et quos maliferae despectant moenia Abellae,
  • 7.741: Teutonico ritu soliti torquere cateias;
  • 7.742: tegmina quis capitum raptus de subere cortex
  • 7.743: aerataeque micant peltae, micat aereus ensis.
  • 7.744: Et te montosae misere in proelia Nersae,
  • 7.745: Ufens, insignem fama et felicibus armis,
  • 7.746: horrida praecipue cui gens adsuetaque multo
  • 7.747: venatu nemorum, duris Aequicula glaebis.
  • 7.748: armati terram exercent semperque recentis
  • 7.749: convectare iuvat praedas et vivere rapto.
  • 7.750: Quin et Marruvia venit de gente sacerdos
  • 7.751: fronde super galeam et felici comptus oliva
  • 7.752: Archippi regis missu, fortissimus Umbro,
  • 7.753: vipereo generi et graviter spirantibus hydris
  • 7.754: spargere qui somnos cantuque manuque solebat,
  • 7.755: mulcebatque iras et morsus arte levabat.
  • 7.756: sed non Dardaniae medicari cuspidis ictum
  • 7.757: evaluit neque eum iuvere in vulnera cantus
  • 7.758: somniferi et Marsis quaesitae montibus herbae.
  • 7.759: te nemus Angitiae, vitrea te Fucinus unda,
  • 7.760: te liquidi flevere lacus.
  • 7.761: Ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello,
  • 7.762: Virbius, insignem quem mater Aricia misit,
  • 7.763: eductum Egeriae lucis umentia circum
  • 7.764: litora, pinguis ubi et placabilis ara Dianae.
  • 7.765: namque ferunt fama Hippolytum, postquam arte novercae
  • 7.766: occiderit patriasque explerit sanguine poenas
  • 7.767: turbatis distractus equis, ad sidera rursus
  • 7.768: aetheria et superas caeli venisse sub auras,
  • 7.769: Paeoniis revocatum herbis et amore Dianae.
  • 7.770: tum pater omnipotens aliquem indignatus ab umbris
  • 7.771: mortalem infernis ad lumina surgere vitae,
  • 7.772: ipse repertorem medicinae talis et artis
  • 7.773: fulmine Phoebigenam Stygias detrusit ad undas.
  • 7.774: at Trivia Hippolytum secretis alma recondit
1) [90] Paradiso 23.26-26 +     Aeneid 9.521-529
  • 26: Trivia ride tra le ninfe etterne
  • 9.521: parte alia horrendus visu quassabat Etruscam
  • 9.522: pinum et fumiferos infert Mezentius ignis;
  • 9.523: at Messapus equum domitor, Neptunia proles, *
  • 9.524: rescindit vallum et scalas in moenia poscit.
  • 9.525: Vos, o Calliope, precor, aspirate canenti
  • 9.526: quas ibi tum ferro strages, quae funera Turnus
  • 9.527: ediderit, quem quisque virum demiserit Orco,
  • 9.528: et mecum ingentis oras evolvite belli.
  • 9.529: [et meministis enim, divae, et memorare potestis.] *
  • ...: … *
  • 12.128: et Messapus equum domitor, Neptunia proles; *
1) [90] Paradiso 23.55-59 +     Aeneid 6.625-627
  • 55: Se mo sonasser tutte quelle lingue
  • 56: che Polimnia con le suore fero
  • 57: del latte lor dolcissimo più pingue,
  • 58: per aiutarmi, al millesmo del vero
  • 59: non si verria, cantando il santo riso
  • 6.625: non, mihi si linguae centum sint oraque centum,
  • 6.626: ferrea vox, omnis scelerum comprendere formas,
  • 6.627: omnia poenarum percurrere nomina possim.»
1) [91] Paradiso 24.8-8 +     Aeneid 6.230-230
  • 8: e roratelo alquanto: voi bevete
  • 6.230: spargens rore levi et ramo felicis olivae,
1) [91] Paradiso 24.102-102 +     Aeneid 8.451-451
  • 102: non scalda ferro mai né batte incude».
  • 8.451: aera lacu; gemit impositis incudibus antrum;
1) [93] Paradiso 26.97-99 +     Georgics 3.250-250
  • 97: Talvolta un animal coverto broglia,
  • 98: sì che l'affetto convien che si paia
  • 99: per lo seguir che face a lui la 'nvoglia;
  • 15.250: nonne uides ut tota tremor pertemptet equorum
1) [93] Paradiso 26.124-126 TBD ...
  • 124: La lingua ch'io parlai fu tutta spenta
  • 125: innanzi che a l'ovra inconsummabile
  • 126: fosse la gente di Nembròt attenta:
  • .. ..: …
1) [94] Paradiso 27.136-138 +     Aeneid 6.142-142
  • 136: Così si fa la pelle bianca nera
  • 137: nel primo aspetto de la bella figlia
  • 138: di quel ch'apporta mane e lascia sera.
  • 6.142: hoc sibi pulchra suum ferri Proserpina munus
1) [94] Paradiso 27.136-138 +     Aeneid 7.11-11
  • 136: Così si fa la pelle bianca nera
  • 137: nel primo aspetto de la bella figlia
  • 138: di quel ch'apporta mane e lascia sera.
  • 7.11: dives inaccessos ubi Solis filia lucos
1) [95] Paradiso 28.2-2 +     Georgics 3.66-66
  • 2: d'i miseri mortali aperse 'l vero
  • 15.66: optima quaeque dies miseris mortalibus aeui
1) [95] Paradiso 28.79-84 +     Aeneid 12.365-367
  • 79: Come rimane splendido e sereno
  • 80: l'emisperio de l'aere, quando soffia
  • 81: Borea da quella guancia ond'é più leno,
  • 82: per che si purga e risolve la roffia
  • 83: che pria turbava, sì che 'l ciel ne ride
  • 84: con le bellezze d'ogne sua paroffia;
  • 12.365: ac velut Edoni Boreae cum spiritus alto
  • 12.366: insonat Aegaeo sequiturque ad litora fluctus,
  • 12.367: qua venti incubuere, fugam dant nubila caelo:
1) [97] Paradiso 30.4-4 +     Georgics 4.222-222
  • 4: quando 'l mezzo del cielo, a noi profondo,
  • 16.222: terrasque tractusque maris caelumque profundum.
1) [97] Paradiso 30.8-8 +     Aeneid 1.374-374
  • 8: del sol più oltre, così 'l ciel si chiude
  • 1.374: ante diem clauso componet Vesper Olympo.
1) [97] Paradiso 30.64-66 +     Aeneid 6.703-709
  • 64: Di tal fiumana uscian faville vive,
  • 65: e d'ogne parte si mettìen ne' fiori,
  • 66: quasi rubin che oro circunscrive;
  • 6.703: Interea videt Aeneas in valle reducta
  • 6.704: seclusum nemus et virgulta sonantia silvae,
  • 6.705: Lethaeumque domos placidas qui praenatat amnem.
  • 6.706: hunc circum innumerae gentes populique volabant:
  • 6.707: ac veluti in pratis ubi apes aestate serena
  • 6.708: floribus insidunt variis et candida circum
  • 6.709: lilia funduntur, strepit omnis murmure campus.
1) [97] Paradiso 30.66-66 +     Aeneid 10.134-134
  • 66: quasi rubin che oro circunscrive;
  • 10.134: qualis gemma micat fulvum quae dividit aurum,
1) [97] Paradiso 30.68-68 +     Aeneid 1.118-118
  • 68: riprofondavan sé nel miro gurge;
  • 1.118: apparent rari nantes in gurgite vasto,
1) [97] Paradiso 30.68-68 +     Aeneid 6.296-296
  • 68: riprofondavan sé nel miro gurge;
  • 6.296: turbidus hic caeno vastaque voragine gurges
1) [97] Paradiso 30.77-77 +     Eclogue 4.20-20
  • 77: ch'entrano ed escono e 'l rider de l'erbe
  • 20.20: mixtaque ridenti colocasia fundet acantho.
1) [97] Paradiso 30.95-95 +     Aeneid 6.703-708
  • 95: li fiori e le faville, sì ch'io vidi
  • 6.703: Interea videt Aeneas in valle reducta
  • 6.704: seclusum nemus et virgulta sonantia silvae,
  • 6.705: Lethaeumque domos placidas qui praenatat amnem.
  • 6.706: hunc circum innumerae gentes populique volabant:
  • 6.707: ac veluti in pratis ubi apes aestate serena
  • 6.708: floribus insidunt variis et candida circum
1) [97] Paradiso 30.125-125 +     Aeneid 1.436-436
  • 125: che si digrada e dilata e redole
  • 1.436: fervet opus redolentque thymo fraglantia mella.
1) [98] Paradiso 31.3-3 +     Aeneid 2.689-690
  • 3: che nel suo sangue Cristo fece sposa;
  • 2.689: «Iuppiter omnipotens, precibus si flecteris ullis,
  • 2.690: aspice nos, hoc tantum, et si pietate meremur,
1) [98] Paradiso 31.7-12 +     Aeneid 1.430-431
  • 7: sì come schiera d'ape, che s'infiora
  • 8: una fiata e una si ritorna
  • 9: là dove suo laboro s'insapora,
  • 10: nel gran fior discendeva che s'addorna
  • 11: di tante foglie, e quindi risaliva
  • 12: là dove 'l suo amor sempre soggiorna.
  • 1.430: qualis apes aestate nova per florea rura
  • 1.431: exercet sub sole labor, cum gentis adultos
1) [98] Paradiso 31.7-9 +     Aeneid 6.707-709
  • 7: sì come schiera d'ape, che s'infiora
  • 8: una fiata e una si ritorna
  • 9: là dove suo laboro s'insapora,
  • 6.707: ac veluti in pratis ubi apes aestate serena
  • 6.708: floribus insidunt variis et candida circum
  • 6.709: lilia funduntur, strepit omnis murmure campus.
1) [98] Paradiso 31.7-12 +     Aeneid 6.719-721
  • 7: sì come schiera d'ape, che s'infiora
  • 8: una fiata e una si ritorna
  • 9: là dove suo laboro s'insapora,
  • 10: nel gran fior discendeva che s'addorna
  • 11: di tante foglie, e quindi risaliva
  • 12: là dove 'l suo amor sempre soggiorna.
  • 6.719: «o pater, anne aliquas ad caelum hinc ire putandum est
  • 6.720: sublimis animas iterumque ad tarda reverti
  • 6.721: corpora? quae lucis miseris tam dira cupido?»
1) [98] Paradiso 31.28-30 +     Aeneid 2.689-691
  • 28: O trina luce, che 'n unica stella
  • 29: scintillando a lor vista, sì li appaga!
  • 30: guarda qua giuso a la nostra procella!
  • 2.689: «Iuppiter omnipotens, precibus si flecteris ullis,
  • 2.690: aspice nos, hoc tantum, et si pietate meremur,
  • 2.691: da deinde auxilium, pater, atque haec omina firma.»
1) [98] Paradiso 31.34-34 +     Georgics 2.534-534
  • 34: veggendo Roma e l'ardua sua opra,
  • 14.534: scilicet et rerum facta est pulcherrima Roma,
1) [98] Paradiso 31.35-36 +     Aeneid 8.99-100
  • 35: stupefaciensi, quando Laterano
  • 36: a le cose mortali andò di sopra;
  • 8.99: tecta vident, quae nunc Romana potentia caelo
  • 8.100: aequavit, tum res inopes Euandrus habebat.
1) [98] Paradiso 31.47-48 +     Aeneid 8.310-312
  • 47: menava io li occhi per li gradi,
  • 48: mo sù, mo giù e mo recirculando.
  • 8.310: miratur facilisque oculos fert omnia circum
  • 8.311: Aeneas, capiturque locis et singula laetus
  • 8.312: exquiritque auditque virum monimenta priorum.
1) [98] Paradiso 31.56-57 +     Aeneid 2.790-791
  • 56: per domandar la mia donna di cose
  • 57: di che la mente mia era sospesa.
  • 2.790: haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa volentem
  • 2.791: dicere deservit, tenuisque recessit in auras.
1) [99] Paradiso 32.34-36 +     Aeneid 7.57-57
  • 34: e sotto lui così cerner sortiro
  • 35: Francesco, Benedetto e Augustino
  • 36: e altri fin qua giù di giro in giro.
  • 7.57: adiungi generum miro properabat amore;
1) [99] Paradiso 32.118-120 TBD ...
  • 118: Quei due che seggon là sù più felici
  • 119: per esser propinquissimi ad Augusta,
  • 120: son d'esta rosa quasi due radici:
  • ...: …
1) [100] Paradiso 33.19-20 +     Georgics 4.465-466
  • 19: In te misericordia, in te pietate,
  • 20: in te magnificenza, in te s'aduna
  • 16.465: te, dulcis coniunx, te solo in litore secum,
  • 16.466: te veniente die, te decedente canebat.
1) [100] Paradiso 33.28-33 +     Aeneid 2.602-606
  • 28: E io, che mai per mio veder non arsi
  • 29: più ch'i' fo per lo suo, tutti miei prieghi
  • 30: ti porgo, e priego che non sieno scarsi,
  • 31: perché tu ogne nube li disleghi
  • 32: di sua mortalità co' prieghi tuoi,
  • 33: sì che 'l sommo piacer li si dispieghi.
  • 2.602: culpatusve Paris, divum inclementia, divum
  • 2.603: has evertit opes sternitque a culmine Troiam.
  • 2.604: aspice (namque omnem, quae nunc obducta tuenti
  • 2.605: mortalis hebetat visus tibi et umida circum
  • 2.606: caligat, nubem eripiam; tu ne qua parentis
1) [100] Paradiso 33.28-33 +     Aeneid 2.604-606
  • 28: E io, che mai per mio veder non arsi
  • 29: più ch'i' fo per lo suo, tutti miei prieghi
  • 30: ti porgo, e priego che non sieno scarsi,
  • 31: perché tu ogne nube li disleghi
  • 32: di sua mortalità co' prieghi tuoi,
  • 33: sì che 'l sommo piacer li si dispieghi.
  • 2.604: aspice (namque omnem, quae nunc obducta tuenti
  • 2.605: mortalis hebetat visus tibi et umida circum
  • 2.606: caligat, nubem eripiam; tu ne qua parentis
1) [100] Paradiso 33.28-33 +     Aeneid 2.622-623
  • 28: E io, che mai per mio veder non arsi
  • 29: più ch'i' fo per lo suo, tutti miei prieghi
  • 30: ti porgo, e priego che non sieno scarsi,
  • 31: perché tu ogne nube li disleghi
  • 32: di sua mortalità co' prieghi tuoi,
  • 33: sì che 'l sommo piacer li si dispieghi.
  • 2.622: apparent dirae facies inimicaque Troiae
  • 2.623: numina magna deum.
1) [100] Paradiso 33.65-66 +     Aeneid 3.441-452
  • 65: così al vento ne le foglie levi
  • 66: si perdea la sentenza di Sibilla.
  • 3.441: huc ubi delatus Cumaeam accesseris urbem
  • 3.442: divinosque lacus et Averna sonantia silvis,
  • 3.443: insanam vatem aspicies, quae rupe sub ima
  • 3.444: fata canit foliisque notas et nomina mandat.
  • 3.445: quaecumque in foliis descripsit carmina virgo
  • 3.446: digerit in numerum atque antro seclusa relinquit:
  • 3.447: illa manent immota locis neque ab ordine cedunt.
  • 3.448: verum eadem, verso tenuis cum cardine ventus
  • 3.449: impulit et teneras turbavit ianua frondes,
  • 3.450: numquam deinde cavo volitantia prendere saxo
  • 3.451: nec revocare situs aut iungere carmina curat:
  • 3.452: inconsulti abeunt sedemque odere Sibyllae.
718) [100] Paradiso 33.65-66 +     Aeneid 3.448-449
  • 65: così al vento ne le foglie levi
  • 66: si perdea la sentenza di Sibilla.
  • 3.448: verum eadem, verso tenuis cum cardine ventus
  • 3.449: impulit et teneras turbavit ianua frondes,
719) [100] Paradiso 33.94-96 +     Aeneid 8.84-93
  • 94: Un punto solo m'é maggior letargo
  • 95: che venticinque secoli a la 'mpresa,
  • 96: che fé Nettuno ammirar l'ombra d'Argo.
  • 8.84: quam pius Aeneas tibi enim, tibi, maxima Iuno,
  • 8.85: mactat sacra ferens et cum grege sistit ad aram.
  • 8.86: Thybris ea fluvium, quam longa est, nocte tumentem
  • 8.87: leniit, et tacita refluens ita substitit unda,
  • 8.88: mitis ut in morem stagni placidaeque paludis
  • 8.89: sterneret aequor aquis, remo ut luctamen abesset.
  • 8.90: ergo iter inceptum celerant rumore secundo:
  • 8.91: labitur uncta vadis abies; mirantur et undae,
  • 8.92: miratur nemus insuetum fulgentia longe
  • 8.93: scuta virum fluvio pictasque innare carinas.
720) [100] Paradiso 33: +     Aeneid 8.239-240
  • 94: Un punto solo m'é maggior letargo
  • 95: che venticinque secoli a la 'mpresa,
  • 96: che fé Nettuno ammirar l'ombra d'Argo.
  • 8.239: impulit; impulsu quo maximus intonat aether,
  • 8.240: dissultant ripae refluitque exterritus amnis.
 
  C. A. Adoyo © 2005-2021

 

free hit counter